Η μέχρι σήμερα γνώση, εμπειρία, έρευνα και αξιολόγηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης (Π.Ε.) δείχνει ότι οι γνωστικές και μεθοδολογικές αρχές και προϋποθέσεις, οι οποίες χρειάζεται να τηρηθούν για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου, έγκυρου και αξιόπιστου προγράμματος Π.Ε., συνιστούν παραμέτρους της κοινωνικο-εκπαιδευτικής και οικο-περιβαλλοντικής διαδικασίας. Οι αρχές αυτές (1,2,3,4,5) αφορούν τη συστημική χρήση των δομών και αξιών του ολιστικού περιβάλλοντος, τη συγκρότηση και λειτουργία ομάδων εργασίας, την ποικιλία των δράσεών τους, την αποτελεσματική και ολοκληρωμένη διεπιστημονική προσέγγιση των προγραμμάτων Π.Ε., την πρόσβαση των σπουδαστών σε ποικίλες και πολλαπλές πηγές πληροφόρησης κ.ά. Αφορούν όμως και την ανάδειξη των ιδεολογικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και αξιακών στοιχείων των προγραμμάτων, την -μέσω αυτών- προώθηση της αειφορικής και όχι μόνο της οικονομικής μεγέθυνσης, την ολιστική (εσωτερική και ποιοτική κυρίως) αξιολόγηση των προγραμμάτων, καθώς και άλλες γνωστικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν στα προγράμματα Π.Ε. να λειτουργούν -πέραν του γνωστικού τους χαρακτήρα- και ως φιλοπεριβαλλοντικές παρεμβάσεις κοινωνικής αγωγής.
Έτσι οι αρχές και οι προϋποθέσεις αυτές απαιτούν όπως:
• Το πρόγραμμα που εκπονείται, να μην εξαντλείται σε ένα μόνο είδος περιβάλλοντος (φυσικό, κοινωνικό ή πολιτισμικό), αλλά να προσεγγίζει ολιστικά όλες τις δομές, πτυχές, μορφές και εκφάνσεις του (1).
• Να παρέχει αγωγή από την τριπλή χρήση και λειτουργία του ολιστικού περιβάλλοντος. Δηλαδή ως χώρου άντλησης πληροφοριών, ως χώρου έρευνας (μέσα στο περιβάλλον) και ως χώρου ποιοτικής βελτίωσης της ανθρώπινης και μη ζωής (1,6).
• Το πρόγραμμα Π.Ε. -μέσω των βιωματικών, διεπιστημονικών και διερευνητικών πρακτικών του- να αναλύει κριτικά, τις αλληλεξαρτώμενες και αλληλεπηρεαζόμενες σχέσεις Ανθρώπου - Φύσης - Κοινωνίας (7).
• Οι μαθητές (σε ομάδες εργασίας), να αξιολογούν -διεπιστημονικά- όλους τους παράγοντες (κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, τεχνολογικούς και θεσμικούς) που διαμορφώνουν και επηρεάζουν τα υπό μελέτη και έρευνα περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα.
• Το σχολικό περιβαλλοντικό πρόγραμμα, με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών, να εξασφαλίζει πρόσβαση σε πολλαπλές (και πιθανόν αντιπαρατιθέμενες) πηγές πληροφόρησης.
• Οι ομάδες εργασίας μαθητών που εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα Π.Ε., να περιλαμβάνουν και τους μη ευαισθητοποιημένους (οικολογικά και κοινωνικά) μαθητές, που κυρίως έχουν ανάγκη από μια τέτοια εναλλακτική εμπειρία και πρακτική περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης.
• Η μεθοδολογική πρακτική του προγράμματος να αναθέτει υπεύθυνους ρόλους στα μέλη των ομάδων εργασίας, τα οποία αλληλοενημερώνονται στη διάρκεια εφαρμογής του, ανταλλάσσονται γνώσεις, στάσεις, εμπειρίες, βιώματα και συμπεριφορές.
• To περιεχόμενο του προγράμματος Π.Ε. και οι διδακτικές μεθοδολογίες κατάκτησης του, να αναδεικνύουν όχι μόνο τα γνωστικά, αλλά και τα ιδεολογικά, αξιακά και πολιτισμικά του χαρακτηριστικά, που αντλούνται από την ολιστική του θέαση.
• Το περιεχόμενο του προγράμματος να προσφέρει πολλές ευκαιρίες παιδαγωγικής δράσης (νοητικής - συναισθηματικής - χειρονακτικής - γλωσσικής κ.ά.), με ποικίλα μέσα παρατήρησης, τεκμηρίωσης και έκφρασης (εργαστήριο, slides, video, μουσική, happening, posters, comics, αποκόμματα εφημερίδων κ.ά.).
• Τα αποτελέσματα, τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της ερευνητικής εργασίας να γενικεύονται από το τοπικό περιβάλλον στο εθνικό και από εκεί στο παγκόσμιο περιβάλλον.
• Η αειφορική κατεύθυνση του προγράμματος Π.Ε. να ενισχύει την πραγματική κοινωνική ανάπτυξη -μέσω της σχέσης οικολογίας, οικονομίας, κοινωνίας- και να μην προωθεί (μη αειφορικές) λογικές μονοδιάστατης οικονομικής μεγέθυνσης (τάχα στο όνομα της αειφορικής ανάπτυξης), όπως συμβαίνει, σε πολλές περιπτώσεις τουριστικών περιοχών της Κρήτης, της Λακωνίας, των Κυκλάδων, της Χαλκιδικής και άλλων περιοχών του τόπου μας (8,9).
• Το πρόγραμμα Π.Ε. να αξιολογεί (με τους μαθητές, εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς φορείς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα), τις γνώσεις που οι σπουδαστές θεμελίωσαν, τις στάσεις και συμπεριφορές που (τυχόν) διαμόρφωσαν, καθώς και τα προβλήματα και τις δυσκολίες που συνάντησαν.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Αθανασάκης Α., Μεθοδολογικές αρχές, προϋποθέσεις και δυσκολίες για την εφαρμογή προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής, Πρακτικά Συνεδρίου Παιδαγωγικών Τμημάτων Παν/ου Θεσσαλίας, Βόλος, 1992.
2. Beane A.J., Curricul integration and the disciples of knowledge, PHI DELTA, 1995.
3. Giroux H.A., Schooling for Democracy: Critical Pedagogy in the Modern Age, ROOTLEDGE, London 2003.
4. Hammerman E., Voelker A., Research based objectives for Environmental Education, SCIENCE EDUCATION, 71, 2001.
5. Palmer J., Environmental Education in the 21st Century, ROOTLEDGE, London 2001.
6. President's Council on Sustainable Development, From classroom to community and beyond, DC: DCCSD, Washington 1997.
7. Robottom J., Hart P., Research in Environmental Education, DEAKIN UNIVERSITY PRESS, Geelong 1993.
8. Sauvè L., Environmental Education and the Sustainable-Development Perspective, POLIS, 24-28, Syros 2000.
9. Σκορδούλης Κ., Σωτηράκου Μ., Περιβάλλον - Επιστήμη και Εκπαίδευση, LEADER BOOKS, Αθήνα 2005.
