Etienne Balibar, Γάλλος φιλόσοφος, ομ. καθηγητής Πανεπιστημίου Paris X Nanterre και Ιρβιν Καλιφόρνιας – συγγραφέας
Μετάφραση: Μιχάλης Μπαρσίδης,
Τάσος Μπέτζελος
Εκδόσεις “ΝΗΣΟΣ” Π. Καπόλα Δ/61 Επιστημονική διεύθυνση Γεράσιμος Κουζέλος
Επιμέλεια: Νίκη Μουτζούρογλου – Αρης Στυλιανού
Εισαγωγή επικ. καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας τμήμα Πολιτική Επιστημών Α.Π.Θ.
Ενα βιβλίο που περιλαμβάνει τέσσερις μελέτες πολιτικής φιλοσοφίας γύρω από τον κεντρικό άξονα των σχέσεων μεταξύ πολιτικής και ιδεολογίας στο πλαίσιο της φιλοσοφικής παράδοσης του μαρξισμού με τη θεωρητική ανάλυση ν’ αναμετράται με επίκαιρα προβλήματα της σημερινής εποχής, όπως η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η παγκοσμιοποίηση, ο ρατσισμός και οι ταυτότητες, η βία και η ωμότητα, η ελευθερία και η ισότητα και τα “σύνορα” μιας δημοκρατικής πολιτικής.
Τα οποία όμως όπως όλοι μας όλες διαπιστώνουμε και βιώνουμε έχουν τόσο επικίνδυνα παραβιασθεί για να έχουν γίνει 2 σύνορα σε αντιδημοκρατικότητα, σε σκληρότητα, σε δραματική εκμεταλλευτικότητα και σε υπερ-εξουσιαστικό καταναγκασμό.
Ενα σημαντικό βιβλίο που συνδυάζει τη θεωρία με την πρακτική για ανάδειξη με τον καλύτερο τρόπο της πρωτότυπης σκέψης του Balibar στην πολιτική φιλοσοφία του καιρού μας, που επιβάλλει απόλυτα “δημοκρατικούς” καταναγκασμούς στον ανελεύθερο πολίτη.
Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ
Ποταμοί πολιτικού ψεύδους διατρέξανε πριν από αιώνες την ανθρωπότητα. Με αποτέλεσμα τη διαρκή παραπλάνηση από την αλήθεια.
Αυτό, τούτο όμως το συνεχές αναληθές της διαχρονικής διακυβέρνησης λαών έχει καταστροφικές συνέπειες οι οποίες όμως έχουν διαμορφώσει και το τέλος του 20ού αιώνα έφθασαν σ’ ένα τραγικό αδιέξοδο τον ανθρώπινο πολιτισμό. Με συγκλονιστικά γεγονότα.
Με κορυφαίο από αυτά το γεγονός της κληρονόμησης με τις βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι που άνοιξαν τον τρομερό – εφιαλτικό δρόμο της τοπικής ή παγκόσμιας πυρηνικής καταστροφής.
ΨΕΥΔΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΔΙΑΨΕΥΔΟΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Για να μπούμε στον 21ο αιώνα με μεγάλες ελπίδες για οικοδόμηση ενός πολιτισμού πολιτικής αλήθειας, με διασφάλιση ενός πιο δημιουργικού και ειρηνικού πολιτισμού…
Ομως το πολιτικό ψεύδος έγινε τεράστιο. Για να επέλθει από αυτό ένας καινούργιος τρόμος, με παγκόσμιο απελπισμό. Ο οποίος τώρα τέσσερα χρόνια πριν συμπληρωθεί η πρώτη εικοσαετία του 21ου, το πολιτικό ψεύδος να έχει γενικευθεί παγκόσμια, ηπειρωτικά, περιφερειακά επαρχιακά. Με αποτέλεσμα μια πολιτική ψευδόμενη, μια κοινωνία διαψευδόμενη στις ελπίδες της και μια κοινωνία που ζει και αποδέχεται την επικοινωνιακή επιβολή του ψευδόμενου πολιτικού γίγνεσθαι.
ΑΓΩΝΙΩΔΗΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Μάλιστα από την εποχή που άρχισε η διεθνής οικονομική κρίση από το 2007 ως τώρα, αναζητείται αγωνιωδώς από τους πολίτες “πολιτική αλήθεια” σε παγκόσμια κλίμακα.
Αυτός όμως είναι ο τίτλος ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου με το οποίο έχουμε ξανασχοληθεί. Για να γίνεται τώρα σ’ έναν καιρό υπέρτατου πολιτικού ψεύδους που προβάλλεται ως “η αλήθεια” στην καθημερινή πολιτική πράξη και στην καθημερινή αποδοχή της από τους καταναγκαζόμενους πολίτες… Το βιβλίο αυτό έχει συγγραφέα του τον Ε. Balibar έναν από τους γνωστότερους διεθνώς Γάλλους φιλόσοφους που δίδαξε χρόνια στο Πανεπιστήμιο Paris X Nanterre καθώς και στην Καλιφόρνια. Εχει γράψει ενδιαφέροντα βιβλία. Μερικά, από αυτά είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά.
Το βιβλίο “Πολιτική και αλήθεια” (εκδόσεις ΝΗΣΟΣ Π. Καπόλα 2003 έχει μεταφραστεί από τους Μιχάλη Μπαρτσίδη και Τάσο Μπέτζελο, με επιμέλεια Νίκης Μουτζουρόγλου και Αρη Στυλιανού.
ΔΟΚΙΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗΣ
Τα περιεχόμενα του σημαντικού βιβλίου “Πολιτική και Αλήθεια” είναι τέσσερα δοκίμια πολιτικής εμβάθυνσης για την πολιτική φιλοσοφία του καιρού μας μετά το τέλος της πολιτικής, το τέλος των ιδεολογιών και το τέλος της ιστορίας, εν ολίγοις το τέλος του μαρξισμού.
Ο Balibar, ως μαρξιστής φιλόσοφος, μετά όλους αυτούς τους τελειωμένους δεν τελείωσε κι αυτός να σκέφτεται ως διανοούμενος. Ετσι, το 1997 κυκλοφόρησε ένα ογκώδες βιβλίο με τίτλο “La crainte des masses” (ο φόβος των μαζών) για να αποτελέσει αυτός ο τόμος βαθυστόχαστων κειμένων του σημαντικότερου βιβλίου από τα πολλά του Balibar μερικά από τα οποία έχουν μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα. Ο τόμος αυτός περιλαμβάνει δεκαοκτώ μελέτες πολιτικής φιλοσοφίας που γράφτηκαν από το 1983 ως το 1996.
ΠΟΛΙΤΟΦΡΟΣΥΝΗ ΚΑΤΑ… “ΑΦΡΟΣΥΝΗΣ”
Από αυτό τον βαθύ στοχασμό των δεκαοκτώ κειμένων οι εκδόσεις ΝΗΣΟΣ – Π. ΚΑΠΟΛΑ επιλέξανε και μεταφράσανε τέσσερις μελέτες – δοκίμια πολιτικής φιλοσοφίας για να παρουσιάσουν στο ελληνικό κοινό από το 2006 τον τόμο “Πολιτική και Αλήθεια” με τα εξής περιεχόμενα:
Εισαγωγή και α) Τρεις έννοιες της πολιτικής: Χειραφέτηση, Μετασχηματισμός, Πολιτοφροσύνη
β) Πολιτική και Αλήθεια
γ) Βία: Ιδεατότητα και ωμότητα
δ) Οι “καθολικές έννοιες”
Στην εισαγωγή του τόμου ο επικ. καθηγητής (τότε) πολιτικής φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ. Αρης Στυλιανού που επιμελείται και μεταφράζει φιλοσοφικά κείμενα και μελέτες από λατινικά και γαλλικά, ερμηνεύει περιληπτικά τα τέσσερα σημαντικά αυτά δοκίμια γράφοντας περιληπτικά και τα εξής:
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΘΕΣ – ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ – ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ
Η πρώτη μελέτη, δημοσιευμένη το 1996, επιγράφεται τρεις έννοιες της πολιτικής: χειραφέτηση, μετασχηματισμός, πολιτοφροσύνη. Το δοκίμιο αυτό παίζει καταστατικό ρόλο στο σύνολο των αναλύσεων του Balibar, που θέτει με σαφήνεια τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις της πολιτικής του σκέψης. Με τρεις έννοιες που είναι θεμελειώδεις για την πολιτική του χθες, του σήμερα και του αύριο.
Με την έννοια της χειραφέτησης να παραπέμπει στην αυτονομία της πολιτικής, δηλαδή στην αυτοκυβέρνηση της συλλογικότητας (του δήμου, του λαού, των πολιτών). Για να σημειώσει ότι ιστορικά προκύπτουν ποικίλες δυσκολίες που πάντοτε αποτελούν κάποιες από τη συλλογικότητα…
Αλλά η έννοια του μετασχηματισμού δηλώνει την ετερονομία της πολιτικής. Με τη δοκιμασία και τη σύγκρουση της αυτονομίας της με τις υλικές συνθήκες (οικονομία) προς την κατεύθυνση της αλλαγής του κόσμου και των υποκειμένων της πολιτικής. Με την τρίτη έννοια της ΠΟΛΙΤΟΦΡΟΣΥΝΗΣ (civilite) να εκφράζει την ετερονομία της ετερονομίας. Ετσι, που στο σημείο αυτό η πολιτική προσκρούει στη βία και μάλιστα στην ακραία μορφή της βαναυσότητας ή της ωμότητας (όπως συμβαίνει σήμερα σε Ανατολή και Δύση). Με την προοπτική της πολιτοφροσύνης να υιοθετείται (όχι βέβαια με την αντιτρομοκρατία) στον βαθμό που η πολιτική τείνει να διευθετεί τις συγκρούσεις… Αυτές που προκύπτουν από τις πολλαπλές ταυτότητες και ταυτίσεις. Δηλαδή με αυτές όλες που κυριαρχούν σήμερα διεθνώς και ιδιαίτερα σε Ελλάδα, Ευρώπη, Μ. Ανατολή, Βαλκάνια κ.λπ.
ΑΛΛΑ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ;
Το δεύτερο δοκίμιο του βιβλίου έχει τον τίτλο του βιβλίου “Πολιτική και Αλήθεια”. Μια μελέτη που γράφτηκε το 1983. Σ’ αυτήν εξετάζονται κριτικά οι αναλύσεις του κλασικού μαρξισμού σχετικά με τις έννοιες του κόμματος της εργατικής τάξης, της ταξικής ταυτότητας, της προλεταριακής κοσμοαντίληψης, ιστορίας και ιστορικότητας, της κρατικής εξουσίας, της ιδεολογίας και της αλήθειας…
Με εντοπισμό των αντιφάσεων ορισμένων θέσεων του Ενγκελς που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια “φιλοσοφία της ιστορίας”… Με ανάδειξη της σημασίας της φιλοσοφικής ανάλυσης ως προς το “ΟΛΟΝ” και ως προς τα αποτελέσματα της αλήθειας, μέσα στη συγκυρία…
Αλλά ποια είναι η αλήθεια κατά τον Αριστοτέλη (που φέτος γιορτάζεται παγκόσμια); Στο λεξικό φιλοσοφικών όρων (Αγησίλαου Ντόκα) το κατά τον Αριστοτέλη λοιπόν αληθινό είναι κάτι όχι επειδή νοούμε αυτό, αλλά νοούμε αυτό επειδή υπάρχει. Ομως εκείνο που υπάρχει σε μια ιστορική στιγμή είναι αληθινό, δεν είναι αληθινό σε μια άλλη στιγμή. Το πρόβλημα πάντως είναι οι διαφορετικές στιγμές και οι ανομοιότητες των συγκυριών τους, μέσα στις οποίες αναζητούνται οι αλήθειες δικαίωσης ετερονομικών πολιτικών διαπράξεων και εγκλημάτων.
ΠΟΙΑ ΙΔΕΩΔΗ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ ΠΙΑ;
Αυτές τις σχέσεις μεταξύ βίας και ιδεατότητας μελετά ο φιλόσοφος Balibar στο τρίτο δοκίμιό του που έχει τίτλο: “Βία: ιδεατότητα και ωμότητα”. Δηλαδή το σύνολο των ιδεών, των ιδεωδών και των ιδανικών…
Με ποια ιδεώδη, ποια ιδανικά ακόμα και ποιες ιδέες είναι δυνατόν να υπάρξουν σήμερα αν η πολιτική δεν μπορεί να αποφύγει το πρόβλημα της βίας, το οποίο συναρτάται ευθύνη με την ισχύ και την εξουσία. Με το πράγμα να δυσκολεύει ακόμη περισσότερο μόλις τεθεί το ζήτημα της ωμότητας, δηλαδή της βίας υπό μορφή βάρβαρη, τυφλή και οριακά πολιτική. Μια ωμότητα, όμως που πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί οπωσδήποτε επειδή είναι εξαιρετικά επίκαιρη είτε εμφανίζεται με τη μορφή του αποκλεισμού μεγάλου αριθμού ανθρώπων στις λεγόμενες μεταβιομηχανικές κοινωνίες ή των “άχρηστων” ανθρώπων στον τρίτο κόσμο είτε εμφανίζεται με τη μορφή των εθνικών, θρησκευτικών, φυλετικών συγκρούσεων μεταξύ πολιτών.
ΜΕ ΠΡΟΣΧΗΜΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΠΟΣΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Τέλος η τέταρτη μελέτη (σύμφωνα με το εισαγωγικό κείμενο του καθηγητή Αρη Στυλιανού) αποτελεί το αμεσότερο φιλοσοφικό και πιο δύσκολο από τα τέσσερα δοκίμια. Σε αυτό το κείμενο ο φιλόσοφος Balibar αναμετράται με το ζήτημα της ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑΣ…
Με την πραγματικότητα του καθολικού να μεταφράζεται στην πολιτική στη σύγχρονη παγκόσμια κατάσταση της “παγκοσμιοποίησης”… Με την ιδεατότητα του καθολικού να παραπέμπει σε όλα τα ιδεώδη και στα ιδανικά.
Οπου εν ολίγοις κυριαρχεί η συμβολική πλευρά της πολιτικής κυριαρχίας και υποταγής. Για να καταλήξει η εισήγηση του καθ. Αρη Στυλιανού ως εξής: Εκείνο που ο κάνει ο Balibar στο έργο του και στα 4 δοκίμιά του είναι η ακατάπαυστη προσπάθειά του να σκεφτεί και να κατανοήσει φιλοσοφικά την πολιτική συνδυάζοντας τη θεωρία και την πρακτική σε μια ΕΝΟΤΗΤΑ διατηρώντας πάντοτε ως στόχο τον μετασχηματισμό της ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, την αλλαγή του κόσμου. Ομως με πρόσχημα αυτή την αλλαγή καταστρέφουν τις ελπίδες του κόσμου.
