■Η Ελλάδα απέναντι στην πρόκληση της Λιβυκής Ρηµατικής ∆ιακοίνωσης
Στις 27 Μαΐου 2025, η Λιβύη υπέβαλε στον ΟΗΕ µονοµερή ρηµατική διακοίνωση, η οποία αµφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώµατα της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πρόκειται για κίνηση πλήρως εναρµονισµένη µε το Τουρκο-Λιβυκό Μνηµόνιο του 2019 και την προσπάθεια της Άγκυρας να παγιώσει τετελεσµένα σε βάρος της ελληνικής κυριαρχίας.
Η παρέµβαση αυτή συνδέεται µε ελληνικές πρωτοβουλίες, όπως η ανακήρυξη θαλάσσιων πάρκων, ο Εθνικός Χωροταξικός Σχεδιασµός και ο ενεργειακός διαγωνισµός νότια της Κρήτης, που ενεργοποιούν τα αντανακλαστικά της Άγκυρας και των συµµάχων της.
Η πολιτική και νοµική ανεπάρκεια της διακοίνωσης
Η ρηµατική διακοίνωση φέρει την υπογραφή της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Τρίπολης (GNU), η οποία τυπικά αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ, πλην όµως στερείται πολιτικής νοµιµοποίησης, αφού η θητεία της έχει λήξει χωρίς εκλογές και η Βουλή των Αντιπροσώπων στην Ανατολική Λιβύη την έχει αποκηρύξει. Το γεγονός ότι διατηρεί τον έλεγχο της µόνιµης αντιπροσωπείας της Λιβύης στον ΟΗΕ, δεν της προσδίδει το δικαίωµα να παράγει διεθνώς νοµικά τετελεσµένα.
Η επίκληση του Τουρκο-Λιβυκού Μνηµονίου ως «δίκαιης λύσης» παραπλανά, αφού η καταχώρισή του στη Γραµµατεία του ΟΗΕ (Βλέπε άρθρο 102 του Καταστατικού Χάρτη εδώ: https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text ) δεν ισοδυναµεί µε νοµική αναγνώριση. Όπως επισηµαίνουν οι διεθνολόγοι Anthony Aust (βλέπε: Anthony Aust, Modern Treaty Law and Practice, 3rd ed., Cambridge: Cambridge University Press, 2013, p.p. 204–206.) και Malcolm Shaw (βλέπε: Malcolm N. Shaw, International Law, 9th ed., Cambridge: Cambridge University Press, 2021, p. 920), η καταγραφή συµφωνίας δεν την καθιστά ούτε έγκυρη ούτε δεσµευτική για τρίτους. Επιπλέον, το µνηµόνιο αγνοεί την ύπαρξη των ελληνικών νησιών και παραβιάζει το άρθρο 121 της UNCLOS
(Βλέπε:https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf ), που προβλέπει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώµατα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, όπως κάθε άλλη χερσαία επικράτεια.
Η νοµολογία του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου [Υποθέσεις Ρουµανία-Ουκρανία (Βλέπε: https://www.icj-cij.org/case/132 ) και Νικαράγουα-Κολοµβία (Βλέπε: https://www.icj-cij.org/case/124)] επιβεβαιώνει ότι κατοικηµένα νησιά µε οικονοµική ζωή δεν µπορούν να αγνοούνται κατά την οριοθέτηση. Το ίδιο ισχύει και για το ελληνικό νησιωτικό τόξο, από την Κρήτη έως τη Ρόδο, το οποίο η Τουρκία και η Λιβύη προσπαθούν να διαγράψουν από τον χάρτη.
Αβάσιµοι ισχυρισµοί για την Ελληνο-Αιγυπτιακή Συµφωνία
Η διακοίνωση της Λιβύης αµφισβητεί την Ελληνο-Αιγυπτιακή Συµφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ (2020), υποστηρίζοντας ότι παραβιάζει «λιβυκά δικαιώµατα». Πρόκειται για θέση χωρίς νοµικό έρεισµα. Η συµφωνία είναι σύµφωνη µε το ∆ίκαιο της Θάλασσας, έχει κυρωθεί από τα δύο κράτη και είναι κατατεθειµένη στον ΟΗΕ. Το άρθρο 34 της Συνθήκης της Βιέννης [Βλέπε: Άρθρο 34 της Vienna Convention on the Law of Treaties (1969), https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf ), ορίζει ρητά ότι ένα τρίτο κράτος δεν δεσµεύεται από συµφωνία στην οποία δεν είναι συµβαλλόµενο µέρος.
Η Τουρκο-Λιβυκή οριοθέτηση, από την άλλη, αγνοεί µεγάλα ελληνικά κατοικήσιµα νησιά, γεγονός που αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του άρθρου 121 παρ. 2 της UNCLOS (Βλέπε: https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf ).
Η υπόθεση Λιβύη κατά Μάλτας (1985), (Βλέπε: https://www.icj-cij.org/case/68), έκρινε ότι ακόµη και µικρά νησιωτικά κράτη διαθέτουν υφαλοκρηπίδα και πρέπει να λαµβάνονται υπόψη στην οριοθέτηση, επιβεβαιώνοντας τη θέση της Ελλάδας.
Παραπλανητικές αναφορές σε ελληνικές πρωτοβουλίες
Η διακοίνωση χαρακτηρίζει τη µονοµερή ανακήρυξη ΑΟΖ στο Ιόνιο ως «παραβίαση λιβυκών δικαιωµάτων», παρά το γεγονός ότι το Ιόνιο δεν συνορεύει µε τη Λιβύη. Η οριοθέτηση στο Ιόνιο έγινε κατόπιν συµφωνίας Ελλάδας–Ιταλίας και στη βάση της αρχής της µέσης γραµµής, χωρίς επικάλυψη µε τρίτα κράτη.
Αντίστοιχα, η επίκληση του ελληνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασµού (ΘΧΣ) ως δήθεν παραβίασης λιβυκών δικαιωµάτων είναι αβάσιµη. Ο ΘΧΣ αποτελεί εσωτερικό εργαλείο πολιτικής, όχι πράξη διεθνούς οριοθέτησης. Εφαρµόζεται βάσει της Οδηγίας 2014/89 της Ε.Ε. και δεν δηµιουργεί υποχρεώσεις για τρίτα κράτη.
Ο Κόλπος της Σύρτης και η εσωτερική νοµοθεσία δεν δηµιουργούν διεθνή δικαιώµατα
Η Λιβύη υποστηρίζει ότι η µέση γραµµή θα πρέπει να λαµβάνει υπόψη τη δική της εσωτερική νοµοθεσία και τον «ιστορικό» Κόλπο της Σύρτης. Ωστόσο, σύµφωνα µε το άρθρο 27 της Σύµβασης της Βιέννης για το ∆ίκαιο των Συνθηκών (1969), (Βλέπε: https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf ), η εσωτερική νοµοθεσία δεν υπερισχύει του διεθνούς δικαίου. Παράλληλα, η αναφορά στον Κόλπο της Σύρτης δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ ως «ιστορικός» βάσει των κριτηρίων της UNCLOS (Βλέπε Άρθρο 10 UNCLOS https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf) και της διεθνούς νοµολογίας.
Η Λιβύη υποπίπτει σε νοµική αντίφαση, αφού αναγνωρίζει την επήρεια της Σικελίας κατά την οριοθέτηση µε την Ιταλία, ενώ απορρίπτει την επήρεια των ελληνικών νησιών. Η επίκληση του άρθρου 33 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ (βλέπε: https://www.un.org/en/about-us/un-charter/chapter-6), περί ειρηνικής επίλυσης διαφορών είναι υποκριτική, εφόσον προηγούνται µονοµερείς ενέργειες που την αναιρούν.
Ώρα για ελληνική στρατηγική αντεπίθεση
Η ελληνική απάντηση πρέπει να υπερβεί τη διπλωµατική διαµαρτυρία και να εστιαστεί σε µια πολύπλευρη στρατηγική αποτροπής και διεθνούς ανάδειξης της τουρκο-λιβυκής παρανοµίας. Συγκεκριµένα απαιτείται:
Κατάθεση Αντί-ρηµατικής διακοίνωσης στον ΟΗΕ µε νοµική τεκµηρίωση και αµφισβήτηση της νοµιµότητας του Τουρκο-Λιβυκού Μνηµονίου. Η προσφυγή σε θεµατική συζήτηση της Γενικής Συνέλευσης για την UNCLOS µπορεί να καταστήσει θεσµικά σαφές το αβάσιµο του τουρκολιβυκού αφηγήµατος.
Καταγγελία στην Ε.Ε. και στα µέλη του Σ.Α. του ΟΗΕ, επικαλούµενη την παραβίαση του άρθρου 123 της UNCLOS από τη Λιβύη, µε την καθοδήγηση της Τουρκίας.
∆ιεκδίκηση κοινής δήλωσης Ε.Ε. υπέρ της UNCLOS, όπως συνέβη το 2019 και 2020 στην περίπτωση των τουρκικών προκλήσεων.
Συγκρότηση think tank alliance µε κορυφαίους νοµικούς και ερευνητικά ιδρύµατα για να ενισχυθεί η ελληνική παρουσία στον διεθνή διάλογο.
Τετραµερής πολιτική οµάδα Ελλάδας–Αιγύπτου–Γαλλίας–Ιταλίας για τη διαχείριση του λιβυκού ζητήµατος.
Εµβάθυνση των σχέσεων µε Αίγυπτο και Κύπρο στον διπλωµατικό, ενεργειακό και στρατιωτικό τοµέα.
Ανάπτυξη σχέσεων µε την Ανατολική Λιβύη και τον Χαλίφα Χαφτάρ, µε παροχή εκπαίδευσης και τεχνικής συνεργασίας για τη θαλάσσια ασφάλεια και τη µεταναστευτική διαχείριση.
Ενίσχυση σχέσεων µε Ιταλία, Ισπανία και Μάλτα, ώστε να αποτραπεί πιθανή ταύτιση µε τουρκο-λιβυκές θέσεις.
Στοχευµένη εκστρατεία δηµόσιας διπλωµατίας, που θα αναδεικνύει την Ελλάδα ως πυλώνα διεθνούς νοµιµότητας και σταθερότητας στη Μεσόγειο.
Από την άµυνα στη στρατηγική πρωτοβουλία
Η ελληνική στρατηγική δεν µπορεί να εξαντλείται σε αντιδράσεις. Η χώρα οφείλει να ανακτήσει την πρωτοβουλία και να επιβάλει το αφήγηµα της διεθνούς νοµιµότητας, αναδεικνύοντας την επιθετικότητα του τουρκολιβυκού άξονα. Η ρηµατική διακοίνωση δεν είναι απλώς πρόκληση. Είναι ευκαιρία για τη θεσµική επανεπιβεβαίωση της ελληνικής κυριαρχίας και της νοµιµότητας στην Ανατολική Μεσόγειο.
* Πολιτικός Επιστήµονας –
∆ιεθνολόγος
Πρώην Γενικός ∆ιευθυντής – Γενικής ∆ιεύθυνσης
Πολιτικής Εθνικής Άµυνας και ∆ιεθνών Σχέσεων (Γ∆ΠΕΑ∆Σ)
Υπουργείου Εθνικής Άµυνας
(ΥΠΕΘΑ)
