«Από την ψυχή µας πρέπει να βγαίνει η µετάφραση για να είναι καλή και σωστή», δηλώνει ο αναγνωρισµένος µεταφραστής και συγγραφέας Πίτερ Κονσταντάιν.
Ο Βρετανός καθηγητής του Τµήµατος Μεταφραστικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου του Κονέκτικατ µε τις ελληνικές ρίζες, µε αφορµή την αποψινή παρουσίαση του µυθιστορήµατός του “Η αγορασµένη νύφη” στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου – Μεγάλο Αρσενάλι, µιλά στις “διαδροµές” για τις αλλαγές στη µεταφραστική διαδικασία και τα νέα δεδοµένα µε την Τεχνητή Νοηµοσύνη, παροµοιάζει τις νεκρές κι υπό την απειλή της εξαφάνισης γλώσσες µε τα ζώα και το οικοσύστηµα του πλανήτη µας, ενώ µας δίνει µια γεύση κι από την πραγµατική ιστορία του πρώτου του µυθιστορήµατος.
Ποιες είναι οι προκλήσεις της µεταφραστικής διαδικασίας τη σύγχρονη εποχή; Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει βοηθήσει;
Όταν εγώ ξεκίνησα, αρχές της δεκαετίας του ’80, δεν υπήρχε υπολογιστής αλλά ένας επεξεργαστής λέξεων θα µπορούσαµε να πούµε. Για αυτές, λοιπόν, τις πρώτες µεταφράσεις δούλευα όλη την εβδοµάδα στο σπίτι µε όποια λεξικά είχα στη διάθεσή µου και την Παρασκευή πήγαινα σε µία από τις µεγαλύτερες βιβλιοθήκες της Αµερικής, στη Νέα Υόρκη κι εκεί, θυµάµαι, έψαχνα τις λέξεις που είχα σε µια λίστα. Σκεπτόµενος αυτά τα 35 χρόνια πορείας, µπορώ να πω µε σιγουριά πως έζησα συγκλονιστικές αλλαγές. Το µεταφραστικό έργο, µε ένα καλό online λεξικό που χρησιµοποιώ για παράδειγµα, είναι πιο εύκολο.
Βέβαια, πλέον, έχει “προκύψει” κι η Τεχνητή Νοηµοσύνη, ένας νέος τοµέας που προσπαθούµε στο Πανεπιστήµιο του Κονέκτικατ που διδάσκω να το προσεγγίζουµε µε τους φοιτητές για να µάθουµε κι εµείς οι ίδιοι πώς µπορούµε να το χρησιµοποιήσουµε ώστε να µας βοηθήσει, αλλά κι ώστε µελλοντικά οι απόφοιτοι που θα βγουν στην αγορά να είναι κατάλληλα προετοιµασµένοι. Όσον αφορά το µεταφραστικό κοµµάτι, θα µπορούσα να ζητήσω για παράδειγµα να µου µεταφράσει ένα κείµενο η Τεχνητή Νοηµοσύνη κι εγώ στη συνέχεια να το ελέγξω. ∆εν είναι όµως κάτι που θα µπορούσα να κάνω γιατί η µετάφραση πρέπει να βγαίνει από την ψυχή. Ίσως όµως αυτό να είναι το τοπίο σε πέντε χρόνια…
Κεντρικό θέµα του φετινού Φεστιβάλ βιβλίου είναι “Το σπίτι µας, ο πλανήτης”. Θεωρείτε, όµως, ότι φερόµαστε στον πλανήτη σαν να είναι πράγµατι το σπίτι µας, φροντίζοντας για το παρόν αλλά και το µέλλον του;
Νοµίζω υπάρχει ένα µέρος της κοινωνίας που σκέφτεται έτσι. Εγώ το εξετάζω από την σκοπιά της γλώσσας. Αγαπάω πολύ γλώσσες και διαλέκτους, όπως τα αρβανίτικα, τα τσακώνικα, τα βλάχικα, που θέλω να διατηρηθούν ζωντανές και να µην πεθαίνουν. Όπως τα είδη των ζώων στον πλανήτη µας κινδυνεύουν να εξαφανιστούν ένα – ένα, την ίδια απειλή βιώνουν κι οι γλώσσες. Ως που θα φτάσει όµως αυτό; Κάποια στιγµή, µπορεί να υπάρχουν µόνο τα αγγλικά, η οποία είναι ωραία γλώσσα, αλλά αν υπάρχει µόνο µία που µιλιέται; Είναι σαν να έχουµε µόνο τριαντάφυλλα στη φύση. Πανέµορφο λουλούδι, αλλά αν είναι το µοναδικό, τότε µιλάµε για καταστροφή!
Η έκδοση του πρώτου σας µυθιστορήµατος που θα παρουσιαστεί απόψε στα Χανιά είναι γεγονός. Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο “Η αγορασµένη νύφη”, το οποίο είναι βασισµένο στην πραγµατική ιστορία της Ελληνίδας γιαγιάς σας;
Καταρχάς, να τονίσουµε ότι πρόκειται για µυθιστόρηµα µε µεγάλο κοµµάτι µυθοπλασίας και λογοτεχνίας. Η γιαγιά µου ήτανε ανήλικη όταν γνώρισε τον πολύ µεγαλύτερό της παππού µου, στην πραγµατικότητα, και φυσικά δεν ήθελε τον γάµο. Τα γεγονότα στο βιβλίο εκτυλίσσονται αρχές 20ου αιώνα. Το βιβλίο το δούλευα 20 χρόνια κι ο πατέρας µου δεν ήθελε να το γράψω. Ωστόσο, όταν το έγραψα είπε: «Είναι 100% έτσι όπως ήτανε» κι εγώ ξαφνιάστηκα. Ουσιαστικά, έγραψα µια ιστορία για την ελληνοοθωµανική πραγµατικότητα, κάτι που αποτέλεσε πρόβληµα για την οικογένειά µου. Όλα αυτά τα χρόνια, έγραφα, έψαχνα, ξαναέγραφα µια αράδα, ξαναέψαχνα. Ήθελα να δείξω ότι υπήρχαν κι αυτοί οι γάµοι κι ότι µάλλον µια τέτοια ιστορία δεν ήταν τόσο σπάνια. Υπήρχαν πολύ νεαρές Ελληνίδες στο χαρέµι του σουλτάνου, οι οποίες µόλις µπήκαν σε αυτόν τον κόσµο “τουρκέψανε”, απώλεσαν καθετί ελληνικό.
Ένα βασικό θέµα του βιβλίου είναι η προσφυγιά κι ο βίαιος ξεριζωµός, κάτι που βλέπουµε να επαναλαµβάνεται διαρκώς στη ζωή µας. ∆ε µαθαίνει, τελικά, η ανθρωπότητα από τα λάθη της;
Υπάρχουν κύκλοι στη ζωή µας και δυστυχώς τα προβλήµατα και τα λάθη επανέρχονται κι επαναλαµβάνονται. Η γενιά των γονιών µου ίσως είχε πιο νωπές τις µνήµες από τους πολέµους, στις νεότερες δεν ξέρω κατά πόσο ισχύει αυτό. Μάλλον έχει να κάνει περισσότερο µε το προσωπικό συµφέρον, την εξουσία κ.λπ.
Μετάφραση ή συγγραφή;
Μετάφραση! Σε αυτό το βιβλίο, µε συναρπάζει το ότι είναι µεταφρασµένο στα ελληνικά, σε µια εξαιρετική δουλειά από την συνάδελφο Νίνα Μπούρη. Αυτό το βιβλίο, βέβαια, θα έπρεπε ούτως ή άλλως στα ελληνικά να έχει γραφτεί διότι είναι ελληνικό. Νιώθω ότι η µεταφράστρια µού έδωσε µέσα από τη δουλειά της ελληνική φωνή κι ότι µπορώ να διαβάσω τον εαυτό µου µέσα από τις σελίδες. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η εναλλαγή ρόλων ουσιαστικά για τον µεταφραστή. Είχα υπογραµµίσει από την αρχή ότι δεν θα γίνω παρεµβατικός στο κοµµάτι της µετάφρασης και θεωρώ είναι κακό και σχεδόν τροµακτικό όταν συµβαίνει αυτό. ∆υστυχώς, στα αγγλικά συµβαίνει συχνά αυτό διότι ξέρουν όλοι αγγλικά!
Μένετε στις ΗΠΑ και διδάσκετε στο Πανεπιστήµιο του Κονέκτικατ. Θεωρείτε ότι η εκπαίδευση είναι ένας τοµέας στον οποίον επενδύουν οι Αµερικανοί;
Πριν λίγους µήνες, θα σας απαντούσα ότι η παιδεία είναι πολύ – αν όχι το παν – βασική για εµάς. Τώρα µε τον Τραµπ δεν ξέρουµε τι θα γίνει. Όλα όµως δείχνουν ότι οδηγούµαστε προς την καταστροφή. Ήδη καθηγητές – µεγάλα ονόµατα από το Πανεπιστήµιο του Γέιλ φύγανε για Καναδά. Ακόµη κι από το δικό µας εκπαιδευτικό ίδρυµα, δίχως βέβαια να είµαστε απόλυτα σίγουροι ότι αυτοί είναι οι λόγοι.
Έχετε ζήσει την εκπαίδευση και στην Ελλάδα, σωστά;
Όταν ήµουν µικρός έζησα για αρκετά χρόνια στην Αθήνα, ωστόσο φοίτησα σε βρετανικό σχολείο όπως επιθυµούσε ο πατέρας µου. Θυµάµαι πως απαγορευόταν να µιλάµε ελληνικά κι εγώ ήµουν ο µόνος που ήξερα κι όταν µου ξέφυγε µια φορά µια φράση στα ελληνικά στην κυρία Αφροδίτη που καθάριζε το σχολείο µας, µε έβαλαν τιµωρία να γράψω 100 φορές ότι “I must not speak greek – δεν πρέπει να µιλάω ελληνικά”. Ωστόσο, ούτε Άγγλος 100% ήµουν κι αυτό αποτέλεσε πρόβληµα για εµένα. Είχα ρίζες από παντού, Αυστρία, Πόντο, γεννήθηκα Βρετανία, έζησα Ελλάδα αλλά κυρίως Αµερική. Θα ήθελα, πάντως, να είµαι Έλληνας, θα ήθελα να έχω την ελληνική υπηκοότητα.
Η εκδήλωση – παρουσίαση
Προφεστιβαλική εκδήλωση του Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων µε επίσηµο προσκεκληµένο τον διακεκριµένο µεταφραστή, συγγραφέα και καθηγητή στο Τµήµα Μεταφραστικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου του Κονέκτικατ, Πίτερ Κονσταντάιν (Peter Constantine), θα πραγµατοποιηθεί σήµερα Σάββατο 17 Μαΐου 2025, στις 20:00, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου – Μεγάλο Αρσενάλι.
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ο συγγραφέας θα συνοµιλήσει µε τη δηµοσιογράφο και στέλεχος της οµάδας έργου του Φεστιβάλ, Κυριακή Μπεϊόγλου, µε αφορµή την έκδοση του πρώτου του µυθιστορήµατος “Η αγορασµένη νύφη” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Την εκδήλωση θα προλογίσουν οι: Νίκος Καλογερής, αντιπεριφερειάρχης Χανίων, Παναγιώτης Σηµανδηράκης, δήµαρχος Χανίων και ο Μανώλης Πιµπλής, διευθυντής του Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων.
Το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων (ΦΒΧ) θα πραγµατοποιηθεί από τον ∆ήµο Χανίων σε συνδιοργάνωση µε την Περιφέρεια Κρήτης, για τέταρτη συνεχή χρονιά φέτος, από την Τετάρτη 25 έως και την Κυριακή 29 Ιουνίου 2025, µε κεντρικό θέµα “Το σπίτι µας, ο πλανήτης”.
