“Ένα κερί αρκεί.
Το φως του αµυδρό
αρµόζει πιο καλά,
θάναι πιο συµπαθές
σαν έρθουν της αγάπης,
σαν έρθουν οι σκιές…
Για να ‘ρθουν…”
Κ. ΚΑΒΑΦΗΣ
Στο πλαίσιο του 4ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων σε ένα ξεχωριστό σηµείο επαφής και ορατότητας µε το Ενετικό Λιµάνι και την ιδιαίτερη ατµόσφαιρα του, στη Σκάλα της οδού Αγίου Μάρκου ενεργοποιήθηκε µε αφορµή την κυκλοφορία της συµπληρωµένης έκδοσης του βιβλίου της αείµνηστης Μυρσίνης Ζορµπά, «Πολιτική του πολιτισµού»iµια ενδιαφέρουσα συζήτηση µε τους ακροατές-ενδιαφερόµενους που πληµµύρισαν κυριολεκτικά το σηµείο και ήταν ενεργοί µέχρι το τελευταίο λεπτό Εισηγήτριες η ∆ρ Αρχαιολογίας, πρώην Γενική Γραµµατέας του Υπουργείου Πολιτισµού, Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη, η δηµοσιογράφος Μικέλα Χαρτουλάρη, και η συγγραφέας και ερευνήτρια Παυλίνα Μάρβιν.
Η βραδιά είχε τεράστιο ενδιαφέρον αλλά και συγκίνηση για όλους όσοι γνώρισαν την αείµνηστη Μυρσίνη Ζορµπά και εµπνεύστηκαν από την πολύχρονη και αφοσιωµένη διαδροµή της στο πεδίο του βιβλίου. Έτος 1994 και στη βιβλιοθήκη του σχολείου µου ανακαλύπτω το πρώτο της βιβλίο ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ που µε ξαφνιάζει ευχάριστα και πυροδοτεί την περιέργεια µου.
Ποια είναι αυτή η συγγραφέας που µιλά για την εθνική πολιτική βιβλίου; Ξεφυλλίζοντας το µε εντυπωσιάζουν τα πρωτόγνωρα για µια εκπαιδευτικό στην αρχή της διαδροµής της που αναπτύσσει η συγγραφέας για το βιβλίο. ∆εν είναι µία …Είναι οµάδα εργασίας για τη χάραξη εθνικής πολιτικής βιβλίου και ανάγνωσης Και αρκετους από αυτούς στη συνέχεια στη 10ετή εφαρµογή του εθνικού προγράµµατος ΜΕΛΙΝΑ ευτύχησα να τους γνωρίσω ως επιµορφωτές-εµψυχωτές. Το βιβλίο ως σύµβολο ως πολιτισµικό αγαθό που ενσωµατώνει πνευµατική αλλά και οικονοµική αξία. Πώς το βιβλίο προωθείται αποτελεσµατικά στην κοινότητα µε µια πολιτιστική πολιτική αναπτυξιακού χαρακτήρα? Μια πολιτιστική πολιτική που λαµβάνει όµως υπόψη της και τη φιλαναγνωσία µε ζητούµενο την ανάγνωση µε απόλαυση και συγκίνηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής του εν δυνάµει αναγνώστη.
Αναφέρεται η αείµνηστη Μυρσίνη στον όρο “επένδυση” σε µια πολιτιστική πολιτική αναπτυξιακού χαρακτήρα:
“[..]Επένδυση στην οποία η Πολιτεία θα είναι αποφασισµένη να επενδύσει µε όλες τις συνέπειες που µπορεί να έχει ο όρος επένδυση.
Επένδυση µε την έννοια της φιλοδοξίας του στόχου δλδ των σηµαντικών κεντρικών µεταβολών σε πολιτιστικό επίπεδο που θα αφορούν τη χώρα και τους πολίτες και όχι µόνο µικρές κατά κανόνα προνοµιούχες οµάδες πληθυσµού . Επένδυση µε την έννοια του σχεδιασµού ενός ολοκληρωµένου προγράµµατος µε µεσοπρόθεσµούς και µακροπρόθεσµους στόχους µε την έννοια της συνέχειας και της συνέπειας ώστε να µένουν µετέωρες οι επιµέρους ενέργειες και κατ’αυτόν τον τρόπο να εξουδετερώνονται εύκολα ή να περιθωριοποιούνται. Επένδυση µε την έννοια του µεγέθους των ποασών που διατίθενται ώστε να είναι αποτελεσµατικά . Επένδυση τέλος µε την έννοια της δηµιουργίας υποδοµής σε επίπεδο θεσµών σύγχρονων προγραµµάτων και ανθρώπινου δυναµικού που θα τα υποστηρί ζςι και άρα ενός παραγωγικού κύκλου που θα αποκτήσει τη δική του δυναµική και από µια ορισµένη στιγµή και µετά θα διαθέτει τη δυνατότητα να αυτοτροφοδοτείται…..ii
Ο όρος φιλαναγνωσία από εκείνο τον χρόνο σηµαδεύει κάθε µου επαφή στην τάξη, αλλά και δικαιώνει την τάση µου από παιδί να µυρίζω µε απόλαυση το βιβλίο να το ξεφυλλίζω πρώτα και να ξεκινάω από το …τέλος πριν βυθιστώ στις σελίδες του και στις εικόνες του. Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο συνεχίζω να τα υπερασπίζοµαι ανέκαθεν µέσα στο πεδίο της τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης να είναι και αυτά ένα από τα κριτήρια επιλογής του αναγνώστη. Και το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο εκείνου του βιβλίου της Μυρσίνης είχε κύµατα χρωµατικής σύνθεσης ανάµεσα στο µπλε του στοχασµού και του κόκκινου της έµπνευσης µε το Ε κεφαλαίο να χορεύει ανατρεπτικά στον τίτλο “ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ….”
Τη Μυρσίνη συνέχισα να την παρακολουθώ εντυπωσιασµένη από τις τοποθετήσεις της για τη σχέση πολιτισµού κοινωνίας και πολιτικής Με θαυµασµό και δέος παρακολουθούσα και πώς διαχειριζόταν το θέµα της ασθένειας της.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της που παρουσιάστηκε στο 4ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων διαβάζουµε από τον επιµελητή της έκδοσης Αντώνη Λιάκo: “Το βιβλίο αυτό αφορά τη σχέση του πολιτισµού-κοινωνίας -πολιτικής , τα διλήµµατα τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις τους. Η Μυρσίνη Ζορµπά ήταν µια συνεπής και ακούραστη ερευνήτρια της πολιτικής του πολιτισµού. Αξιοποιώντας διεθνείς αναλύσεις του πολιτισµικού φαινοµένου,αποπειράθηκε στο βιβλίο αυτό να κλονίσει παγιωµένες απόψεις για τον πολιτισµό που εµφανίζονται ως αυτονόητες και βέβαια τον ελληνικό πολιτισµικό µεγαλοϊδεατισµό. Υπογραµµίζοντας τις βαθιές αλλαγές στην πολιτική του πολιτισµού που προκλήθηκαν από τις τραυµατικές εµπειρίες της ευρωπαϊκής ιστορίας, συγκρότησε έναν προβληµατισµό που επανεξετάζει τη σχέση πολιτισµού , σύγχρονης κοινωνίας και δηµοκρατίας, διατυπώνοντας το αίτηµα της πολιτισµικής δηµοκρατίας. Ναι µπορεί ένα βιβλίο όταν γίνεται βίωµα και ταυτίζεται µε µια συνεπή πολιτική να εµπνεύσει ένα Μουσείο”iii
Παραθέτω παρακάτω το πρώτο µέρος της παρέµβασης από τη ∆ρ Αρχαιολογίας, πρώην Γενική Γραµµατέα του Υπουργείου Πολιτισµού κ. Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη, εκείνο το ξεχωριστό δειλινό η οποία χαρτογράφησε εύστοχα άγνωστα επιτεύγµατα της αείµνηστης Μυρσίνης κατά τη θητεία της στο Υπουργείο Πολιτισµού. Καθεµιά από τις εισηγήτριες φώτισαν µε το δικό τους ξεχωριστό τρόπο και πρώτιστα µε τη βιωµατική τους σχέση µε την Μυρσίνη, τον δηµιουργικό στοχασµό της. Η συγγραφέας και ερευνήτρια Παυλίνα Μάρβιν ανέδειξε “τις εµπνευσµένες µε αποτελέσµατα και άξιας συνέχειας πολιτικές που εφάρµοσε η Μυρσίνη Ζορµπά στο ΕΚΕΒΙ” , ενώ η δηµοσιογράφος Μικέλα Χαρτουλάρη, επεσήµανε µεταξύ άλλων “ότι στο βιβλίο που παρουσιάζεται απόψε η Μυρσίνη Ζορµπά εισάγει τη χρήση εννοιών και όρων µεταξύ των οποίων την έννοια της πολιτισµικής δηµοκρατίας που µας συνδέουν µε τον διεθνή προβληµατισµό…’’ Mε το πλήθος αδιαµφισβήτητα συνειδητοποιηµένου κοινού να γεµίζει ασφυκτικά το αίθριο στο Μεγάλο Αρσενάλι , αλλά και τη σκάλα του Αγίου Μάρκου και να συµµετέχει ενεργά στον διάλογο.
ΜΑΡΙΑ ΒΛΑΖΑΚΗ
«Είµαι ιδιαίτερα συγκινηµένη γιατί θα µιλήσω για την Μυρσίνη Ζορµπά που µας έφυγε νωρίς και εγώ τη γνώρισα αργά. Ο ερχοµός της Μυρσίνης έφερε νέα πνοή στο Υπουργείο. Η πολιτική του πολιτισµού εστιαζόταν µέχρι τότε στην πολιτιστική κληρονοµιά και τις τέχνες, στην υψηλή κουλτούρα, µε λιγοστές αναφορές στον σύγχρονο πολιτισµό. Μαζί της έφερε την ευρύτερη έννοια του πολιτισµού που δεν είναι µόνο η υψηλή κουλτούρα, αλλά και τη κουλτούρα της καθηµερινής ζωής. Αυτή εµπεριέχει τις έννοιες της ισοτιµίας και της διαφορετικότητας, του πλουραλισµού, των πολιτισµικών ανισοτήτων και διαχρονικά οδηγεί σε µια κοινωνική πολιτισµική προσέγγιση, σε ένα µοντέλο σύγχρονης πολιτισµικής πολιτικής που αφορά όλους και καταλήγει στην πολιτισµική δηµοκρατία .
Μια τέτοια πολιτική του πολιτισµού ήταν δύσκολο να γίνει κατανοητή αµέσως από τους ανθρώπους του ΥΠΠΟ ούτε από τους ανθρώπους του σύγχρονου. Ορισµένοι την αντιµετώπισαν µε αµφιθυµία να µην πω και αυτούς που καθοδηγούνταν τότε από την αξιωµατική αντιπολίτευση. Σε µια περίοδο προς το τέλος των µνηµονίων µε τους δανειστές να µας πολιορκούν συνεχώς χωρίς οικονοµικούς πόρους και κονδύλια βρισκόµασταν να ισορροπούµε σε ένα τεντωµένο σχοινί ή να κόβουµε έναν γόρδιο δεσµό. Με τη Μυρσίνη να εφαρµόζει τα πιστεύω της στην πράξη. Με µια δηµοκρατική συµπεριφορά απέναντι σε όλους απλούς υπαλλήλους και ανώτερα στελέχη. Γίναµε όλοι µια οµάδα που συζητούσαµε ισότιµα και µε σεβασµό στην γνώµη του άλλου και µε την αρχή ότι οι πολίτες παράγουν δεν καταναλώνουν µόνο πολιτισµό. ∆υστυχώς η Άνοιξη αυτή κράτησε µόλις 10 µήνες
Τι έκανε λοιπόν στο διάστηµα αυτό η Υπουργός Μυρσίνη Ζορµπά; Ετοίµασε το νοµοσχέδιο για τον Οργανισµό του Βιβλίου Το νοµοσχέδιο για την περιφερειακή πολιτική πολιτισµού. Όπως µας έλεγε ακολούθησε το παράδειγµα των Εφορειών Αρχαιοτήτων προκειµένου να δηµιουργηθούν οι πρώτες περιφερειακές υπηρεσίες του σύγχρονου πολιτισµού οι οποίες θα δικτυώνουν και θα εξυπηρετούν τους ανθρώπους στην Περιφέρεια της χώρας ισότιµα και δηµοκρατικά µε αυτονοµία και εξωστρέφεια χωρίς τις δυσκολίες που περιλαµβάνει η αποκλειστική επικοινωνία µε την κεντρική διοίκηση.
Το νοµοσχέδιο για το ΑΚΡΟΠΟΛ: Έναν κόµβο και ανήσυχο κύτταρο για τους νέους δηµιουργούς καλλιτέχνες και διανοούµενους. Με στόχο τον διάλογο ανάµεσα στη δηµόσια πολιτισκή και την σύγχρονη ανεξάρτητη παραγωγή Η Μυρσίνη είναι αυτή που εισήγαγε τον όρο πολιτισµική δηµοκρατία τον οποίο προ έταξε στη ζωή και τη δράση της ως αναγκαίο βήµα για να βαθύνουµε την πολιτική δηµοκρατία. Κατέστησε την πολιτισµική δηµοκρατία υποστήριξε τη δηµόσια συζήτηση που διοργανώθηκε ως Υπουργείο Πολιτισµού µε δύο στρογγυλά τραπέζια στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. Αντιστάθηκε στα Ιδρύµατα όπως του Νιάρχου για το θέµα χορηγιών για έργα πολιτισµού και στις απαιτήσεις τους. Τι έκανε στο όνοµα της πολιτισµικής δηµοκρατίας:
Προχώρησε τις ρυθµίσεις για τη διατήρηση των αρχαίων του σταθµού Βενιζέλου στο µετρό της Θεσσαλονίκης. Την αποµάκρυνση των ναυπηγοεπισκευαστικών εγκαταστάσεων στον Τύµβο των Σαλαµινοµάχων στη Σαλαµίνα,την κήρυξη ως ιστορικού τόπου της ΠΥΡΚΑΛ στη Σαλαµίνα. Στήριξε το θέµα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στη σωστή βάση. Και βέβαια η τοµή στην πολιτιστική κληρονοµιά υπήρξε η νοµοθετική ρύθµιση η τροπολογία άρθρο 7 του αρχαιολογικού νόµου για την προστασία των ακίνητων µνηµείων που χρονολογούνται µετά από το 1453 και µέχρι το 1830 και ανήκουν στο ∆ηµόσιο ώστε να είναι εκτός συναλλαγής και ανεπίδεκτα χρησικτησίας. Θωρακίζονται έτσι όλα τα µεγάλα µνηµεία µετά το µεγάλο θέµα του ΥΠΕΡΤΑΜΕΙΟΥ στο οποίο η Μυρσίνη πάλεψε και νίκησε.
Για παράδειγµα αυτό εδώ που βλέπουµε είναι πύργος που προστατεύεται από αυτό το διάταγµα κανονικά δεν µπορεί να έχει ούτε χρησικτησία ούτε συναλλαγή. ∆ηλαδή το Πολυτεχνείο δεν µπορεί να το νοικιάζει για ξενοδοχείο Αυτή τη στιγµή υπάρχει παράβαση σε αυτόν τον τοµέα. Που αυτή τη στιγµή έχει νοικιάσει και αυτό το κοµµάτι εκτός από το πάνω για ξενοδοχείο στη Belvedere. ∆εν ξέρω αν ποτέ το Συµβούλιο Επικρατείας αν ποτέ φτάσει εκεί και παρέµβει εγκαίρως το θέµα αν θα καταλάβει και θα το υποστηρίξει.
Με τη ρύθµιση αυτή κατάφερε να φύγουν 2330 µνηµεία από το ΥΠΕΡΤΑΜΕΙΟ και πάνω σε αυτή την ρύθµιση τον Μάη 2019 κατάφερε αργότερα το Συµβούλιο Επικρατείας τον Φλεβάρη του 2020 µετά από ενστάσεις και προσφυγές που είχαν γίνει κατάφερε να ακυρώσει όλα αυτά τα τα 10119 ακίνητα που ήταν στο ΥΠΕΡΤΑΜΕΙΟ. Πολύ επιτυχηµένο παράδειγµα πολιτισµικής δηµοκρατίας του τοµέα της πολιτιστικής κληρονοµιάς υπήρξε ο συντονισµός δράσεων των υπηρεσιών του ΥΠΠΠΟ σε συνεργασία µε άλλα Υπουργεία για κοινωνικά αποκλεισµένες οµάδες, πρόσφυγες και ασθενείς µε κατακλείδα τη διηµερίδα της ∆/νσης Μουσείων “ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ για όλους, ΜΟΥΣΕΙΑ & ΜΝΗΜΕΙΑ χωρίς αποκλεισµούς” Με τη δράση “∆ΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΑ ΕΦΗΜΕΡΑ” συνέδεσε την πολιτιστική κληρονοµιά µε την σύγχρονη καλλιτεχνική δηµιουργία στην προσπάθεια υλοποίησης ενός σύγχρονου µοντέλου δηµόσιας πολιτικής. Προλάβαµε 4 συναντήσεις να κάνουµε 2 στην Αθήνα, 1 στη Θεσσαλονίκη, 1 στη Μυτιλήνη και µετά ετοιµαζόµασταν για τα Χανιά. ∆εν τα καταφέραµε. Και για αυτό που η ίδια πάντα ανέφερε “για να δούµε πώς οι ιδέες µετατρέπονται σε πράξη…».
Η Μυρσίνη Ζορµπά ενέπνευσε σε πολλές πτυχές του πολιτισµού αλλά και µε τον τρόπο που η ίδια διαχειρίστηκε τον άνισο αγώνα µε την ασθένεια της. Στο πεδίο του βιβλίου κανένας άλλος δεν αφοσιώθηκε όπως εκείνη και δεν παθιάστηκε όσο εκείνη. Το Μουσείο Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων έχει ως πολύτιµη παρακαταθήκη στην επικοινωνιακή πολιτική του την αξία της πολιτισµικής δηµοκρατίας ( https://www.haniotika-nea.gr/os-politismiki-dimokratia/ ΠολιτισµΩΣ, ∆ρακάκη Μαρία)
Eπιπλέον όχι µονάχα τις άυλες αξίες των δικαιωµάτων του αναγνώστη,η αλλά και 5 µπλε σάκους µε 100 βιβλία για την Αρχαία Ελλάδα του ΕΚΕΒΙ τα οποία αξιοποιήθηκαν από το εθνικό πρόγραµµα”ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισµός” ταξιδεύοντας σε όλα τα σχολεία της πειραµατικής εφαρµογής στη χώρα µας (1995-2004) Με την ολοκλήρωση της γενίκευσης το 2004 στα Χανιά παραχωρήθηκαν από τα µέλη της Κεντρικής Επιτροπής Συντονισµού τιµής ένεκεν στο υπό σύσταση τότε Μουσείο Σχολικής Ζωής, αποδίδοντας εµπιστοσύνη στους ιδρυτές του και στην πόλη που λειτούργησε ως πρώτη και µοναδική πόλη πιλότος για την πολιτισµική αγωγή.iv
Οι “µπλε σάκοι” εµψυχώνονται µε πολλούς τρόπους από τότε σε δράσεις του Μουσείου µε τον Σύλλογο Φίλων του. Αλλά το βίωµα εκείνου του τηλεοµοιοτυπικού σηµειώµατος (fax) για την πρώτη εφαρµογή τους στα σχολεία “ΜΕΛΙΝΑ” το 19996 από την Κεντρική Επιτροπή Συντονισµού είναι συγκλονιστικά αυτονόητο αλλά και αιφνιδιαστικό… Η προτροπή-οδηγία να καλέσουµε τους γονείς µε τους µαθητές µας τους ένα απόγευµα στο σχολείο µε έναν µπλε σάκο “ανοιχτό για όλους”. Και ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ σε έναν κύκλο καθισµένοι αναπαυτικά µε το φως ενός κεριού να διαλέξουµε και να διαβάσουµε βιβλία… Είναι αυτό που σηµατοδοτεί ποια µπορεί να είναι η σχέση µικρών και µεγάλων για το βιβλίο όπως την ονειρεύτηκε η Μυρσίνη και πώς µε ένα µικρό φως, αλλά ουσιαστικά, χτίζεται και φροντίζεται….Με τα φωτεινά µάτια όλων να διασταυρώνονται στο ίδιο ύψος….
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ στις διευθύνσεις
https://www.culture.gov.gr/el/ministry/SitePages/cv.aspx?cID=37
https://bookpress.gr/politismos/teleutaia-nea/23329-4o-festival-xanion-imera-2i-anagnostakis-zormpa-padoyra-moresko-ti-tha-doyme-simera
i ΣΥΝ∆ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: Εκδόσεις Πόλις
ii ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, (19994) Οµάδα εργασίας Ελκα Ζηµαρίτου Μυρσίνη Ζορµπά , Ελγκα Καββαδία -Χατζοπούλου , Κστας Καπέλλας Ελισάβετ Κοτζιά Αννα Φραγκιουδάκη , Μικέλα Χαρτουλάρη , Γιάννης Ψυχάρης Εκπρόσωπος ∆/νσης Γραµµάτων ΥΠΠΟ , Συνεργάτες Βαγγέλης Κασσος Καίτη Μιχαλοπούλου , Ιανουάριος -Οκτώβριος 1994, ΥΠΠΟ , Στέγη Καλών Τεχνών και Γραµµάτων
iii Μυρσινη Ζορµπά ( 2025) επιµέλεια Α. Λιάκος,ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ εκδ. ΠΟΛΙΣ, Αθήνα
iv https://www.haniotika-nea.gr/os-erotima-anoichto/ και https://www.parakritika.gr/21/06/2024/politismos/paidika-ergastiria-kai-epimorfotikes-draseis-gia-paidia-sto-3o-festival-vivlioy-chanion/«Μπλε σάκοι: Ενώνουµε λέξεις, φτιάχνουµε αφηγήσεις» Εργαστήριο για ενήλικες και οικογένειες Μεγάλο Αρσενάλι, 3ο Φεστιβάλ Βιβλιου Χανίων
