Τοπόσηµα γνώριµα της παλιάς πόλης και του ενετικού λιµανιού. Πλεγµένα µε ιστορίες και µύθους που κρατάνε από τους αρχαίους χρόνους. Θραύσµατα και σύµβολα του παρελθόντος που αναδύονται µέσα σε µια χρωµατιστή ατµόσφαιρα γιορτής, ονείρου και φαντασίας. Για να µας θυµίσουν ποιος είναι αυτός ο τόπος. Την καταγωγή, τις ιστορικές συγγένειες και την ταυτότητά του. Μια ταυτότητα που κινδυνεύει να εξαφανιστεί από τις σύγχρονες Σειρήνες του υπερ-τουρισµού και της υπερ-κατανάλωσης.
Τα νέα έργα της Όλγας Βερυκάκη, που παρουσιάζονται στην έκθεση µε τίτλο “Ku-do-ni-ja: Κυδωνία και µικρές ιστορίες του µουσείου” στο Καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων, έρχονται να “φωτίσουν” το πολιτιστικό παλίµψηστο της πόλης των Χανίων, αγκαλιάζοντας το παρελθόν µε χρώµατα λαµπερά του σήµερα.
Γι’ αυτή την ιδιαίτερη έκθεση που µας µιλάει για τη σχέση µας µε το “χθες” και το πως αυτή πρέπει να “χρωµατίζεται” µε γνώση και σεβασµό, την αίσθηση της συνέχειας που έχει ανάγκη η πόλη, αλλά και τον πραγµατικό πλούτο αυτού του τόπου που δεν είναι άλλος από τη µακραίωνη ιστορία του, ανοίξαµε κουβέντα µε τη Χανιώτισσα εικαστικό…
Πώς προέκυψε ο τίτλος της έκθεσης που παραπέµπει στην αρχαία Κυδωνία;
Σήµερα η πόλη των Χανίων περισσότερο από κάθε άλλη εποχή υποδέχεται στην αγκαλιά της χιλιάδες ανθρώπους από διάφορα µέρη της γης. Ο καθένας ερχόµενος εδώ φέρνει τη γλώσσα και την κουλτούρα του, αλλά συγχρόνως θέλει να ζήσει και κάτι από την ιστορία του τόπου αυτού. Πιστεύω δηλαδή ότι όλη αυτή η µακραίωνη ιστορία του τόπου, από τους προϊστορικούς χρόνους και την αρχαιότητα µέχρι την ελληνιστική περίοδο, την ενετοκρατία, τους Οθωµανούς κ.λπ. “µιλάει” στην ψυχή των ανθρώπων και τους κάνει να νιώθουν άνετα εδώ, να νιώθουν αποδοχή. Ο τίτλος “Ku-do-ni-ja” που ανακάλυψα καθώς διάβαζα για την ιστορία των Χανιών, ηχεί στα αυτιά µου µε έναν τρόπο σαν όλες αυτές τις γλώσσες που ακούω καθώς κάθοµαι στο µπαλκόνι µου και περνάνε από κάτω ξένοι επισκέπτες. Ένιωσα µε έναν τρόπο ότι αυτή η λέξη και ο τρόπος που προφέρεται συµπυκνώνουν αυτό που είναι αυτή η πόλη.
Αυτό το παλίµψηστο της ιστορίας των Χανίων που περιγράφετε αποδίδεται πολύ ταιριαστά νοµίζω µε την τεχνική που χρησιµοποιείτε στα έργα σας. Σαν να υπάρχουν πολλά, διαφορετικά επίπεδα πληροφορίας, αισθήσεων κ.λπ. σε αυτό που βλέπει ο θεατής, όπως αντίστοιχα υπάρχουν ίχνη από διαφορετικές ιστορικές περιόδους επιβιώνουν έως σήµερα στην πόλη. Ήταν ο καλύτερος τρόπος να “µιλήσετε” γι’ αυτά που θέλατε µε αυτή τη “γλώσσα”;
Σε αυτή την έκθεση χάρηκα πραγµατικά αυτό το κοµµάτι της τεχνικής ακριβώς γιατί σχετίζεται το θέµα µε την ιστορία. Με βοήθησε δηλαδή αυτή η τεχνική να αναπτύξω τα διαφορετικά χρονικά επίπεδα και να ανακατέψω στοιχεία από διαφορετικές περιόδους. Η αέναη ιστορία της πόλης και η τεχνική που αναλύεται σε κοµµάτια – επίπεδα είναι ένα και το αυτό. ∆εν ξεχωρίζουν. Πιστεύω ότι δεν θα µπορούσα να εκφράσω αυτό που ήθελα µε άλλον τρόπο.
Στην έκθεση σας όµως αυτή σαν να µιλάτε περισσότερο όχι γι’ αυτά που φαίνονται, αλλά γι’ αυτά που δεν φαίνονται. Σαν να φέρνετε στα µάτια του θεατή το παρελθόν αυτής της πόλης, την ιστορία της, ακόµα και στοιχεία που µπορεί να βρίσκονται θαµµένα και δεν έχουν έρθει µέχρι σήµερα στο φως. Σαν να µιλάτε για την αόρατη γοητεία αυτής της πόλης. Πόσο σηµαντικό είναι αλήθεια για εσάς το στοιχείο της µνήµης και της αίσθησης της ιστορικότητας;
Η ερώτηση αυτή ακουµπάει στον πυρήνα αυτής της δουλειάς. Αυτή η πόλη είναι αυτή που είναι επειδή ακριβώς υπάρχει αυτή η ιστορία, επειδή υπάρχουν αυτά τα αόρατα στοιχεία. Το παρελθόν της είναι σαν δοµικό υλικό, σαν να βρίσκεται στο γονίδιό της. Όλοι οι πολιτισµοί που πέρασαν από εδώ ήταν δυνατοί και σηµάδεψαν αυτόν τον τόπο.
Πρέπει, όµως, κι εµείς -και το τονίζω αυτό κι ως εκπαιδευτικός που είµαι- να µαθαίνουµε γι’ αυτό το παρελθόν. Γιατί µόνο µέσα από αυτό τον τρόπο θα µπορέσουν κι οι νέες γενιές να αγαπήσουν αυτό τον τόπο, να αγαπήσουν αυτή την πόλη και να µην βλέπουν µόνο την τουριστική πραγµατικότητα. Και µόνο έτσι αυτή η πόλη θα µπορέσει να συνεχίσει να υπάρχει. Εκπαίδευση και µόρφωση χρειάζεται λοιπόν.
Εκπαίδευση και µόρφωση που παίρνει κανείς κι από ένα µουσείο, όπως αυτό στο οποίο φιλοξενείται η έκθεση. Έτσι δεν είναι;
Πήγαινα από παλιά στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, πριν ακόµα µπω στη Σχολή, για να µυηθώ στο σχέδιο µέσα από την τελειότητα των αγαλµάτων. Στην αρχή τα έβλεπα µε δέος αλλά µετά ένιωθες σαν να σού έλεγαν τα ίδια «δεν είµαι εδώ για να σε κοµπλάρω αλλά για να σε µάθω».
Πλέον, ως εκπαιδευτικός και δεδοµένου ότι τα παιδιά ασχολούνται διαρκώς µε τους υπολογιστές, αισθάνοµαι υποχρέωση να φέρνω τα παιδιά στο Μουσείο µας. ∆εν θα µπορέσει να σταθεί αυτή η πόλη στο µέλλον αν οι άνθρωποί της δεν εκπαιδευτούν µέσα από το Μουσείο και δεν αποκτήσουν ιστορική συνείδηση. Αν δεν συνειδητοποιήσουν πως ό,τι ωραίο υπάρχει σε αυτή την πόλη, αυτά δηλαδή που λέµε σήµερα µνηµεία, προέκυψε από ανθρώπους που είχαν την αίσθηση της αιωνιότητας, της διαχρονικότητας κι όχι µια αίσθηση προσωρινότητας. Πρέπει, λοιπόν, όλοι εµείς να µάθουµε γι’ αυτά τα µνηµεία και την ιστορία κι έτσι θα τα σεβαστούµε.
Λέτε ότι η σχέση µας µε το παρελθόν πρέπει να µπολιαστεί µε γνώση και σεβασµό. Νοµίζω ότι αυτό “κουµπώνει” κάπως και µε το γεγονός ότι αφιερώνεται αυτή την έκθεση στη µνήµη του πατέρα σας. Σαν να λέτε ότι πρέπει να τιµούµε το παρελθόν µας και να το σεβόµαστε.
Αυτό ακριβώς είναι. Ο σεβασµός ήταν σηµαντική αξία για τις παλαιότερες γενιές. Σεβασµός για τη φύση, για το περιβάλλον, για το παρελθόν. Έχω γνωρίσει ανθρώπους που δεν πήγαν σχολείο γιατί υπήρχαν αντικειµενικές δυσκολίες αλλά έµαθαν ιστορία. Έµαθαν γι’ αυτό τον τόπο. Έµαθαν για παράδειγµα για τον λόφο Καστέλι και τη σηµασία του για την πόλη. Γιατί το έκαναν το αυτό; Γιατί πίστευαν ότι πρέπει αυτή η γνώση να διατηρηθεί και να µεταφερθεί στους επόµενους για να συνεχίσει να υπάρχει αυτή η πόλη.
Οι πίνακές σας εκπέµπουν αυτό το αίσθηµα του σεβασµού προς το παρελθόν αλλά ταυτόχρονα έχουν κι ένα στοιχείο παιχνιδιού. Σαν να µας λέτε ότι όλα αυτά τα σηµαντικά που συνδέονται µε το παρελθόν δεν πρέπει να τα αντιµετωπίζουµε µε δέος και από απόσταση, αλλά ως κάτι που µάς αφορά και σήµερα. Είναι έτσι;
Παρατηρώντας τα ειδώλια στο Μουσείο και τα άλλα ευρήµατα αντιλαµβάνεται κανείς ότι αφορούν την καθηµερινότητα των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Μια καθηµερινότητα που είχε τις ίδιες αγωνίες µε την καθηµερινότητα των ανθρώπων σήµερα. Κι αυτό γιατί αιώνες τώρα οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες είναι ίδιες: το σπίτι, η οικογένεια, τα παιδιά κ.λπ. Μιλάµε δηλαδή για πανανθρώπινες, οικουµενικές αγωνίες. Εποµένως, δεν χρειάζεται να τα αντιµετωπίζουµε µε δέος, αλλά µε σεβασµό.
Αυτή η έκθεση συνοµιλεί µε το παρελθόν αλλά, συγχρόνως, αισθάνοµαι ότι εκφράζει και µια αγωνία γι’ αυτό που συµβαίνει σήµερα. Σας προβληµατίζει η πορεία που έχει πάρει η πόλη;
Εµείς πλούτο είχαµε, έχουµε και θα έχουµε, γιατί αυτός προκύπτει από την ιστορία αυτού του τόπου. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι δεν µας χρειάζονταν αυτή η υπερ-ανάπτυξη, η υπερ-δόµηση, η υπερβολή γενικά…
Το θέµα, εποµένως, είναι τι θεωρούµε πλούτο, πώς τον αντιµετωπίζουµε, τι επιδιώκουµε µέσα από αυτόν, αλλά και τι θέλουµε για τις επόµενες γενιές.
Η έκθεση
Η έκθεση “Ku-do-ni-ja: Κυδωνία και µικρές ιστορίες του µουσείου” της Όλγας Βερυκάκη θα παρουσιάζεται στο Καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων έως τέλος Σεπτεµβρίου 2025 και είναι επισκέψιµη καθηµερινά εκτός Τρίτης.
Την επιµέλεια της έκθεσης έχει κάνει η ιστορικός τέχνης και θεωρίας του πολιτισµού του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Αθηνά Σχινά.
