Το νερό αποτελεί όχι µόνο ένα πολύτιµο “φυσικό πόρο” αλλά έναν “πόρο ζωής” απαραίτητο για την επιβίωση όλων των έµβιων όντων περιλαµβανοµένου και του ανθρώπου.
Από τους προϊστορικούς χρόνους, χιλιάδες χρόνια πριν, οι πρώτοι οικισµοί των τότε τροφοσυλλεκτών-κυνηγών δηµιουργήθηκαν σε περιοχές που είχαν άφθονους υδάτινους πόρους κυρίως σε παραποτάµιες ή παραλίµνιες εκτάσεις. Έξι χιλιάδες περίπου χρόνια πριν, ο πρώτος καταγεγραµµένος πολιτισµός των Σουµέριων αναπτύχθηκε στη Μεσοποταµία στην τότε έφορη κοιλάδα των ποταµών Ευφράτη και Τίγρη, ενώ αργότερα σηµαντικοί πολιτισµοί άνθησαν στην Αίγυπτο στις όχθες του Νείλου, στη Κίνα στις όχθες του κίτρινου ποταµού και στην Ινδία στη κοιλάδα του Ινδού ποταµού.
Το υδάτινο δυναµικό της Κρήτης
Η έλλειψη επαρκών υδάτινων πόρων είναι σήµερα ένα εγγενές φαινόµενο στη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που βρίσκεται η Κρήτη. Σύµφωνα µε πρόσφατες µελέτες, το νησί της Κρήτης είναι αυτάρκες σε υδάτινους πόρους υπό κανονικές υδρολογικές συνθήκες. Όµως οι υδάτινοι πόροι είναι άνισα κατανεµηµένοι µεταξύ δυτικής και ανατολικής Κρήτης µε τη δυτική Κρήτη να έχει περισσότερους πόρους σε σχέση µε την ανατολική. Οι µεγαλύτερες ποσότητες νερού στην Κρήτη σήµερα δαπανώνται στη γεωργία για άρδευση διαφόρων καλλιεργειών (περίπου το 75-80%). Σηµαντικές ποσότητες χρησιµοποιούνται για αστικές χρήσεις, συµπεριλαµβανοµένου του τουρισµού, ενώ η βιοµηχανία καθώς δεν είναι ανεπτυγµένη στη Κρήτη δεν καταναλώνει µεγάλες ποσότητες υδάτινων πόρων.
Οι υδάτινοι πόροι που χρησιµοποιούνται σήµερα στην Κρήτη προέρχονται κυρίως από:
A) Την άντληση τους από υπόγειους υδροφορείς, και
Β) Από φράγµατα συλλογής και αποθήκευσης όµβριων υδάτων που βρίσκονται σε διάφορες τοποθεσίες στο νησί.
Η βελτίωση του ισοζυγίου υδάτινων πόρων της Κρήτης στο µέλλον προϋποθέτει την αύξηση της προσφοράς τους και τη µείωση της ζήτησης τους. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να µελετηθούν οι καλές πρακτικές που εφαρµόζονται σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου και να διερευνηθεί η δυνατότητα εφαρµογής τους στην Κρήτη.
Η αύξηση της προσφοράς υδάτινων πόρων στην Κρήτη θα µπορούσε να προέλθει από:
Α) Επαναχρησιµοποίηση επεξεργασµένων αστικών λυµάτων στη γεωργία για άρδευση,
Β) Αφαλάτωση υφάλµυρου και θαλάσσιου νερού,
Γ) Κατασκευή περισσότερων φραγµάτων αποθήκευσης νερού στην Κρήτη, και
Γ) Συλλογή βρόχινων νερών σε µικρή κλίµατα, αποθήκευσης και χρησιµοποίησης τους το καλοκαίρι.
Η µείωση της ζήτησης υδάτινων πόρων στην Κρήτη θα µπορούσε να προέλθει από:
Α) Μείωση των απωλειών τους στα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης,
Β) Χρησιµοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών άρδευσης που εξοικονοµούν νερό στη γεωργία αντί των σπάταλων τεχνικών άρδευσης που χρησιµοποιούνται σήµερα, και
Γ) Βελτίωση της διαχείρισης τους στο νησί.
Η διαθεσιµότητα των υδάτινων πόρων στο µέλλον στην Κρήτη θα επηρεαστεί από τη κλιµατική κρίση. Σήµερα οι επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης στη περιοχή της Μεσογείου είναι πιο έντονες σε σχέση µε άλλες περιοχές του πλανήτη, ενώ οι προβλέψεις για το µέλλον αναφέρουν ότι οι ετήσιες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις στην Κρήτη θα µειωθούν κατά περίπου 20% τα επόµενα 20-30 χρόνια. Το γεγονός αυτό αναµένεται να επηρεάσει δυσµενώς το ισοζύγιο των υδάτινων πόρων στο νησί τα προσεχή χρόνια.
Πίνακας 1. Η xρήση υδάτινων πόρων στην Κρήτη
Πηγή: Tzanakakis et al, 2020
Η τεχνολογία αφαλάτωσης του νερού µε αντίστροφη όσµωση και οι εφαρµογές της στην Κρήτη
Η αφαλάτωση του θαλάσσιου ή/και υφάλµυρων νερών µπορεί να επιτευχθεί µε τεχνολογίες που βασίζονται: α) στην εξάτµιση και τη συµπύκνωση του νερού, και β) στη διέλευση του νερού µέσα από πολύ µικρούς πόρους µιας ηµιπερατής µεµβράνης και διαχωρισµού του από την άλµη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει σήµερα η αφαλάτωση του νερού µε αντίστροφη όσµωση. Στη τεχνολογία αυτή ασκούνται µεγάλες πιέσεις (περίπου 70-80 ατµοσφαιρών) στο θαλάσσιο νερό και τα µόρια του διέρχονται µέσα από πολύ µικρούς πόρους ειδικών ηµιπερατών µεµβρανών διαχωριζόµενα από την άλµη. Τα µόρια του άλατος που είναι µεγαλύτερα από τα µόρια του νερού δεν µπορούν να διέλθουν µέσα από τους πόρους αυτούς. Βακτηρίδια και διάφορες ακαθαρσίες που περιέχονται στο θαλάσσιο νερό δεν µπορούν επίσης να περάσουν µέσα από τους µικρούς πόρους της µεµβράνης. Έτσι παράγεται καθαρό νερό καλής ποιότητας το οποίο είναι κατάλληλο για αστικές ή άλλες χρήσεις. Η τεχνολογία της αντίστροφης όσµωσης απαιτεί µεγάλα ποσά ηλεκτρικής ενέργειας για τη δηµιουργία των µεγάλων πιέσεων που εφαρµόζονται.Όµως σταδιακές βελτιώσεις της τεχνολογίας αυτής έχουν µειώσει τις ενεργειακές απαιτήσεις της και βεβαίως το κόστος παραγωγής αφαλατωµένου νερού. Σήµερα η τεχνολογία της αφαλάτωσης θαλάσσιου νερού µε αντίστροφη όσµωση χρησιµοποιείται εµπορικά σε πολλές χώρες – µεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα – ιδιαίτερα σε περιοχές µε έλλειψη υδάτινων πόρων. Το κόστος παραγωγής καθαρού νερού ποικίλει ανάλογα µε το µέγεθος της εγκατάστασης αφαλάτωσης.
Πλεονεκτήµατα της αφαλάτωσης νερού µε αντίστροφη όσµωση
Α) Η τεχνολογία προσαρµόζεται εύκολα στις τοπικές συνθήκες.
Β) Η δυναµικότητα της µονάδας αφαλάτωσης µπορεί να αυξηθεί εύκολα ανάλογα µε τις ανάγκες σε πόσιµο νερό.
Γ) Το αρχικό κόστος εγκατάστασης µιας µονάδας αφαλάτωσης νερού µε αντίστροφη όσµωση είναι περίπου 25% µικρότερο συγκρινόµενο µε το κόστος αντίστοιχων θερµικών διεργασιών αφαλάτωσης.
∆) Η ποιότητα του παραγόµενου νερού είναι πολύ καλή.
Μειονεκτήµατα της αφαλάτωσης νερού µε αντίστροφη όσµωση
Α) Απαιτείται προθέρµανση του νερού πριν την αφαλάτωση
Β) Οι µεµβράνες παρουσιάζουν συχνές βλάβες κυρίως στους πόρους τους και απαιτείται συχνή αναγέννηση ή αντικατάσταση τους
Γ) Απαιτείται εξειδικευµένο προσωπικό για τη λειτουργία τους
∆) Η διεργασία της αντίστροφης όσµωσης είναι σύνθετη
Ε) Το κόστος του αφαλατωµένου νερού είναι σχετικά υψηλό
Ζ) Η διάθεση του εναποµείναντος διαλύµατος-άλµης µε υψηλή συγκέντρωση αλάτων είναι δύσκολη
Η) Η κατανάλωση ενέργειας στη διεργασία της αντίστροφης όσµωσης είναι υψηλή αν και έχει µειωθεί τα τελευταία χρόνια
Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη από ηλιακή και αιολική ενέργεια
Η Κρήτη διαθέτει πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναµικό το οποίο µπορεί να αξιοποιηθεί µε τη φωτοβολταϊκή τεχνολογία (Φ/Β) και µε ανεµογεννήτριες για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η τεχνολογία των ηλιακών στοιχείων και των ανεµογεννητριών έχει εξελιχθεί αρκετά µε αποτέλεσµα σήµερα το κόστος της παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας µε τις τεχνολογίες αυτές να είναι πλέον χαµηλότερο από το κόστος της παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας µε ορυκτά καύσιµα. Στη Κρήτη σήµερα περίπου το 20-25% της παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας (που ανέρχεται σε περίπου 3.000 GWhετησίως) προέρχεται από τη ηλιακή και την αιολική ενέργεια. Το ποσοστό αυτό θα ήταν πολύ µεγαλύτερο εάν δεν υπήρχαν οι περιορισµοί για την εγκατάσταση Φ/Β σταθµών και αιολικών πάρκων δεδοµένου ότι το ηλεκτρικό δίκτυο της Κρήτης ήταν µη διασυνδεδεµένο. Καθώς όµως σήµερα ολοκληρώνεται η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης µε το δίκτυο της ηπειρωτικής Ελλάδας δεν θα υπάρχουν στο µέλλον περιορισµοί για την εγκατάσταση στην Κρήτη νέων Φ/Β σταθµών και αιολικών πάρκων.
Αξιοποίηση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας για τη παραγωγή πόσιµου νερού µε αφαλάτωση µε αντίστροφη όσµωσηση Κρήτη
Όπως προαναφέρθηκε η αφαλάτωση του νερού µε αντίστροφη όσµωση απαιτεί σηµαντικά ποσά ενέργειας. Η λειτουργία µεγάλων συστηµάτων αφαλάτωσης νερού στην Κρήτη θα µπορούσε να αξιοποιήσει “πράσινη ηλεκτρική ενέργεια” παραγόµενη από Φ/Β σταθµούς ή αιολικά πάρκα κατασκευασµένα για το σκοπό αυτό δεδοµένου ότι το κόστος παραγωγής της “πράσινης ηλιακής και αιολικής κιλοβατώρας” στην Κρήτη είναι χαµηλό. Είναι επίσης πολύ πιθανό τεχνολογικές καινοτοµίες στο µέλλον να µειώσουν σηµαντικά την απαιτούµενη ηλεκτρική ενέργεια στη διεργασία αφαλάτωσης νερού µε αντίστροφη όσµωση µειώνοντας το κόστος του παραγόµενου καθαρού νερού. Ίσως τότε να µπορούµε να παράγουµε στην Κρήτη τους υδάτινους πόρους που χρειαζόµαστε από το θαλασσινό νερό µε τη βοήθεια του ήλιου και του ανέµου.
Η κλιµατική κρίση για την οποία υπεύθυνες είναι κυρίως οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες µεταβάλλει σηµαντικά τη υδρόσφαιρα του πλανήτη. Οι µεταβολές στις βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις, η αύξηση της στάθµης των θαλασσών, τα έντονα πληµµυρικά φαινόµενα και οι ξηρασίες µεγάλες διάρκειας διαταράσσουν τα τοπικά ανθρωπογενή και φυσικά οικοσυστήµατα και επηρεάζουν όλες τις εκφάνσεις της καθηµερινότητας. Μέχρι σήµερα θεωρούσαµε ότι οι υδάτινοι πόροι αποτελούν ανανεώσιµους φυσικούς πόρους τους οποίους µπορούµε να χρησιµοποιούµε όπως εµείς θέλουµε, σαν κυρίαρχοι επί της φύσης, χωρίς να λαµβάνουµε υπ’ όψη τη χρησιµότητα και την ωφελιµότητα τους στους άλλους έµβιους οργανισµούς. Καθώς όµως η κλιµατική κρίση µεταβάλλει την υδρόσφαιρα και ανακατανέµει τους υδάτινους πόρους στην επιφάνεια του πλανήτη καλούµαστε να προσαρµοσθούµε στη νέα απρόσµενη κατάσταση της µεταβαλλόµενης υδρόσφαιρας χωρίς να επιδεινώσουµε την επώδυνη κλιµατική αλλαγή που ήδη βιώνουµε.
Ο ρόλος της περιβαλλοντικής δηµοσιογραφίας στα θέµατα αυτά
Ποιος όµως είναι ο ρόλος των µέσων µαζικής ενηµέρωσης, των νέων δηµοσιογράφων και της περιβαλλοντικής δηµοσιογραφίας στα σηµαντικά αυτά θέµατα. Παλαιότερα είχε υποστηριχθεί ότι οι επόµενοι πόλεµοι θα γίνουν για το νερό το οποίο αποτελεί µεν ένα πολύτιµο φυσικό πόρο αλλά και πηγή ζωής όχι µόνο για τον άνθρωπο αλλά και για όλους έµβιους οργανισµούς.
Ενδεικτικά και µε βάση τα προαναφερθέντα µπορεί να λεχθεί ότι ένας νέος δηµοσιογράφος θα µπορούσε σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο Κρήτης να αναδείξει µε άρθρα και ρεπορτάζ:
Α) Τη σηµερινή κατάσταση των υδάτινων πόρων στην Κρήτη,
B) Την κατάσταση των υπαρχόντων φραγµάτων νερού στη Κρήτη,
Γ) Την επίπτωση της κλιµατικής κρίσης στη διαθεσιµότητα υδάτινων πόρων στην Κρήτη,
∆) Τη δυνατότητα αύξησης της προσφοράς υδάτινων πόρων στην Κρήτη,
Ε) Τους τρόπους εξοικονόµησης υδάτινων πόρων και µείωση της ζήτησης τους στην Κρήτη,
ΣΤ) Τις τεχνολογίες αφαλάτωσης νερού,
Ζ) Τις τεχνολογίες αφαλάτωσης νερού – όπως η αντίστροφη όσµωση – που χρησιµοποιούνται σε άλλες Μεσογειακές χώρες,
Η) Τη δυνατότητα χρήσης πράσινων ενεργειακών τεχνολογιών,όπως προαναφέρθηκε, για την αφαλάτωση νερού µε αντίστροφη όσµωση στην Κρήτη, καθώς και πολλά άλλα.
Το κείµενο αυτό αποτελεί περίληψη της εισήγησης του γράφοντος στο 13o Θερινό Σχολείο Περιβαλλοντικής ∆ηµοσιογραφίας που πραγµατοποιείται στα Χανιά µε συντονισµό του Τµήµατος ∆ηµοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης
*Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι Χηµικός Μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
Χρήσιµη βιβλιογραφία:
1. Rifkin, J. (2024). Planet Aqua – Rethinking our home in the Universe, Polity Press, UK.
2. Tzanakakis, V.A., Angelakis, A.N., Paranychianakis, N.Y., Dialynas, Y.G. &Tchobanoglous G. (2020). Challenges and opportunities for sustainable management of water resources in the island of Crete, Greece, Water, 12, 1538.
3. Vourdoubas J. (2025). Possibility of seawater desalination using reverse osmosis powered by solar photovoltaic electricity on the island of Crete, Greece, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 5(3), 851-858.
4. Vourdoubas J. (2025). Possibility of Seawater Desalination Using Reverse Osmosis Powered by Wind Energy Systems on the Island of Crete, Greece, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 5(4), 29-37.
5. Vourdoubas, J. (2025). Use of renewable energy sources for water desalination in Crete, Greece. A SWOT analysis, Engineering and Technology Journal, in publication.
