Η τρίτη Κυριακή του Ιουνίου είναι πάντα αφιερωµένη στον πατέρα (παγκόσµια ηµέρα πατέρα).
Για τον γράφοντα πάντα ήταν αίνιγµα η θηλυκού γένους λέξη πατρίδα (πατρίς),που προέρχεται από το επίθετο πάτριος, αυτός δηλαδή που σχετίζεται µε τους προγόνους. Ο γράφων δε κατάφερε να βρει το ιστορικό της λέξης.
Ίσως οι αρχαίοι να ήθελαν να συνδυάσουν και να ταυτίσουν και τον πατέρα και την µητέρα µε µία λέξη που θα αναφέρεται στον τόπο γέννησης και ανατροφής ενός ανθρώπου εξ ου και πατρίς.
Φυσικά το γένος είναι θηλυκό ξεκαθαρίζοντας τη σηµασία της µητρικής σχέσης.
Ο αρχηγός της οικογένειας στα αρχαία και ρωµαϊκά χρόνια (pater familias) διαδραµατίζει τον δικό του καθοριστικό ρόλο µέσα στο σπίτι.
Άλλοτε αυστηρός και αυταρχικός άλλοτε ευαίσθητος και συναισθηµατικός ο πατέρας είναι για πολλούς ανθρώπους ο δικός τους προσωπικός ήρωας.
Σ΄αυτό το κείµενο θα δούµε περιπτώσεις και περιστατικά από την µυθολογία, την ιστορία και την Καινή ∆ιαθήκη αρσενικών γονέων, που υµνήθηκαν και επηρέασαν διάσηµους ανθρώπους, όπως και τις πολλές πτυχές που µπορεί να έχει ένα γεννήτορας.
Βασιλιάς Πρίαµος
Από την Οµήρου Ιλιάδα ασκαρδαµυκτί το µυαλό µας θα πάει στην περίφηµη περίπτωση του βασιλέως της Τροίας Πρίαµου.
Ο βασιλιάς της ισχυρής πόλης µε τα τιτάνια τείχη, θα επισκεφτεί µε την ιδιότητα του πατέρα τον φονιά του γιου του, Αχιλλέα για να ζητήσει να πάρει το νεκρό σώµα και να το κηδέψει µε τις πρέπουσες βασιλικές τιµές.
Με την βοήθεια του θεού Ερµή ο Πρίαµος έφτασε κρυφά στη σκηνή του βασιλιά των Μυρµιδόνων, « Κανείς δεν εκατάλαβε τον µέγα Πρίαµο που µπήκε µέσα. Κι εκείνος επλησίασε, αγκάλιασε τά γόνατα του Αχιλλέα καί φίλησε τά χέρια του, τα τροµερά κι ανθρωποκτόνα χέρια, που του χανε σκοτώσει τόσους γιούς. […] έτσι ο Αχιλλέας εσάστισε βλέποντας τον θεόµορφο Πρίαµο. Και σάστισαν και οι άλλοι, κι εκοίταγαν ο ένας τον άλλον. Και ο Πρίαµος άρχισε να τον παρακαλή και να του λέγη :
-Θυµήσου τον πατέρα σου, θεόµορφε Αχιλλέα, που θα ναι τώρα, όπως εγώ στων γερατειών το µαύρο κατώφλι. Ίσως κι εκείνον νά τόν βασανίζουν οι γείτονες πού γύρω κατοικούνε, και δέν έχει κανέναν κοντά του, να διώξη τήν κατάρα καί τη συµφορά. Όµως εκείνος χαίρεται βαθιά µέσ΄στην καρδιά του, γιατί µαθαίνει πως είσαι ζωντανός καί κάθε µέρα ελπίζει να ιδή τόν γιό του νά γυρνά απ΄τήν Τροία. [..] Σεβάσου τούς θεούς, Αχιλλέα θυµήσου τον πατέρα σου και σπλαχνίσου κι εµένα, που µαι πολύ περισσότερο αξιολύπητος γιατί εβάστηξα νά κάµω ό,τι κανείς δέν έκαµε θνητός ποτέ εδώ κάτω, να φέρω στο στόµα µου το χέρι, πού µου σκότωσε το παιδί µου.
Έτσι του είπε, και του άναψε τόν πόθο νά θρηνήση γιά τον πατέρα του, κι απώθησε απαλά τον γέροντα, πιάνοντας τον απ΄το χέρι» (1).
Για πολλούς µελετητές αυτή η σκηνή είναι από τις κορυφαίες του οµηρικού έργου. Ένας βασιλιάς βρήκε το θάρρος και το κουράγιο να επισκεφτεί ταπεινά, να γονατίσει και να φιλήσει τον εχθρό και φονιά του παιδιού του. Απ την άλλη ένας σκληρός και γενναίος πολεµιστής λυγίζει µπροστά σε έναν χαροκαµένο υπέργηρο πατέρα.
Ο Αχιλλέας, επιδεικνύοντας σεβασµό σε έναν πατέρα και ένα νεκρό, παραδίδει τη σωρό στον Πρίαµο και ο Έκτωρας κηδεύεται στην πόλη του µε ανάλογες τιµές.
Ελευθέριος Βενιζέλος
Τον Ελευθέριο Βενιζέλο τον µελετάµε για τη πολιτική δράση και διπλωµατική ευστροφία του. Μάχιµος δικηγόρος, επαναστάτης στα ορεινά της Κρήτης, σκληρός διαπραγµατευτής θα αφήσει το δικό του αποτύπωµα µέσα από το καµίνι της πολιτικής, στην ιστορία της χώρας.
Στην προσωπική του ζωή όµως, θα βιώσει το χαµό της πρώτης του συζύγου και θα αναλάβει – µε την βοήθεια της αδερφής του- την ανατροφή των δύο αγοριών του. Θα καταφέρει να διαδραµατίσει τον δικό του πατρικό ρόλο κάτω από δύσκολες συνθήκες λόγω της πολιτικής ενασχόλησης του.
Αξιοσηµείωτο είναι πως αν και γονιός δε θα εµποδίσει τον γιο του Σοφοκλή να πολεµήσει στο µακεδονικό µέτωπο.
Μια στιγµή πατρικής στοργής του εθνάρχη ήταν αυτή που είχε διηγηθεί ο Σοφοκλής Βενιζέλος :
«Θα ήµουν οκτώ περίπου ετών όταν µια µέρα µαζί µε τον µακαρίτη τον αδερφό µου, τον Κυριάκο κατεβήκαµε από το σπίτι µας της Χαλέπας για µπάνιο. […] Φαίνεται όµως ότι την µέρα κείνη “ανοιχτήκαµε” λίγο και το ρεύµα άρχισε να µας παρασύρει. Μικρά παιδιά όπως είµαστε, δεν είχαµε τη δύναµη να αντισταθούµε. Βάλαµε τις φωνές. Θυµάµαι σαν τώρα τη σκηνή. Ο πατέρας µου γδύθηκε και έπεσε στην θάλασσα. […] Εµείς φωνάζαµε απελπισµένα πίνοντας ταυτοχρόνως το αλµυρό νερό. Έφτασε πρώτα τον Κυριάκο και τον άρπαξε από τη µέση. Κολύµπησε κατόπιν προς το µέρος µου, αλλά µόλις µε πλησίασε του έφυγε ο Κυριάκος. Άρπαξε εµένα από τα µαλλιά αλλά και εγώ του ξέφυγα. Αυτό βάστηξε λίγα λεπτά της ώρας και τέλος µας έβγαλε και τους δύο έξω. Το πρόσωπο του είχε µια έκφραση φόβου. Για πρώτη και τελευταία φορά τον είδα έτσι» (2).
Καπετάν Μιχάλης
Ενός άλλου µεγάλου Κρητικού και σπουδαίου συγγραφέα του Νίκου Καζαντζάκη, ο πατέρας επηρέασε βαθιά την προσωπικότητα του και αποτέλεσε πηγή έµπνευσής για τα µυθιστορήµατα του.
Ο καπετάν Μιχάλης ήταν ένας “βαρύς” άνδρας µε έναν ακλόνητο κώδικα αξιών. Το µόνο πράγµα που τον βασάνιζε ήταν η απελευθέρωση της Κρήτης. Λαχταρούσε να δει το νησί ελεύθερο και ενωµένο µε την µητέρα Ελλάδα.
Στα πλαίσια αυτού του σκοπού ανέθρεψε και τον γιο του Νίκο. Απαιτούσε να βοηθήσει την Κρήτη στην λύτρωση της και να κάνει το χρέος του απέναντι στην πατρίδα.
Στα βιβλία του ο Καζαντζάκης κάνει συχνά αναφορές στον πατέρα του. Κατά τον γράφοντα όµως η κορυφαία στιγµή στην σχέση πατέρα – γιου είναι όταν τον αρπάζει από τη Σχολή των Φραγκοπαπάδων στην Νάξο, όπου είχαν καταφύγει ως πρόσφυγες λόγω των επαναστάσεων.
«Η επανάσταση στήν Κρήτη, είπε θα βαστάξει πολύ εγώ θα γυρίσω στο νησί δεν µπορώ να αφήσω τους χριστιανούς νά πολεµούν κι εγώ να σεριανίζω στά περβόλια, βλέπω κάθε βράδυ στον ύπνο µου τον παππού σου και µε µαλώνει, πρέπει να φύγω, ωστόσο εσύ δε θέλω να χάνεις τον καιρό σου πρέπει να γίνεις άνθρωπος.
Σώπασε πάλι, έκαµε δύο βήµατα, ξαναστάθηκε.
-Κατάλαβες ; µου κάνει. Άνθρωπος πάει να πεί χρήσιµος στόν τόπο σου. Κρίµα µεγάλο πού δεν είσαι εσύ για τ΄άρµατα, είσαι για τα γράµµατα, τι να κάµουµε ; αυτός είναι ο δρόµος σου, ακολούθα τον ! Κατάλαβες ; Να µάθεις γράµµατα για να βοηθήσεις την Κρήτη να λευτερωθεί, αυτός είναι ο σκοπός σου !(3)»
Ο αυστηρός πατέρας αντιλαµβανόµενος την ροπή του παιδιού του προς τις σπουδές το αφήνει, το παροτρύνει και το βοηθά να ακολουθήσει την κλήση του όσο και αν αυτό τον στεναχωρεί γιατί δεν ταιριάζει µε τις δικές του επιδιώξεις.
Ο ίδιος θεωρεί ότι έχει καθήκον στο δικό του πατέρα, να πολεµήσει για να κάνει το χρέος του για να µην έχει τύψεις, όταν τον βλέπει στο ύπνο του.
Ο Καζαντζάκης επειδή ήταν καλός µαθητής, ήθελαν οι φραγκοπαπάδες να το στείλουν στο Βατικανό για να τελειοποιήσει τη µόρφωση του ώστε να τον αξιοποιήσει η Καθολική εκκλησία ακόµη και ως καρδινάλιο !
«Οπότε, ξάφνου, η Μοίρα κουνήθηκε, άπλωσε το χέρι και µου φραξε τό δρόµο, κάποιος σφύριξε στο αυτί του κυρού µου : « Παίρνουν τό γιό σου οι φραγκοπαπάδες ! Κι ο άγριος Κρητικός πετάχτηκε απάνω, ήταν νύχτα, ξεσήκωσε µερικούς φίλους του, βαρκάρηδες και ψαράδες, άναψαν δαδιά, πήραν κι ένα τενεκέ πετρέλαιο και τράβηξαν τόν ανήφορο για το κάστρο. Κρατούσαν καί λοστούς κι αξίνες, κι άρχισαν νά βροντούν τήν πόρτα της Σχολής καί να ουρλιάζουν πώς θα βάλουν φωτιά. Κατατρόµαξαν οι καλόγεροι, πρόβαλε από το παράθυρό ο Περ Λωράν µέ το σκούφο το νυχτικό του, φώναζε και παρακαλούσε µισό φράγκικα µισό ρωµαίικα
Τό γιό µου, φώναζε ο κύρης κουνώντας τόν αναµµένο δαυλό, το γιό µου αλλιώς φωτιά και τσεκούρι σκυλόφραγκοι!
Με ξύπνησαν, ντύθηκα γρήγορα γρήγορα, µε κατέβασαν από το παράθυρο, έπεσα στα χέρια του κυρού µου. […]
Τρείς µέρες έκαµε να µου µιλήσει ο κύρης, έβαλε να µέ λούσουν, να µε αλείψουν λάδι από το καντήλι της Παναγιάς, να µε ντύσουν µε καθαρά ρούχα, έφεραν και τον παπά νά κάµει αγιασµό και νά ξορκίσει την φράγκικη βρώµα από πάνω µου και τότε στράφηκε κατά µένα :
Iούδα ! Έγρουξε µέσα από τα δόντια του και έφτυσε τρείς φορές τον αέρα» (4).
Η συναίνεση του µικρού Νίκου να πάει στη Ρώµη και να αλλαξοπιστήσει ήταν το όριο το οποίο ξεπεράστηκε κατά τον καπετάν Μιχάλη. Ο πατέρας θεωρώντας ότι η φυγή στο εξωτερικό και η ενδεχόµενη αλλαγή δόγµατος, ήταν κατάπτυστη και επικίνδυνη πράξη, αποφάσισε να δράσει ως γονιός, για να “προστατεύσει” το παιδί του, αλλά και να του υπενθυµίσει τα όρια τα οποία έχουν τεθεί µε βάση τον δικό του κώδικα αξιών.
Ο ίδιος θα γράψει συµπερασµατικά για τον πατέρα του : «Στην άγρια αυτή παιδαγωγική του κυρού µου χρωστώ την αντοχή καί το πείσµα, πού πάντα µου παραστάθηκαν στις δύσκολες στιγµές. Στην αγριάδα αυτή χρωστώ κι όλους τους απροσκύνητους στοχασµούς που τώρα, στα τέλη της ζωής µου, µέ κυβερνούν καί δεν καταδέχονται µήτε από το Θεό µήτε από το διάβολο παρηγοριά» (5).
Πατέρας Ασώτου Υιού
Ο Ιησούς Χριστός επιθυµώντας να τονίσει την ανάγκη της συγχώρεσης και της µετάνοιας είπε την παραβολή του Ασώτου Υίού που στηρίζεται στην πατρική αγάπη.
Ο µικρότερος γιος ενός πατέρα ζητά να του δώσει το περιουσιακό του µερίδιο. Αφού το πήρε έφυγε από το σπίτι και ξόδεψε την περιουσία κάνοντας µία άσωτη ζωή. Έχοντας όµως ανάγκη να επιβιώσει, εξαναγκάστηκε να εργαστεί ως ποιµένας χοίρων. Ενθυµούµενος την προηγούµενη ζωή στο σπίτι µε τον πατέρα του και απελπισµένος από την τωρινή κατάσταση αποφάσισε να επιστρέψει στο πατρικό του.
Ο πατέρας του τον υποδέχτηκε µε χαρά και αποφάσισε να στήσει γιορτή. Γυρνώντας από αγροτικές εργασίες στο σπίτι ο µεγαλύτερος γιος και πληροφορούµενος για την επιστροφή του µικρότερου αδελφού, εξοργίστηκε για την εορταστική ατµόσφαιρά που υπήρχε. Πλησιάζοντας τον πατέρα του διαµαρτυρήθηκε και του ανέφερε ότι δεν είχε κάνει στον ίδιο τέτοια γιορτή παρόλο που ποτέ δεν έφυγε από το σπίτι ούτε κατασπατάλησε την οικογενειακή περιουσία.
«Κι ο πατέρας του του απάντησε : “Παιδί µου, εσύ είσαι πάντοτε µαζί µου κι ό,τι είναι δικό µου είναι δικό σου. Έπρεπε όµως να ευφρανθούµε και να χαρούµε, γιατί ο αδερφός σου αυτός ήταν νεκρός κι αναστήθηκε, ήταν χαµένος και βρέθηκε”(4).
Έχει χυθεί και θα εξακολουθήσει να χύνεται αρκετό µελάνι για την ερµηνεία αυτής της παραβολής. Μπορεί κάποιος να επισηµάνει την επιλογή που έκανε ο Ιησούς να βάλει ως άσωτο υιό το µικρότερο σε ηλικία γιο, µπορεί επίσης να τονιστεί ότι ένας πατέρας ίσως θα κληθεί να διαχειριστεί ζήλιες και ανταγωνισµούς ανάµεσα στα παιδιά του.
Ένα όµως είναι βέβαιο -και για αυτό επιλέξαµε να τελειώσει το άρθρο µε την παραβολή του Κυρίου- ότι ένας πατέρας µπορεί να έχει απαιτήσεις – υπερβολικές ίσως κάποιες φορές- µπορεί να ξεχνάει γιατί εργάζεται, µπορεί να συγκινηθεί ή και να φοβηθεί και να µη θέλει να το δείξει. Θα είναι όµως εκεί να προστατεύει, να περιµένει, και να συγχωρεί τον κάθε “Άσωτο υιό” του.
Ο Μιχάλης Σµυρλάκης είναι
πτυχιούχος Ιστορίας Ιονίου
Πανεπιστηµίου
Πηγές – Παραποµπές:
Οµήρου Ιλιάδα & Οδύσσεια µετάφρασις – σύνδεση κειµένων : Γιάννης Οικονοµίδης ‘Χρήσιµα Βιβλία’’ Σελ.447 Αθήναι 1960
2) Νικόλαος Εµµ. Παπαδάκης Ελευθέριος Βενιζέλος Σελίδες µιας πολυτάραχης ζωής (συνοπτική βιογραφία) σελ. 47 Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος Χανιά 2016
3) 4) 5) Νίκου Καζαντζάκη Αναφορά στον Γκρέκο έκδοση έκτη σελ.114 σελ. 124 σελ. 111 εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη Αθήνα
6) Κατά Λουκάν, Η παραβολή του σπλαχνικού πατέρα ( ή Ασώτου Υιού)
Η Αγία Γραφή (Παλαιά και Καινή ∆ιαθήκη) Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείµενα Ελληνική Βιβλική Εταιρία Αθήνα.
