Περίπτερα. Το πιο µεγάλα-µικρά µαγαζιά, σηµεία αναφοράς της κάθε γειτονιάς µε ιστορία συνυφασµένη µε την καθηµερινότητα των Ελλήνων εδώ και δεκαετίες καθώς καλύπτουν τις περισσότερες ανάγκες των κατοίκων µιας πόλης. Είναι πάντα εκεί όταν έχεις ξεµείνει από τσιγάρα, όταν θες ένα παγωτό κάποιο καλοκαιρινό βράδυ ή όταν ψάχνεις να ξεφυλλίσεις µια εφηµερίδα ή ένα περιοδικό.
Καθώς πρόκειται για ελληνική “πατέντα”, τα περίπτερα αποτελούν σηµείο αναφοράς της σύγχρονης Ελλάδας, που όµως τα τελευταία χρόνια µειώνεται δραµατικά ο αριθµός τους στις συνοικίες των πόλεων.
Οι “διαδροµές” γυρίζουν σήµερα το ρολόι του χρόνου πίσω στα χρόνια που εµφανίστηκαν τα πρώτα περίπτερα και µοιράζονται ιστορίες µε παλιούς ιδιοκτήτες περιπτέρων από την Κρήτη και τα Χανιά.
ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ
Τα περίπτερα ονοµάστηκαν έτσι γιατί η µορφή τους παραπέµπει σε αρχιτεκτονικό τύπο της αρχαιοελληνικής ναοδοµίας. Συγκεκριµένα, «περίπτερος» ονοµάζεται ο ναός του οποίου ο σηκός, δηλαδή ο εσωτερικός χώρος όπου φυλάσσεται το άγαλµα της θεότητας, περιβάλλεται από κιονοστοιχία, το λεγόµενο «πτερόν».
Το πρώτο περίπτερο λειτούργησε στο Ναύπλιο, την πρώτη πρωτεύουσα του σύγχρονου ελληνικού κράτους και στην αρχή είχε τον ρόλο του καπνοπωλείου. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, άρχισε να αποκτά τη µορφή που έχει σήµερα.
Με τον καιρό, το περίπτερο δίνει το “παρών” στις διάφορες εκφάνσεις της καθηµερινότητας των µικρών αλλά και των µεγάλων πόλεων σε ολόκληρη την Ελλάδα, λειτουργώντας ανεξάρτητα και πουλώντας µια πληθώρα προϊόντων όπως εφηµερίδες και περιοδικά, καπνικά, γλυκά και παγωτά, ακόµα και σουβενίρ.
Τα περίπτερα λειτουργούσαν πάντα ως ο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας καθώς πέρα από σηµεία κατανάλωσης είναι και σηµεία συνάντησης, µε τον κόσµο να συγκεντρώνεται γύρω τους για ενηµέρωση, συζήτηση και επικοινωνία.
Στην πρωτεύουσα το πρώτο περίπτερο εµφανίστηκε το 1911 στην οδό Πανεπιστηµίου και το 1914 αποφασίζεται πως όλα τα περίπτερα θα έχουν οµοιόµορφη εικόνα. Την εποχή εκείνη τα περισσότερα ήταν κίτρινου χρώµατος, 0,70×0,70 µέτρα, ξύλινα, µε µια τέντα γύρω από την κατασκευή για σκιά.
Σε εκείνα τα κιόσκια τα προϊόντα προς διάθεση ήταν σαφώς λιγότερα, προσαρµοσµένα στα καταναλωτικά πρότυπα και τις ανάγκες της εποχής. Έντυπα, καραµέλες, καπνός, καρτ-ποστάλ ήταν τα κυριότερα από τα προσφερόµενα είδη.
Από το 1940 και µετά στα περίπτερα αρχίζουν να πωλούνται ζαχαρώδη, αναψυκτικά και γκαζόζες, τσίχλες και σοκολάτες. Τις δεκαετίες του 1950 και 1960 που οι Έλληνες άρχισαν να µεταναστεύουν εσωτερικά σε µεγάλους αριθµούς, το περίπτερο ήταν ο χώρος που µπορούσαν να κάνουν ένα τηλεφώνηµα στους δικούς τους ανθρώπους στα χωριά.
Το 1970 το περίπτερο µεγαλώνει και γίνεται 1,30×1,50, ενώ πλέον βρίσκεις και κρύα αναψυκτικά, αλλά και παγωτά. Το 2012 απελευθερώνονται οι άδειες περιπτέρων, µε το 70% να ανήκει στον δήµο και το 30% σε άτοµα µε αναπηρίες και πολύτεκνες οικογένειες, ενώ ο νέος νόµος προβλέπει πως οι υφιστάµενες άδειες δεν µεταβιβάζονται ούτε κληροδοτούνται.
Το πιο διάσηµο ίσως ελληνικό περίπτερο ήταν εκείνο που άνοιξε το 1934 ο Γιάννης Γεωργακάς µε το όνοµα Μινιόν αρχικά στην οδό Σταδίου και µετέπειτα στην οδό Αιόλου και το οποίο έµελλε να γίνει το εµβληµατικό πολυκατάστηµα.
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Εκτός από τις εφηµερίδες, τα τσιγάρα, τα ζαχαρώδη και κάποια ελάχιστα αρχικά ψυγεία µε πάγο αποτέλεσαν τα πρώτα προϊόντα των περιπτέρων.
Κάποτε, ο περιπτεράς ήταν ο µοναδικός κάτοχος τηλεφώνου. Όποιος ήθελε να τηλεφωνεί ή να δεχτεί τηλεφώνηµα, πήγαινε στο περίπτερο. Ο περιπτεράς ήξερε µε αυτό τον τρόπο τα µυστικά όλης της γειτονιάς. Όταν οι εφηµερίδες, πρωινές και απογευµατινές, κρέµονταν από τα µανταλάκια γύρω από τα περίπτερα, η γειτονιά στεκόταν για να διαβάσει τα νέα ελλείψει τηλεόρασης και διαδικτύου. Με την εφηµερίδα να είναι το µοναδικό µέσο ενηµέρωσης, ο περιπτεράς ήξερε από την εφηµερίδα που αγόραζε ο πελάτης σε ποια πολιτική παράταξη ανήκει. Ήταν αυτός που ήξερε την µάρκα τσιγάρων που κάπνιζαν οι πελάτες του, τις συνήθειες όλης της γειτονιάς.
Οι ένδοξες εποχές τους πρωταγωνιστούν ακόµα στις αναµνήσεις των µεγαλύτερων, αλλά και στις ελληνικές ταινίες, στις οποίες αρκετές σπαρταριστές σκηνές έχουν γυριστεί µε το περίπτερο να παίζει εξέχοντα ρόλο.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΤΕΝΤΑ
Όπως επισηµαίνει µιλώντας στις “διαδροµές” η Ελένη Χαιρέτη, πρόεδρος Περιπτερούχων και Καπνοπωλών Κρήτης «το περίπτερο, αποτελεί ελληνική πατέντα, ενώ εδώ και πολλές δεκαετίες θεωρείται τµήµα του οικονοµικού ιστού της χώρας µας. Τα πρώτα περίπτερα δηµιουργήθηκαν στη χώρα µας στις αρχές του 20ου αιώνα. Ήταν µία προσφορά της πολιτείας προς τους ανάπηρους των πολέµων καθώς δεν υπήρχε η οικονοµική δυνατότητα να δοθούν σε αυτούς συντάξεις αναπηρίας.
Έτσι εν είδη παροχής πήραν ως “προίκα” ο καθένας από ένα περίπτερο. Ο χώρος του περιπτέρου ξεκίνησε ως ένας µικρός εσωτερικός χώρος µε ελάχιστα είδη όπως τσιγάρα και µερικά ψιλικά, καρφίτσες, µπαχαρικά, καραµέλες, τσίχλες κ.ά.
Με την πάροδο του χρόνου το περίπτερο εξελίχθηκε, ενώ από τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο και τον εµφύλιο εντάχθηκαν και άλλοι ανάπηροι ως ιδιοκτήτες και από τη δεκαετία του ‘50 και ύστερα το περίπτερο πήρε τη µορφή που βλέπουµε σήµερα µε τα προϊόντα να αυξάνονται συνεχώς, όπως προστάζουν οι ανάγκες κάθε µεγαλούπολης, κυρίως όταν η αγορά κλείσει το βράδυ.
Σήµερα στην Ελλάδα λειτουργούν πάνω από 15.000 περίπτερα, εκ των οποίων τα 5.500 περίπου βρίσκονται σε Αθήνα και Πειραιά. Περίπτερα βρίσκονταν από την αρχή σε όλες τις µεγάλες πόλεις της χώρας και επαρχίες.
Τα τελευταία χρόνια και µε την έλευση της οικονοµικής κρίσης πολλά περίπτερα έκλεισαν, ενώ εκείνα που επιβιώνουν ακόµα, αναγκάστηκαν να προσαρµοστούν και να αλλάξουν χαρακτήρα. Τα περίπτερα του κέντρου απευθύνονται πια κυρίως στους τουρίστες, αφού στις προθήκες του βλέπουµε αναµνηστικά και σουβενίρ για τουρίστες, ενώ πολλά είναι και εκείνα τα περίπτερα που πωλούν µπιζού, προϊόντα ηλεκτρονικού τσιγάρου, ακόµα και θήκες για κινητά.
∆ΥΣΚΟΛΗ Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ
Η κα Ελένη Χαιρέτη, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει σήµερα ο κλάδος τονίζοντας ότι υπάρχουν πολλά προβλήµατα τα οποία σχετίζονται µε το καθεστώς ιδιοκτησίας, µε τη χωροθέτηση τους και τις αποφάσεις της εκάστοτε δηµοτικής Αρχής, θέµατα εφαρµογής µηχανογραφηµένων προτύπων απαραίτητων λόγω υπουργικών αποφάσεων σχετικά µε την εφαρµογή νόµων που απαιτούν ιδιαίτερα συστήµατα τεχνολογίας (POS – ταµειακές κτλ).
Γεγονός είναι πάντως ότι µετά από πολλές δεκαετίες ο κλάδος αυτός έχει πολλά νοµοθετικά κενά που απαιτούνται αναγκαστικά λόγω του µικρού µεγέθους τους και της πολυπλοκότητας του ωραρίου λειτουργίας τους.
Η µείωση του τζίρου λόγω της πίεσης που ασκείται από τις µεγάλες αλυσίδες λιανικής και τα πολύ µικρά περιθώρια κέρδους στα κύρια προϊόντα πώλησης του περιπτέρου (καπνικά, κάρτες κινητής τηλεφωνίας, εφηµερίδες, εισιτήρια) καθιστούν την επιβίωση τους κάθε µέρα και πιο δύσκολη. Το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµετωπίζουµε τα τελευταία χρόνια στον κλάδος µας, είναι η δυσκολία εφαρµογής οδηγιών από την Ε.Ε και τη τοπική αυτοδιοίκηση.
«Το Σωµατείο Κρήτης περιπτερούχων, µε µεγάλη εµπειρία στης οικογενειακές επιχειρήσεις – ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ – ΨΙΛΙΚΑΤΖΙ∆ΙΚΑ προσπαθεί και αντιµετωπίζει τα προβλήµατα των συναδέλφων µε ειλικρίνεια και εντιµότητα. Όταν έρχεται µια οδηγία από την Ε.Ε. πρέπει ο κάθε υπουργός να την προσαρµόζει στην χώρα του µε γνώµονα την οικονοµία, το κοινωνικό καθήκον και τον πολιτισµό. Η τοπική αυτοδιοίκηση από µεριά της έχει καθήκον να διαφυλάξει, προστατέψει της οικογενειακές επιχειρήσεις και ειδικά τα περίπτερα που τελούν λειτούργηµα µε της άδειες που δίνονται σε ΑΜΕΑ, πολύτεκνους, ανάπηρους ειρηνικής περιόδου, και κατά εξαίρεση σε χήρες µε ορφανά. Το Σωµατείο Κρήτης ζητά από τους τοπικούς φορείς να µάθει και να κατανοήσει τα προβλήµατα µας. Άλλωστε όλοι µας µεγαλώσαµε µε ένα περίπτερο στη γειτονίας µας ή στις πλατείες των πόλεων µας», σηµειώνει η κα Χαιρέτη.
Μπορεί το ελληνικό περίπτερο να έχει αλλάξει µορφή, προκειµένου να µπορέσει να προσαρµοστεί στις νέες συνθήκες, παραµένει όµως ακόµα σηµείο αναφοράς για την χώρα και την πραγµατικότητά της.
«Τα περίπτερα δεν έχουν σταµατήσει να επιτελούν τον πιο ουσιαστικό κοινωνικό τους ρόλο, που είναι η συνεχής εξυπηρέτηση όλης της Ελληνικής κοινωνίας εδώ και 110 και πλέον χρόνια! Είµαστε ζωντανές οικογενειακές µικρές επιχειρήσεις και θα παραµείνουµε ζωντανές και στο µέλλον, χάρη στον κόσµο, µε την καθηµερινή στήριξη και τη προτίµηση τους σήµερα και αύριο», καταλήγει η κα Χαιρέτη.
ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
Ο περιπτεράς περνάει αρκετές ώρες της ηµέρας σ’ έναν χώρο όχι ιδιαίτερα ευρύχωρο και έχει το περιθώριο να παρατηρεί, να κατηγοριοποιεί, να δηµιουργεί σχέσεις φιλικές, να γνωρίζει αρκετά για τους πελάτες του.
Σηµείο αναφοράς χαρακτηρίζει το περίπτερο ο Γιάννης Γιαννετάκης. Γνωστό σε όλους τους Χανιώτες το περίπτερο του Κουµπέ. Τρεις γενιές πέρασαν από το αυτό το περίπτερο που λειτούργησε από το 1967 µέχρι το 2024, Ο παππούς µου, η µητέρα µου κι εγώ», µας λέει και θυµάται: «Ήταν ο τόπος συνάντησης όποιων ήθελαν να βρεθούν αφού τότε δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα. Όλα τα λεωφορεία που ερχόντουσαν από την επαρχία και τα χωριά, επειδή δεν υπήρχαν πολλά µεταφορικά µέσα τότε, άφηναν στο περίπτερο τις τσάντες µε τις πραµάτειες και µε ταµπελάκια που είχαν τα ονόµατα των παραληπτών και ερχόντουσαν και τα παίρνανε. Το ίδιο γινόταν όταν ήθελε κάποιος να στείλει κάτι από τα Χανιά στο χωριό του. Στο περίπτερό µας σταµατούσαν και τα λεωφορεία του Ναυστάθµου που έπαιρναν κάθε πρωί στις 6.30 όσους εργάζονταν εκεί όπως επίσης και τους επέστρεφαν. Την εποχή που πολλοί στα σπίτια τους δεν είχαν τηλέφωνα, ερχόντουσαν και τηλεφωνούσαν από το περίπτερο. Είχαµε τηλέφωνο µε µετρητή. Μπορούσαµε ακόµη να καταλάβουµε µέχρι και τις πολιτικές πεποιθήσεις του καθενός, µε βάση την εφηµερίδα που αγόραζε», επισηµαίνει ο κ. Γιαννετάκης.
ΟΙ ∆Ι∆ΥΜΟΙ ΚΑΙ… ΤΟ ΚΕΡΜΑ
Περίπτερο στην οδό Κυδωνίας, έξω από το ∆ηµαρχείο Χανίων διατηρεί εδώ και 40 χρόνια η Βασιλική Νικολιουδάκη.
Η ίδια, µιλώντας στις “διαδροµές” θυµάται:
«Στο ξεκίνηµά µου, είχα πελάτες δύο δίδυµους, που εγώ δεν γνώριζα ότι ήταν δίδυµοι. Ερχόταν λοιπόν ο ένας, ζήταγε τα τσιγάρα που κάπνιζε, του τα έδινα. Ερχόταν ο άλλος, ζήταγε µία περίεργη µάρκα, που ποτέ δεν την είχα φέρει στο περίπτερο, του έλεγα δεν έχω. Ξαναρχόταν ο πρώτος, έπαιρνε τα συνήθη τσιγάρα. Όταν κάποια στιγµή ήρθε ο άλλος και µου έκανε παράπονα γιατί δεν του φέρνω τη µάρκα του, του απάντησα: Καλά, αφού έρχεσαι ύστερα από λίγο και παίρνεις τη µάρκα που καπνίζεις τι τα θέλεις τα άλλα; Γελάει και µου απαντά: Α… έχω ένα δίδυµο αδελφό που έρχεται από εδώ και παίρνει τα τσιγάρα που λες».
Η ίδια θυµάται ένα ακόµη πρόσφατο περιστατικό:
«Όταν έκαναν στην Κυδωνίας έργα και έσκαβαν εδώ, η αρχαιολόγος µας είχε πει ότι αν έβρισκαν αρχαία έπρεπε να διακόψουν το έργο. Έπεσε στα χέρια µου κάποιο κέρµα ξένο, άκυρο, και είπα στην κόρη µου να το πετάξει. Το πέταξε λοιπόν στην τάφρο. Το είδε η αρχαιολόγος, και λέει τι είναι τούτο! Αποδείχτηκε αµέσως βέβαια ότι δεν ήταν τίποτα αρχαίο! “Λίγο έλειψες να σταµατήσεις το έργο”, µου είπε η αρχαιολόγος», µας λέει η Βασιλική Νικολιουδάκη.
