“Παναγία Μπάρντι” (Madonna Bardi)

Σάντρο Μποτιτσέλι (Sandro Botticelli), 1484, Πινακοθήκη Uffici, Φλωρεντία.
Eντύπωση προκλαλεί ότι η σκηνή διαδραμτίζεται σε έναν καταπράσινο παραδείσιο κήπο στον οποίο ευδοκιμούν πλήθος φυτών και λουλουδιών. Ο θεατής ανακαλεί αβίαστα στη μνήμη του την από βοτανολογικής απόψεως εξίσου εντυπωσιακή και σε ό,τι αφορά τη χρονολογία σχεδόν σύγχρονη σύνθεση της “Primavera” επίσης του Μποτιτσέλι.
Ταυτόχρονα η παρουσία τόσο πολλών διαφορετικών φυτών και λουλουδιών βρίσκει την εξήγησή της και στα κρυφά νοήματα και τους συμβολισμούς που αποδίδονταν σε πολλά από αυτά κατά την εποχή της δημιουργίας του έργου και αποβλέπουν στην εξύμνηση με αλληγορικά μέσα της Θεοτόκου. Ετσι π.χ. τα ρόδα που γεμίζουν τις πιατέλες στο φόντο πίσω από το θρόνο της Παναγίας ανακαλούν τη ρήση “Οπως ένα ρόδο στην Ιεριχώ”, τα κλαδιά ελιάς στα τσίγκινα βάζα πίσω τους το ρητό “Οπως ένα όμορφο ελαιόδεντρο στον ανοιχτό κάμπο”, ενώ τέλος τα άνθη λεμονιάς που πλαισιώνουν το έργο στο άνω δεξί και αριστερό άκρο παραπέμπουν στην εξίσου κολακευτική παρομοίωση “Ψηλός όπως ένας κέδρος του Λιβάνου”.
Η απορία που εύλογα μπορεί να προξενηθεί για την αντικατάσταση στο έργο του κέδρου με τη λεμονιά δύναται να εξηγηθεί πάνω στη βάση της σύγχυσης που επικρατούσε κατά την Αναγέννηση σχετικά με τα δύο αυτά δέντρα, σύγχυση που είχε τις ρίζες της στην αμφιλεγόμενη, διττή ερμηνεία της λατινικής λέξης cedrus που στα ιταλικά μπορούσε να μεταφραστεί είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο.
Στην περίπτωση της “Παναγίας Μπάρντι”, τυγχάνει μάλιστα να γνωρίζουμε και τα οικονομικά μεγέθη της σημαντικής αυτής παραγγελίας ενός Φλωρεντινού πατρικίου προς τον πιο ταλαντούχο ζωγράφο της εποχής του. Ετσι από αρχειακές πηγές είναι γνωστό ότι το έργο είχε κοστίσει συνολικά 78 φλορίνια, εκ των οποίων η καθαρή προσωπική αμοιβή του Μποτιτσέλι είχε υπάρξει 35 φλορίνια (με τις μηνιαίες απολαβές ενός ανειδίκευτου εργάτη στη Φλωρεντία της εποχής να ανέρχονται σε 2(!) φλορίνια) και με το υπόλοιπο του ποσού να καλύπτει τη χρήση του χρυσού (38(!) φλορίνια) και των λοιπών υλικών κατασκευής του πίνακα. Τα νούμερα αυτά δε καθιστούν
μονάχα καταφανές το εύρωστο οικονομικό υπόβαθρο του παραγγελιοδότη, αλλά αποδεικνύουν ότι ο Μπάρντι, όπως και πολλοί άλλοι Φλωρεντινοί αριστοκράτες σε άλλες περιπτώσεις άλλωστε, δεν ήταν διατεθιμένος να φεισθεί χρημάτων προκειμένου να αποκτήσει ένα έργο που θα διαιώνιζε το όνομα της οικογενείας του στο διηνεκές. Η ομόφωνη αναγνώριση της “Madonna Bardi” από την έρευνα ως ένα από τα αριστουργήματα της ώριμης περιόδου του Μποτιτσέλι, δικαιώνει ετεροχρονισμένα τον Φλωρεντινό ευγενή για την επιλογή του αυτή.