Η εκμάθηση της γραφής εκτιμάται διεθνώς ως μια δεξιότητα που διαμορφώνει το άτομο. Θεωρείται πεδίο απόλυτης ελευθερίας και μέσο αυτο(αλληλο)κατανόησης. Πώς; Με την απελευθέρωση των ενδόμυχων συναισθημάτων μας και την καταφραφή τους στο χαρτί. Η γραφή δίνει νόημα στις εμπειρίες μας, δημιουργεί ατέλειωτους κόσμους και μας ωθεί στο να αποκαλύψουμε τις βαθύτερες αλήθειες μας…
ΞΑΝΑ ‘ΡΧΕΤΑΙ, η μάνα στο νου μου. Έφυγε τέτοιες μέρες, πριν 33 χρόνια. Κυνηγημένη, σε ηλικία 7-8 χρονών, από τους Τούρκους του Τοπάλ Οσμάν στον Πόντο, τον καιρό της Μεγάλης Καταστροφής του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία (1922), επανέρχεται στη μνήμη, με την εναγώνια προσπάθειά της να μάθει, μεγάλη πια, τα “ελληνικά γραμματα”. Όταν τελικά, το 1923, επέζησαν, αυτή και οι γονείς της, μετά τη μεγάλη πορεία προς την ελευθερία (ανταλλαγή πληθυσμών), βρέθηκε στη Βόρεια Ελλάδα. Γλώσσες της μόνο προφορικής επικοινωνίας, τα ποντιακά και η τουρκική που ήταν υποχρεωτική για όλους στον Πόντο, μετα το 1914.
ΣΤΑ 1968, για να παίρνει μια μικρή σύνταξη που της είχα βγάλει (επί Γεωργίου Παπανδρέου, 1963-1964), ως θύμα του ανταρτοπολέμου, έπρεπε να ξέρει να βάζει την υπογραφή της! Τη σύνταξη έφερνε ο ταχυδρόμος στο σπίτι. Θεώρησα καλό, ήμουν φοιτητής τότε, να κάτσω δίπλα της και να της μάθω, υπομονετικά, καθοδηγώντας τα δάκτυλά της με το χέρι μου, τα ελληνικά γράμματα: στο χωριό, ούτε εφημερίδες κυκλοφορούσαν, ούτε βιβλία και περιοδικά. Τα καπνά ήταν η ζωή τους… Έτσι, καθόταν στο τραπεζάκι της κουζίνας δίπλα μου, της έδινα μολύβι και σβηστήρα, χώριζα τις λευκές σελίδες ενός τετραδίου σε ευθείες, της έγραφα όλα τα γράμματα, κεφαλαία και μικρά και, συνδυάζοντας προφορά -που ήξερε ακουστικά- και γράμμα/εικόνα, κατάφερε με πολύ ι δ ρ ώ τ α, επιμονή και ζόρισμα, να γράφει το όνομα και το επώνυμό της! Εκείνος ο ι δ ρ ώ τ α ς της μάνας μου μού ‘μεινε στη μνήμη, χαρακτηριστικό δείγμα της καρτερικής θέλησής της.
… ΑΛΛΑ και σε άλλους τόπους, η εκμάθηση των πρώτων γραμμάτων, όπως ακριβώς κι εδώ πιο παλιά, δεν ήταν διόλου εύκολη υπόθεση. [τα πιο κάτω κείμενα στα ελληνικά, είναι σε απόδοσή μας]:
“ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ πρόβλημα ήταν το γράψιμο. (…) Ο δάσκαλος έπιανε το χάρακα και το μολύβι του και σχεδίαζε μια οριζόντια γραμμή που χώριζε τη σελίδα σε δύο μέρη: το πάνω μέρος ήταν για να γράφουμε τα κεφαλαία γράμματα και το κάτω μέρος για τα μικρά. Στο πάνω μέρος, οι γραμμές ζευγαρώνονταν δύο-δύο, και το κενό έπρεπε να συμπληρώνεται με κεφαλαία γράμματα. Αλλά ο δάσκαλος δεν σχεδίαζε τις γραμμές από άκρη σε άκρη· τις διέκοπτε για να μας αναγκάσει να γράφουμε χωρίς βοήθεια! (…) Η πειθαρχία στο σχολείο ήταν αυστηρή. Για τα μικρά λάθη, τιμωρούμασταν με απλό γονάτισμα. Για τα μεγάλα, με γονάτισμα και το ένα χέρι σηκωμένο κρατώντας ένα τούβλο, ή με χτυπήματα στην παλάμη με τη ράβδο (…).” (1)
ΓΙΑ ορισμένους μεγάλους Γάλλους συγγραφείς (Louis Aragon, J.P.-Sartre), η εκμάθηση της γραφής συσχετιζόταν με την εκμάθηση ανάγνωσης βιβλίων, τη διεύρυνση της σκέψης, το φιλοσοφικό στοχασμό, τη λογοτεχνική δημιουργία:
“ΜΙΑ ΩΡΑΙΑ μέρα”, γράφει ο Αραγκόν, “μου ήρθε η ιδέα ότι, αν μάθαινα να γράφω, θα μπορούσα να πω κάτι διαφορετικό από αυτό που σκεφτόμουν. Το προσπάθησα με όλα όσα είχαν αποτυπωθεί στη μνήμη μου: γράμματα, συλλαβές, λέξεις (…) Σιγά-σιγά, άρχισα να πείθομαι ότι η γραφή δεν είχε εφευρεθεί γι αυτό που ισχυρίζονταν οι μεγάλοι, δηλαδή για να μιλάς, αλλά για να καταγράφεις, μάλλον ιδέες των άλλων ή και πράγματα του εαυτού σου. (…) Και ήταν ένα παιχνίδι που με ενθουσίαζε, πρώτα απ’ όλα επειδή με ανάγκαζε να κρατώ μυστικά. Μετά, να τους δίνω μορφή, σαν να είχα έναν αλληλογράφο, ένα φίλο, που μόνο αυτός μπορούσε να τα καταλάβει· (…) Για αυτόν το φίλο άρχισα να κάνω πρόοδο στην τέχνη τού να σχεδιάζω σύμβολα *, τα οποία έδειχνα στους καθρέφτες, όπου ένας άλλος εαυτός μου προσποιούνταν ότι τα διάβαζε (…) Εξακολουθώ να πιστεύω ότι σκεφτόμαστε με βάση αυτά που γράφουμε, και όχι το αντίστροφο. (…) Εγώ κάνω υπολογισμούς μόνο για να δω να εμφανίζονται στο χαρτί αριθμοί, απροσδόκητοι αριθμοί, των οποίων η σημασία μου διαφεύγει, αλλά μετά ονειρεύομαι. Έτσι γράφω τα μυθιστορήματά μου.» (2)
«ΕΦΤΑΣΑ στο σημείο”, γράφει ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ, “να κάνω “ιδιαίτερα” με τον εαυτό μου μαθήματα: ανέβαινα στο κρεβάτι, με το βιβλίο Sans famille (=Χωρίς Οικογένεια) του Hector Malot, το οποίο ήξερα απ’ έξω, και, μισό απαγγέλλοντας, μισοδιαβάζοντάς το, περνούσα τις σελίδες τη μία μετά την άλλη: όταν γύρισα την τελευταία σελίδα, ήξερα να διαβάζω! (…) Μετά, με άφησαν να περιπλανηθώ στη βιβλιοθήκη και εφόρμησα στην ανθρώπινη σοφία. (…) Τις πυκνές αναμνήσεις και τη γλυκιά παράλογη παιδική ηλικία στην επαρχία, μάταια θα τις έψαχνα μέσα μου. Ποτέ δεν έσκαψα τη γη, ούτε έψαξα για φωλιές· δεν μαζεψα βότανα ούτε πέταξα πέτρες στα πουλιά. Αλλά τα βιβλία ήταν τα πουλιά και η φωλιά μου, τα κατοικίδια μου, η στάνη και η ύπαιθρός μου. Η βιβλιοθήκη ήταν ο κόσμος μου, αιχμαλωτισμένος σαν σε καθρέφτη. Είχε το άπειρο βάθος, την ποικιλία, την απρόβλεπτη φύση του κόσμου”. (3)
ΣΗΜΕΡΑ, έχει ελαττωθεί η μαγεία της σκληρής προσπάθειας για την κατάκτηση του γραπτού λόγου. Αντίθετα, ο ηλεκτρονικός τρόπος “επικοινωνίας” είναι ανώδυνος, χωρίς συναίσθημα, ουδέτερος: βασίζεται σε μηχανικές, αυτόματες θα έλεγα, κινήσεις, στα ισχνά σε νόημα likes, σε άλλα διαδικτυακά σύμβολα, εικόνες, videoς! Γι αυτό και η μεγάλη διαδικτυακή “ανορθογραφία”… Το χάρισμα της κατάκτησης του γραπτού λόγου είναι ανεκτίμητο: μ’ αυτό εκφράζεις ιδέες, σκέψεις, δημιουργείς συναρπαστικές αφηγήσεις, κάνεις γοητευτικές περιγραφές, στέλνεις μηνύματα, τιμάς τη γλώσσα σου! Η παραγωγή γραπτού λόγου παραμένει μια από τις πιο ακριβοπληρωμένες κοινωνικές δεξιότητες, απαραίτητη στη διαμόρφωση και ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας, αλλά και μιας αξιοπρεπούς ζωής.(10-10-25).
Σημειώσεις:
-(1) Ernest LAVISSE (1842-1922), Γάλλος Ιστορικός, “Αναμνήσεις”.
– (2) Louis Aragon (1897-1982), Γάλλος συγγραφέας, στο “Je n’ai jamais appris à écrire ou les incipit (=Ποτέ δεν έμαθα να γράφω, ή οι απαρχές”), εκδ. Albert Skira, στη συλλογή «Les sentiers de la création» (=Τα μονοπάτια της δημιουργίας), 1969.
-(3) Jean Paul SARTRE, Les Mots (=Οι Λέξεις), εκδόσεις Gallimard, 1964.
————–
* «Τα αδρανή σύμβολα ενός αλφάβητου μετατρέπονται σε νοήματα γεμάτα ζωή στο μυαλό. Η ανάγνωση και η γραφή μεταβάλλουν την οργάνωση του εγκεφάλου μας».
(Siri Hustvedt, Living, Thinking, Looking [Ζωή, σκέψη, βλέμμα].
