Οι πράσινες στέγες (ή φυτεµένες στέγες) είναι συστήµατα που περιλαµβάνουν την τοποθέτηση φυτικής κάλυψης πάνω από την παραδοσιακή στέγη ενός κτηρίου. Αποτελούνται από στρώµατα, όπως υλικά στεγανοποίησης, αποστράγγισης, ελαφρύ υπόστρωµα φύτευσης και φυτά, τα οποία ποικίλλουν ανάλογα µε τον τύπο της πράσινης στέγης – εκτατική ή εντατική. Οι εκτατικές στέγες είναι ελαφρύτερες και απαιτούν λιγότερη συντήρηση, ενώ οι εντατικές µπορούν να φιλοξενήσουν ακόµα και µικρούς κήπους ή πάρκα.
Η απαραίτητη υποδοµή για ένα φυτεµένο δώµα εφαρµόζεται από το επίπεδο της στεγάνωσης του κτιρίου και άνω (είναι απαραίτητο να έχει προηγηθεί στεγανοποίηση της ταράτσας σε περίπτωση που δεν υπάρχει), µε την εξής διαστρωµάτωση: πρώτα τοποθετείται η αντιριζική µεµβράνη, µετά το φύλλο προστασίας και συγκράτησης υγρασίας, κατόπιν το αποστραγγιστικό δίκτυο και το διηθητικό φύλλο, ενώ τέλος το υπόστρωµα για την ανάπτυξη των φυτών και φυσικά τα φυτά.
Ο εκτατικός τύπος συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τους άλλους δύο τύπους πράσινης στέγης, κυρίως λόγω του µικρότερου κόστους τοποθέτησης και της χαµηλής έως και µηδενικής δαπάνης για τη συντήρησή του. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που αποτελεί την πρώτη και µε διαφορά επιλογή σε σχέση µε τον εντατικό και τον ηµιεντατικό τύπο. Η βλάστηση αποτελείται από χλόη (γκαζόν), ανθοφόρα φυτά, βότανα και ποώδη φυτά, το βάθος του υποστρώµατος δεν ξεπερνά τα 15 εκατοστά και το βάρος του το 50 – 150 κιλά το τετραγωνικό µέτρο. Το δε κόστος διαµορφώνεται περί τα 5.000 – 6.000 ευρώ για επιφάνεια περίπου 100 τ.µ., µε την απόσβεση να γίνεται σε διάστηµα 3 – 4 ετών. Σηµειώνεται πως ιδιαίτερα στη χώρα µας που οι κλιµατολογικές συνθήκες χαρακτηρίζονται από µεγάλες αυξοµειώσεις θερµοκρασίας και ισχυρούς ανέµους και όπου η επάρκεια νερού είναι σχετικά περιορισµένη, ο εκτατικός τύπος φυτεµένου δώµατος είναι ο πλέον ενδεδειγµένος.
Το κόστος εγκατάστασης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως ο τύπος της πράσινης στέγης, η επιφάνεια και η υφιστάµενη υποδοµή του κτηρίου. Κατά µέσο όρο, στην Ευρώπη, το κόστος µπορεί να κυµαίνεται από 80 έως 200 ευρώ ανά τετραγωνικό µέτρο για εκτατικές στέγες, και πολύ παραπάνω για εντατικές. Παρόλα αυτά, το κόστος αυτό αντισταθµίζεται µακροπρόθεσµα από την εξοικονόµηση ενέργειας, την παράταση ζωής της στέγης και τα περιβαλλοντικά οφέλη.
∆εν είναι µόνο θέµα αισθητικής, αλλά έχει και ουσιαστικό οικονοµικό όφελος, αφού µία πράσινη στέγη ή ένα φυτεµένο δώµα – ταράτσα οµορφαίνει µεν το κάθε ακίνητο, συµβάλει δε στην µείωση των εξόδων για τη θέρµανση και τον κλιµατισµό της κατοικίας ή κτιρίου άλλης χρήσης. Το όφελος από τη δηµιουργία πράσινης στέγης δεν αφορά µόνο το κτίριο αλλά και τη περιοχή γύρο από αυτό καθώς µετριάζει το φαινόµενο των θερµικών νησίδων και βελτιώνει το µικροκλίµα της ευρύτερης περιοχής.
Σε πολλές πόλεις παγκοσµίως, οι πράσινες στέγες έχουν υιοθετηθεί ως εργαλείο αστικής βιωσιµότητας. Στο Βερολίνο, στο Τορόντο και στο Σικάγο, έχουν θεσπιστεί κίνητρα ή υποχρεώσεις για την εγκατάστασή τους σε νέα κτήρια. Η Σιγκαπούρη, µία πόλη µε περιορισµένο διαθέσιµο χώρο, έχει µετατρέψει εκατοντάδες ταράτσες σε πράσινους χώρους, µε σκοπό την καταπολέµηση της αστικής θερµικής νησίδας και τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Όπως αναφέρει ο Ben Wilson το Λονδίνο έχει δηµιουργήσει σταδιακά σε πράσινες στέγες κτιρίων την ισοδύναµη έκταση του Regent Park δηλαδή περίπου 1.700 στρέµµατα.
Επιπλέον, σε πόλεις όπως το Παρίσι και η Κοπεγχάγη, οι πράσινες στέγες εντάσσονται σε ευρύτερες στρατηγικές για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής και της διαχείρισης των όµβριων υδάτων. Οφέλη που αναγνωρίζονται παγκοσµίως περιλαµβάνουν: µείωση της θερµοκρασίας, βελτίωση της µόνωσης των κτηρίων, απορρόφηση ρύπων, και ενίσχυση της βιοποικιλότητας.
Η Ελλάδα, µε το µεσογειακό της κλίµα και την έντονη ηλιοφάνεια, είναι ιδανική για την εφαρµογή πράσινων στεγών. Στις ελληνικές πόλεις, όπου οι χώροι πρασίνου είναι περιορισµένοι και οι θερµοκρασίες το καλοκαίρι ξεπερνούν συχνά τους 40°C, η εγκατάσταση φυτεµένων στεγών µπορεί να µειώσει αισθητά τη θερµική επιβάρυνση των κτηρίων και της περιοχής γύρω τους.
Επιπλέον, οι πράσινες στέγες µπορούν να συνεισφέρουν στην καλύτερη ενεργειακή απόδοση των κτηρίων, γεγονός ιδιαίτερα σηµαντικό σε µια χώρα µε υψηλό ενεργειακό κόστος. Σε περιοχές µε έντονες βροχοπτώσεις µπορούν επίσης να βοηθήσουν στη διαχείριση των οµβρίων υδάτων και στην αποφόρτιση των αποχετευτικών συστηµάτων.
Τέλος, µε την κατάλληλη υποστήριξη από την πολιτεία (π.χ. φορολογικά κίνητρα, επιδοτήσεις), οι πράσινες στέγες θα µπορούσαν να ενταχθούν ευρέως σε δηµόσια και ιδιωτικά κτήρια, συµβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ενίσχυση της βιώσιµης ανάπτυξης. Τα οφέλη της πράσινης στέγης είναι περιβαλλοντικά, ενεργειακά, οικονοµικά και κοινωνικά όπως φαίνεται και στον παρατιθέµενο πίνακα 1. Συµβάλλουν δε στην επίτευξη αρκετών από τους 17 στόχους του ΟΗΕ για την αειφόρο ανάπτυξη (17 Sustainable Development Goals) και συγκεκριµένα των στόχων 3, 8, 9, 11, 12, 13 και 15.
Η δηµιουργία πράσινων στεγών δεν θα πρέπει να έρχεται σε αντίθεση µε δυνητικές άλλες χρήσεις τους. Οι στέγες των κτιρίων µπορούν να χρησιµοποιηθούν όπως είναι γνωστό για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µε φωτοβολταϊκά συστήµατα ή/και για παραγωγή θερµού νερού µε ηλιοθερµικά συστήµατα.
Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (ΠΟΥ) ο επιθυµητός χώρος πρασίνου σε πόλεις θα πρέπει να είναι 50 τ.µ. ανά κάτοικο ενώ ο ελάχιστος χώρος πρασίνου δεν θα πρέπει να είναι µικρότερος από 9 τ.µ. ανά κάτοικο.
Λαµβάνοντας υπ’ όψη ότι ο αριθµός των κατοίκων της πόλης των Χανίων ανέρχεται σε 54.671 η ελάχιστη συνιστώµενη επιφάνεια πρασίνου σύµφωνα µε τις προδιαγραφές της ΠΟΥ ανέρχεται σε περίπου 500 στρέµµατα ενώ η επιθυµητή σε 2,734 στρέµµατα. Τα µεγέθη αυτά µπορούν να συγκριθούν µε τα 17 στρέµµατα του δηµοτικού κήπου, τα 58 στρέµµατα του στρατοπέδου Μαρκοπούλου, τις µικρές εκτάσεις των πάρκων της Νέας Χώρας, Ειρήνης και Φιλίας και των µικρών χώρων πρασίνου της πόλης.
Εάν ληφθεί υπ’ ‘όψη ότι το κόστος µίας πράσινης στέγης εκτατικού τύπου ανέρχεται σε 150 ευρώ ανά τ.µ. η δηµιουργία πράσινων στεγών σε δηµόσια κτίρια επιφανείας 4.250 τ.µ. – ίσης δηλαδή µε το ένα τέταρτο της έκτασης του δηµοτικού κήπου της πόλης – ανέρχεται σε 637.500 ευρώ. Τα χρήµατα αυτά θα µπορούσαν να βρεθούν από το πρόγραµµα Στρατηγική Βιώσιµης Αστικής Ανάπτυξης των Χανίων (ΣΒΑΑ 2021-2027) στο πλαίσιο µετριασµού και προσαρµογής στη κλιµατική και την αύξηση της ανθεκτικότητας της πόλης στη κλιµατική αλλαγή.
Παραδείγµατα Πράσινων Στεγών σε Ευρωπαϊκές χώρες
Οι πράσινες στέγες αποτελούν µια από τις πιο αποτελεσµατικές λύσεις για βιώσιµη αστική ανάπτυξη, προσφέροντας περιβαλλοντικά, ενεργειακά και αισθητικά οφέλη. Σε πολλές πόλεις του κόσµου, έχουν υλοποιηθεί εντυπωσιακά παραδείγµατα που δείχνουν τη δυναµική αυτής της πρακτικής.
Τα τελευταία χρόνια, στην Ευρώπη παρατηρείται ραγδαία αύξηση της εγκατάστασης πράσινων στεγών σε δηµόσια κτίρια όπως δηµαρχεία, σχολεία, πάρκινγκ, πολιτιστικά κέντρα και µουσεία. Στην Ελβετία, η Βασιλεία έχει θεσπίσει νόµο ήδη από τη δεκαετία του 1990, υποχρεώνοντας στη κατασκευή πράσινων στεγών σε νέα ή ανακαινιζόµενα κτίρια µε ήπιες κλίσεις, µε στόχο την αύξηση της βιοποικιλότητας και τη διαχείριση οµβρίων υδάτων. Ανάλογες πολιτικές εφαρµόζει και η Ζυρίχη µε νόµους που υποχρεώνουν τη δηµιουργία πράσινων στεγών σε επίπεδες επιφάνειες.
∆ηµαρχεία: στο Παρίσι (Académie du Climat), πρώην δηµαρχείο µετατράπηκε σε πιλοτικό έργο µε πράσινη στέγη όπου καταγράφηκαν µειώσεις θερµοκρασίας έως και 17 °C κάτω απ’ τη στέγη σε σχέση µε γυµνή ψευδαργυρώδη επιφάνεια, ενώ ενισχύθηκε η βιοποικιλότητα.
Σχολεία: στην Ισπανία, στο σχολείο του Solana de los Barros (Extremadura) εγκαταστάθηκαν πράσινες στέγες και προσόψεις στο πλαίσιο ευρωπαϊκού έργου, µε µετρήσεις που έδειξαν µείωση θερµοκρασιών, περιορισµό κατανάλωσης ενέργειας και συγκράτηση όµβριων υδάτων. Στην Τσεχία, το Λύκειο Jarov και το δηµοτικό σχολείο στη Ζιντλοχόβιτσε απέσπασαν βραβεία για εκπαιδευτικές πράσινες στέγες µε έντονη σχολική εµπλοκή.
Πάρκινγκ (κοινόχρηστοι χώροι στάθµευσης): στη Ρότερνταµ η ∆ηµαρχία έχει τοποθετήσει πράσινες στέγες σε δηµοτικά κτίρια και υπόγειους χώρους στάθµευσης, αυξάνοντας την αποθηκευτική ικανότητα νερού και µειώνοντας την πίεση στο σύστηµα αποχέτευσης. Στo Πόρτο της Πορτογαλίας, σε παλιό γκαράζ έγινε ανακαίνιση του κορυφαίου δώµατος σε 800 τ.µ. πράσινης στέγης, προσφέροντας αισθητικό και οικονοµικό όφελος στους κατοίκους.
Πολιτιστικά κτίρια και µουσεία: το Μουσεία Moesgaard (∆ανία) εµφανίζει στέγη µε γρασίδι/λουλούδια, ενσωµατωµένη στο τοπίο όπου το χειµώνα χρησιµοποιείται και για πατινάζ, ενώ το Μουσείο Biesbosch στην Ολλανδία έχει πλήρως βιοκλιµατική στέγη για θερµοµόνωση και ενεργειακή εξοικονόµηση. Σε Μουσείο στη Βουδαπέστη υλοποιήθηκε γκαράζ στεγασµένο µε πράσινη στέγη ως µέρος ενός ευρύτερου αστικού έργου.
Βιβλιοθήκες/κέντρα κοινότητας: ένα αξιοσηµείωτο παράδειγµα είναι η στέγη της Βιβλιοθήκης της Βαρσοβίας—περίπου 3.500 τ.µ. πράσινου χώρου, δηµοσία προσβάσιµη—που έχει αναγνωριστεί ως σηµαντική για τη δηµόσια χρήση και την αισθητική βελτίωση της πόλης.
Χρήσιµη βιβλιογραφία
1. Wilson Ben, Αστική Ζούγκλα- το παρελθόν και το µέλλον της φύσης στις πόλεις, εκδόσεις ∆ιόπτρα, Αθήνα, 2025
2. Vourdoubas, J. (2024). Review of the benefits of green roofs, International Journal of Current Science Research and Review, 7(9), 7296-7310.
3. Vourdoubas, J. (2024). Carbon removal from green roofs in urban communities: A case study in the city of Chania, Crete, Greece, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 4(5), 269-303.
4. Vourdoubas, J. (2024). The Contribution of Green Roofs in the Achievement of Sustainable Development Goals, Engineering and Technology Journal, 9(10), 5282-5289.
* Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι xηµικός µηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
