«Αλλά πρώτα θα δεις την ερημιά
και θα της δώσεις
το δικό σου νόημα, είπε
Πριν από την καρδιά σου θα ‘ναι αυτή
και μετά πάλι αυτή θ’ ακολουθήσει
Τούτο μόνο να ξέρεις:
Ό,τι σώσεις μες στην αστραπή
καθαρό στον αιώνα θα διαρκέσει»
Οδυσσέας Ελύτης/ To Άξιον εστί
Η Μεγάλη εβδομάδα αποτελεί για όλους μας πηγή ανανέωσης, ψυχικής κάθαρσης και εσωτερικής αναζήτησης. Και οι εφτά ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι κατανυκτικές και εμπεριέχουν την πορεία της ανθρώπινης ζωής. Τις δυσκολίες που βιώνουμε ως άνθρωποι, τον σταυρό που κουβαλάμε ο καθένας μας, και τελικά την λύτρωση που ελπίζουμε. Όλοι μας έχουμε βιώσει επώδυνες στιγμές πένθους Είναι γεγονός, όπως καταθέτουν οι ειδικοί της ψυχικής υγείας, ότι είναι μια περίπλοκη διεργασία με πολλές συνέπειες στον ψυχισμό του ατόμου, αλλά παράλληλα η διαχείριση της απώλειας αποκαλύπτει δυνατότητες προσωπικής ανάπτυξης Με ενδυνάμωση της ενσυναίσθησης , με αναστοχασμό και αναθεώρηση, με εμβάθυνση της κοσμοθεωρίας μας.
Διανύουμε την Μεγάλη Εβδομάδα όπου αντίστοιχα συναισθήματα απώλειας αναδύονται και εντείνονται με την διάχυτη ατμόσφαιρα, καθώς η λύπη του θανάτου, η χαρά της Ανάστασης, η προσδοκία και η ελπίδα της σωτηρίας, εναλλάσσονται. Το πένθος αναφέρεται στο θάνατο, αλλά η απώλεια σηματοδοτεί ευρύτερα τον «θάνατο» και εκφράζει το γεγονός του τέλους , καθετί που διακόπτεται, που δεν έχει συνέχεια…
Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση φωτογραφίας παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη αυτό το διάστημα . Το εκθεσιακό αφήγημα και τα έργα τέχνης γεννήθηκαν στο πλαίσιο μιας επίπονης ψυχικά και ταυτόχρονα αντισταθμιστικής απόπειρας της δημιουργού Κατερίνα ς Καλούδη να διαχειριστεί την απώλεια της μητέρας της. Η έκθεση έχει τίτλο «Αδειάζοντας το σπίτι των γονιών μου» Για τη νέα της φωτογραφική δουλειά, η δημιουργός δανείστηκε τον τίτλο «Αδειάζοντας το σπίτι των γονιών μου» από τη μετάφραση του βιβλίου της Lydia Flem Comment j’ ai vidé la maison de mes parents που κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «Μελάνι» (2006). Η εργασία της Κατερίνας Καλούδη σχετίζεται με την ψυχολογική και πρακτική διεργασία που όλοι, κάποια στιγμή στην ζωή, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Η διαδικασία του αδειάσματος αφύπνισε θύελλα συγκινήσεων, έγινε μέρος της αυτοανάλυσής της, της αναδρομής στην μέχρι τότε ζωή της και σε αυτή των γονιών και των υπολοίπων προγόνων της.
Η εκθεσιακή αφήγηση είναι συγκλονιστική τόσο για τα έργα τέχνης που παρουσιάζει τους συμβολισμούς της ,όσο και για τα ερμηνευτικά μέσα που αξιοποιούνται. Τα πολλαπλά μηνύματα των έργων τέχνης λειτουργούν ως πλέγμα βαθιά ριζωμένων αξιών που διηθεί με πολυδιάστατο τρόπο την οπτική εμπειρία του αδειάσματος μετά την απώλεια. Οι εκτυπώσεις των προσώπων της οικογένειας σε αέρινο ύφασμα υπενθυμίζει στον χώρο δραματικά την αίσθηση των ψυχών που λείπουν , της απουσίας με την έκδηλη άυλη όμως παρουσία
Ομάδες προσωπικών αντικειμένων της μητέρας γινονται κάδρα που συνθέτουν οικείες εικόνες της καθημερινότητας αλλά με απούσα εκεινη που τα άγγιξε και τους εμφύσησε τη ζωή.
Η δημιουργός τα αξιοποιεί ως ψυχολογικά κατώφλια για να αμβλύνει την οδύνη και να υποστηρίξει ενθυμήσεις που την ανακουφιζουν επενδυμένες με τη δύναμη και τις μικροχαρές της καθημερινότητας.
Όπως η ίδια επισημαίνει «Η έκθεση έχει δύο άξονες ύπαρξης. Ο ένας είναι ένας φωτογραφικός καλλιτεχνικός διάλογος, κι ο άλλος ένας συναισθηματικός διάλογος, ενός ανθρώπου που κοιτάει το παρελθόν του κι έρχεται αντιμέτωπος με τον θάνατο. Άξονες αόρατους, που φαίνονται σαν ένας.
Ως αντίβαρο στη συναισθηματική και πρακτική διεργασία του αδειάσματος άρχισα να φωτογραφίζω. Μετέτρεψα την τραπεζαρία του σπιτιού σε στούντιο κι άρχισα να αποκτώ μια άλλη σχέση, μια εικαστική σύνδεση με τα αντικείμενα, τα υφάσματα, τα ρούχα, τις παλιές φωτογραφίες, τις αναμνήσεις , τις ιστορίες της οικογένειας, τους φανταστικούς εσωτερικούς διαλόγους και τα συναισθήματά μου. Οι φωτογραφίες έγιναν το καταφύγιο μου από το πένθος και με βοήθησαν να ανταπεξέλθω σ’ αυτό, τις ώρες και τις στιγμές που βούλιαζα στις μνήμες και την οδύνη τους…»
Η διαδικασία του πένθους περιλαμβάνει διαφορετικά στάδια τα οποία δεν είναι απαραίτητο να τηρήσουν μια συγκεκριμένη ακολουθία: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή Διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο και όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί η απώλεια μπορεί να ταλανίζει για πολλά χρόνια κάποιους που δεν καταφέρνουν επιτυχώς να αποδεχτούν το τέλος….
Η έκθεση της Κατερίνας Καλούδη αναδεικνύει αυτή τη ν πορεία της αναμέτρησης της ζωής με τον θάνατο της αρχής και του τέλους .Της οδύνης αυτών που βιώνουν την αμφιταλάντευση, την αγωνία και την υποτροπή, ανάμεσα στην επίγνωση του χαμένου και την ψευδαίσθηση του μη χαμένου.
Συνέλαβα τον εαυτό μου να ακολουθεί διαφορετικές πορείες στον διάλογο μου με τα φωτογραφικά έργα. Και κάθε φορά αναρωτιόμουν πόσο αβάσταχτα μοναχική διαδικασία είναι αυτή της διαχείρισης του θανάτου. Και πόσο διαφορετικά βιώνεται από το κάθε πρόσωπο σωματικά ψυχικά, χρονικά, στην επικοινωνία του με τον εαυτό του και τους άλλους. Κράμα αλλόκοτων συναισθημάτων που συγκρούονται και μονομαχούν μεταξύ τους αλλά και συνταράζουν το είναι σου αμείλικτα. Η διαχείριση της απώλειας ενέχει τη ροπή «μεταξύ αυτοκυριαρχίας και αποπλάνησης», «την ένταση ανάμεσα σε εσωτερικό και εξωτερικό», «τη διαπλοκή στα επίπεδα οικειότητας» «το φως των πολυαισθητηριακών ενθυμήσεων από τα αντικείμενα που επανέρχονται έντονα φορτισμένα συγκινησιακά.
Η Κατερίνα Καλούδη περιγράφοντας το βίωμα της προετοιμασίας της έκθεσης της εξομολογείται:
«Δούλεψα πάνω σε διαφορετικές φωτογραφικές ιδέες μέχρι να αισθανθώ πως είχα βρει τη «λύση» που απέδιδε οπτικά κάποιες φράσεις του βιβλίου. Για παράδειγμα, έκανα πολλές απόπειρες να εκφράσω την πρόταση «συνοδεύοντας τους γονείς στον τάφο, ενταφιάζουμε ταυτόχρονα και την παιδική μας ηλικία». Έθαψα φωτογραφίες στο χώμα, σχημάτισα τα γράμματα του ΤΕΛΟΣ και FIN με όλες τις ασπρόμαυρες παιδικές φωτογραφίες μου, μετάλλαξα άλλες καίγοντας, βρέχοντας, τρυπώντας τες, αλλά τελικά η λύση ήρθε όταν βρήκα ένα μικρό πεθαμένο πουλί μπροστά στην πόρτα του σπιτιού. Ταύτισα συμβολικά αυτό το μαύρο πουλάκι με τον θάνατο που με είχε αποκόψει μια για πάντα από την παιδική μου ηλικία και δημιούργησα μια εικόνα που δεν την είχα καθόλου φανταστεί. Αυτό είναι εξάλλου και το μαγικό ενδιαφέρον της τέχνης: ότι ο καλλιτέχνης ψάχνει και πειραματίζεται πάνω στις σκέψεις και τα συναισθήματα που κυριαρχούν σε συγκεκριμένες περιόδους της ζωής του, κι όταν έχει βρει κάτι που τα απηχεί όλα αυτά το μοιράζεται προς τα έξω. ..»
Υπάρχουν έργα μεμονωμένες φωτογραφίες και συνδυασμός πολλών μαζί καθώς και κάποια ασπρόμαυρα πορτραίτα προγόνων τυπωμένα σε παλιά διάφανα υφάσματα που βρήκε η καλλιτέχνης αδειάζοντας το σπίτι. Τον σχεδιασμό της έκθεσης επιμελήθηκαν η Ναταλία Μπούρα και ο Παύλος Θανόπουλος.Η έκθεση θα διαρκέσει έως την Κυριακή 22 Μαΐου 2022 και συνοδεύεται από ομότιτλο φωτογραφικό βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ».
«Το ορφάνεμα δεν έχει ηλικία!» Το έλεγαν πάντα οι μεγαλύτεροι το διαβάζεις σε κάθε βιβλίο που πραγματεύεται την απώλεια των γονέων. Τις φωτογραφίες της έκθεσης συνοδεύουν λεζάντες με σκέψεις και συναισθήματα που βίωσε η Κατερίνα Καλούδη και αποτέλεσαν κίνητρο για τη δημιουργία τους. Τα έργα εκτίθενται χωρίς τίτλους. Εστιάζω στο απόσπασμα : «Όταν μένεις ορφανός, ακόμη και σ’ ένα προχωρημένο στάδιο της ζωής σου, αναγκάζεσαι να αντιληφθείς διαφορετικά τον εαυτό σου. Είναι η διαδικασία του πένθους, που θα μπορούσε επίσης να αποκαλεστεί και το τελετουργικό της μετάβασης, μεταμόρφωση»
Το να αντιμετωπίσουμε την απώλεια είναι σε τελική ανάλυση μια βαθιά προσωπική και μοναδική εμπειρία. Συνήθως δεν μπορουμε να αναλύσουμε όλα τα αντιφατικά και δύσκολα συναισθήματα που μας κατακλύζουν. Η διεργασία της προσπάθειας διαχείρισης τους όμως οδηγεί σε αναστοχασμό ωρίμανση, επαναπροσδιορισμό. Τα αντικείμενα και η ατμόσφαιρα του χώρου που συνδέεται με την απώλεια λειτουργούν διαμεσολαβητικά για τη μεταμόρφωση λύτρωση
Εστιάζοντας στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση με τον εμπράγματο κόσμο, που ο Γερμανός φιλόσοφος ο Peter Zumthor χαρακτηρίζει ως ατμόσφαιρα έγραψε: «Τι με συγκινεί; Τα πάντα. Τα πράγματα ως έχουν, ο κόσμος, ο αέρας, οι θόρυβοι, οι ήχοι, τα χρώματα, οι υλικότητες, οι υφές, οι μορφές […] η διάθεσή μου, τα συναισθήματά μου, η αίσθηση της προσδοκίας […] Το νόημα είναι μέσα μου, δημιούργημά μου» (Αναγνωστοπούλου, 2019).
Ας επιδιώξουμε λοιπόν παράλληλα με το Θείο Πάθος , διανύοντας το δύσκολο δρόμο της όποιας απώλειας , τη φροντίδα της δικής μας ουσιαστικής μεταμόρφωσης, αναζητώντας βαθιές συνειρμικές δομές επικοινωνίας…
Καλή ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΤΡΑΜΜΕΝΟ ΣΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ!!!
Βιβλιογραφία –πηγές
Δανάη Κυριαζίδη-Αναγνωστοπούλου (2019), Χωρικές μεταφράσεις της Οικειότητας: το παράδειγμα της Κατοικίας , Ερευνητική Εργασία Επιβλέπουσα Διδάσκουσα: Δήμητρα Χατζησάββα Πολυτεχνείο Κρήτης Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικώ ν, Χανιά, Μάρτιος, 2019
Ελύτης Οδ.,(2008),Ποίηση, εκδ. ΙΚΑΡΟΣ, Αθήνα
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
www.katerinakaloudi.com
https://www.benaki.org/index.php?option=com_events&view=event&id=116145&Itemid=164&lang=el
https://www.art22.gr/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BF% CF%8D%CE%B4%CE%B7-%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CE%B9% CE%AC%CE%B6%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%80%CE%AF%CF%84/
https://www.athensvoice.gr/culture/photography/750011-fotografiki-ekthesi-tis-katerinas-kaloydi-sto-moyseio-mpenaki?amp
https://www.politeianet.gr/sygrafeas/flem-lydia-47937
https://www.politeianet.gr/books/9786180322149-sideris-nikos-metaichmio-apoleia-penthos-katathlipsi-pathos-kai-lutrosi-309713
https://www.politeianet.gr/books/9789607233462-elutis-odusseas-nompel-1979-ikaros-to-axion-esti-197051
Τις φωτογραφίες της έκθεσης τράβηξε η γραφούσα
