Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι SOLANUM tuberosum (σολανό το κονδυλόρριζο, γεώμηλο). Ανήκει στην οικογένεια των σολανιδών.
Η πατάτα είναι πολυετές φυτό. Σε ορισμένους δημιουργείται η εντύπωση ότι είναι ετήσιο, γιατί μετά τη βλαστική περίοδο τα υπέργεια τμήματα ξεραίνονται και παραμένουν στο έδαφος μόνο οι κόνδυλοι, οι οποίοι βλαστάνουν τον επόμενο χρόνο.
Η πατάτα έχει βλαστούς στρογγυλούς ή γωνιώδεις, πράσινους ή ελαφρά ρόδινους που φτάνουν σε ύψος από 50 έως 80 εκατοστά. Δημιουργεί ένα πλούσιο φύλλωμα από σύνθετα χνουδωτά φύλλα. Τα άνθη της πατάτας βρίσκονται πάνω σε ταξιανθίες, είναι μικρά και το χρώμα τους μπορεί να είναι λευκό, ρόδινο, ιώδες ή πορφυρό, ανάλογα με την ποικιλία. Λίγο πριν την άνθηση αρχίζει ο σχηματισμός των κονδύλων στα άκρα των τρυφερών υπόγειων βλαστών. Οι κόνδυλοι, η πατάτα που τρώμε δηλαδή, χρησιμοποιούνται από το φυτό ως αποθήκη θρεπτικών στοιχείων. Το φυτό πολλαπλασιάζεται με τους οφθαλμούς των κονδύλων. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται κόνδυλοι που προέρχονται από ορεινές περιοχές, γιατί οι πατάτες που καλλιεργούνται σε πεδιάδες εκφυλίζονται. Τις αποθηκεύουμε σε υπόγειο, χωρίς φως, με καλό αερισμό, θερμοκρασία 5 – 10 βαθμούς Κελσίου και υγρασία 90% γιατί με έλλειψη οξυγόνου και υψηλότερες θερμοκρασίες διακόπτεται ο λήθαργος των οφθαλμών τους και φυτρώνουν.
Εκτός από τη διατροφή η πατάτα χρησιμοποιείται και για την παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων. Από το άμυλο της πατάτας παρασκευάζονται υλικά για το φινίρισμα υφασμάτων και χαρτιού, αμυλόκολλες, γλυκόζη, αιθυλική αλκοόλη, πούδρες και διάφορα καλλυντικά.
Ιστορικά στοιχεία
Η πατάτα κατάγεται από την περιοχή του Περού, της Βολιβίας, της Χιλής και του Ισημερινού. Οι Ινδιάνοι την καλλιεργούσαν για πολλές εκατονταετίες. Οι Ισπανοί την έφεραν στην Ευρώπη για πρώτη φορά το 1565. Στη Γαλλία η εξάπλωση της καλλιέργειας καθυστέρησε μέχρι τον 17ο αιώνα λόγω της λανθασμένης αντίληψης ότι το φυτό μετέδιδε τη λέπρα. Επιπλέον λόγος ήταν ότι εξ αγνοίας σε Γαλλία και Γερμανία χρησιμοποιούσαν τα φύλλα του φυτού και όχι τις ρίζες του. Ο οικονομολόγος και αγορανόμος Α. Παρμετιέ ήταν αυτός που κατέρριψε αυτή την αντίληψη και άρχισε η καλλιέργεια του φυτού το οποίο στη συνέχεια εκτιμήθηκε τόσο πολύ που ονομάστηκε «έτοιμος άρτος των φτωχών».
Στη χώρα μας την εισήγαγε για πρώτη φορά το 1830 ο Καποδίστριας, που την καλλιέργησαν πειραματικά σε αγρόκτημα της Τίρυνθας. Οι αγρότες μας είναι αλήθεια ότι ήταν γενικά απρόθυμοι να την καλλιεργήσουν και είναι γνωστή η ιστορία, σύμφωνα με την οποία, όταν ο Καποδίστριας είδε ότι δεν ήθελαν να πάρουν και να σπείρουν το φυτό, το κλείδωσε σε αποθήκες όπου υποτίθεται ότι το φύλαγαν για να μην το κλέψουν. Περίεργοι αυτοί για τα μέτρα προστασίας που είχαν πάρει οι Αρχές, έκλεψαν τους κονδύλους και τους καλλιέργησαν. Τελικά η καλλιέργεια της πατάτας γενικεύθηκε στη χώρα μας μόλις το 1880.
Στη λαϊκή Ιατρική της βορείου Αμερικής η πατάτα χρησιμοποιήθηκε για τον καθαρισμό του αίματος, στη θεραπεία της δυσπεψίας και γενικά για τη βελτίωση της πέψης. Πίστευαν ακόμη ότι ήταν πολύ καλές για τους ρευματισμούς. Οι γυναίκες μάλιστα είχαν ειδικές τσέπες στα ρούχα τους μέσα στις οποίες έβαζαν πατάτες για να ανακουφίζονται από τους ρευματισμούς. Χρησιμοποιούσαν ακόμη τον χυμό της ωμής πατάτας ως κατάπλασμα για θεραπεία σε ρευματοειδή αρθρίτιδα, ρευματισμούς, λουμπάγκο, διάστρεμμα και μελανιές.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο κόνδυλος της πατάτας περιέχει 75 – 80% νερό, 18% υδατάνθρακες (κυρίως άμυλο), 2% πρωτεΐνες Ολόκληρο το φυτό περιέχει ένα κύριο αλκαλοειδές, τη σολανίνη και δύο δευτερεύοντα αλκαλοειδή, τη σολανιδίνη και το σολανθρένιο. Ο πράσινος καρπός περιέχει αλκαλοειδή μέχρι ποσοστό 1%. Ο κόνδυλος περιέχει μόνο ίχνη από αλκαλοειδή, αλλά η σολανίνη σχηματίζεται γρήγορα γύρω από τη φύτρα και κάτω από την επιδερμίδα όταν ο κόνδυλος παραμείνει στο φως. Ο κόνδυλος περιέχει 3% τανίνη και βιταμίνες C, B1, B2, B6 καθώς και νικοτιναμίδη, παντοθενικό οξύ και οργανικά οξέα.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει Ιούνιο και Ιούλιο. Χρησιμοποιείται η ρίζα του φυτού.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Από διαιτητικής πλευράς οι πατάτες ενδείκνυνται επί νόσων της καρδιάς, ασκιτή και σε νόσους των νεφρών. Όσοι πάσχουν από διαβήτη, μπορούν να αντικαταστήσουν το ψωμί με πατάτα η οποία περιέχει τους μισούς υδατάνθρακες από το ψωμί. Πρέπει να ξέρουμε όμως ότι οι βιταμίνες που βρίσκονται σε σημαντική ποσότητα στην πατάτα, καταστρέφονται σχεδόν τελείως με το μαγείρεμα. Παράλληλα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι πατάτες μπορεί να αυξήσουν απότομα τα επίπεδα ινσουλίνης και ζαχάρου στο αίμα.
Ο χυμός από την πίεση των κονδύλων είναι σπασμολυτικός και αντιόξινος.
Σε περιορισμένη κλίμακα, χρησιμοποιείται για τις ξινίλες του στομάχου.
Σε εξωτερική χρήση, καθαρίζει το δέρμα από τα σπυράκια, ενώ θεωρείται ευεργετικός για μώλωπες και διαστρέμματα, για ρευματισμούς και την ουρική αρθρίτιδα. Ωμή πατάτα κοπανισμένη σε κατάπλασμα δροσίζει το δέρμα και βοηθά στην επούλωση εγκαυμάτων. Αν την ψήσουμε και την κοπανίσουμε, σε χλιαρό κατάπλασμα ανοίγει τα σπυράκια και τα αποστήματα. Βραστή ζεστή πατάτα έχει χρησιμοποιηθεί σε επίθεμα για τους κάλους καθώς και για κιρσούς και φλεβίτιδα.
Παρασκευή και δοσολογία
Για να περιγραφούν οι τρόποι που μαγειρεύονται οι πατάτες ένα βιβλίο δεν φτάνει. Αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι ότι όσο τις ταλαιπωρούμε τόσο χάνουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.
Προφυλάξεις
Οι πατάτες δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν έχουν φυτρώσει, γιατί τότε η σολανίνη που περιέχουν μπορεί να προκαλέσει δηλητηριάσεις ή γαστρεντερικές διαταραχές. Αντενδείκνυνται ακόμα επί οξαλουρίας, λόγω της περιεκτικότητας αυτών σε οξαλικό οξύ. Σε προβλήματα στομάχου αντενδείκνυνται οι τηγανητές πατάτες και οι σαλάτες με βραστές πατάτες. Καλύτερα να χορηγούνται υπό μορφή πουρέ. Επί εντερικών προβλημάτων αντενδείκνυνται πλήρως μέχρι να περάσουν τα φαινόμενα της φλεγμονής. Αν όμως δοθούν, προτιμώνται να είναι βραστές ή ψητές στον φούρνο.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
