» Ένα περιβαλλοντικό ζήτηµα µε παγκόσµιες διαστάσεις
Η κρουαζιέρα αποτελεί για πολλούς ταξιδιώτες την επιτοµή της πολυτέλειας και της χαλάρωσης: ένα πλωτό ξενοδοχείο µε αµέτρητες παροχές, που ταξιδεύει από λιµάνι σε λιµάνι.
Ωστόσο, πίσω από αυτή την εικόνα της χλιδής κρύβεται µια σοβαρή περιβαλλοντική πρόκληση. Τα µεγάλα κρουαζιερόπλοια συγκαταλέγονται στις πιο ρυπογόνες µορφές τουρισµού, κυρίως λόγω των υψηλών εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) και άλλων αερίων του θερµοκηπίου. Σε µια εποχή που η κλιµατική αλλαγή αποτελεί το πιο πιεστικό παγκόσµιο περιβαλλοντικό ζήτηµα, είναι απαραίτητο να κατανοήσουµε το µέγεθος του προβλήµατος και να εξετάσουµε πιθανές λύσεις.
1. Η ενεργειακή κατανάλωση
των κρουαζιερόπλοιων
Ένα µεγάλο κρουαζιερόπλοιο µπορεί να µεταφέρει από 2.000 έως 6.000 επιβάτες, µαζί µε αρκετές χιλιάδες µέλη πληρώµατος. Για να λειτουργήσει ένα τέτοιο «κινούµενο ξενοδοχείο», απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ενέργειας. Η πρόωση του πλοίου, η λειτουργία των εστιατορίων, των θεάτρων, των πισινών, των κλιµατιστικών και των ηλεκτρονικών συστηµάτων καταναλώνουν αδιάκοπα καύσιµα. Συνήθως χρησιµοποιείται ναυτιλιακό καύσιµο (heavy fuel oil – HFO), ένα από τα πιο ρυπογόνα καύσιµα που υπάρχουν. Αν και τα τελευταία χρόνια γίνεται χρήση καυσίµων χαµηλότερης περιεκτικότητας σε θείο, το αποτύπωµα άνθρακα παραµένει εξαιρετικά υψηλό. Μελέτες έχουν δείξει ότι ένα µόνο κρουαζιερόπλοιο µπορεί να καταναλώσει πάνω από 150 τόνους καυσίµου ηµερησίως, εκλύοντας τεράστιες ποσότητες CO₂ στην ατµόσφαιρα. Αυτό αντιστοιχεί σε εκποµπές δεκάδων χιλιάδων αυτοκινήτων σε καθηµερινή βάση.
Παραδοσιακά, το πιο συνηθισµένο καύσιµο στη ναυτιλία και ειδικά στα κρουαζιερόπλοια ήταν το βαρύ µαζούτ (Heavy Fuel Oil – HFO). Πρόκειται για προϊόν διύλισης πετρελαίου µε υψηλή περιεκτικότητα σε θείο και άλλες προσµίξεις, εξαιρετικά φθηνό αλλά και ιδιαίτερα ρυπογόνο. Η καύση HFO προκαλεί εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), οξειδίων του αζώτου (NOₓ), οξειδίων του θείου (SOₓ) και αιωρούµενων σωµατιδίων, µε σοβαρές συνέπειες για την ατµόσφαιρα και την υγεία των κατοίκων σε παράκτιες περιοχές.
Τα τελευταία χρόνια, λόγω αυστηρότερων διεθνών κανονισµών, πολλά κρουαζιερόπλοια έχουν στραφεί σε καύσιµα χαµηλής περιεκτικότητας σε θείο ή σε marine diesel oil (MDO). Αυτές οι επιλογές µειώνουν σηµαντικά τις εκποµπές οξειδίων του θείου αν και παραµένουν ορυκτά καύσιµα µε σηµαντικό αποτύπωµα άνθρακα. Παράλληλα, αρκετές νεότερες ναυπηγήσεις χρησιµοποιούν υγροποιηµένο φυσικό αέριο (LNG). Το LNG εκπέµπει λιγότερα οξείδια του αζώτου και σχεδόν µηδενικό θείο, µειώνοντας τη ρύπανση στις πόλεις-λιµάνια. Ωστόσο, παραµένει αέριο ορυκτής προέλευσης και συνοδεύεται από τον κίνδυνο διαρροής µεθανίου, ενός ιδιαίτερα ισχυρού αερίου του θερµοκηπίου.
Συµπληρωµατικά, στα κρουαζιερόπλοια εφαρµόζονται αντιρρυπαντικέςτεχνολογίες όπως τα συστήµατα «scrubbers», τα οποία καθαρίζουν τα καυσαέρια από το θείο, αλλά συχνά οδηγούν σε υγρά απόβλητα που απορρίπτονται στη θάλασσα. Συνολικά, η ενεργειακή κατανάλωση των κρουαζιερόπλοιων παραµένει εξαιρετικά υψηλή και εξαρτηµένη από ορυκτά καύσιµα. Παρά την πρόοδο µε το υγροποιηµένο φυσικό αέριο και τα καύσιµα χαµηλού θείου, το ζήτηµα της βιωσιµότητας στη ναυτιλία αναδεικνύεται ολοένα και πιο πιεστικό, καθιστώντας αναγκαία την επένδυση σε νέες, καθαρές ενεργειακές τεχνολογίες.
2. Σύγκριση των κρουαζιερόπλοιων µε άλλα µέσα µεταφοράς
Για να γίνει αντιληπτό το µέγεθος του προβλήµατος, αξίζει να συγκριθούν οι εκποµπές κρουαζιερόπλοιων µε άλλες µορφές ταξιδιού. Σύµφωνα µε στοιχεία διεθνών οργανισµών, το αποτύπωµα άνθρακα ανά επιβάτη και χιλιόµετρο στα κρουαζιερόπλοια είναι συχνά µεγαλύτερο από αυτό ενός αεροπλάνου. Μάλιστα, αν ληφθούν υπόψη οι συνοδευτικές δραστηριότητες του πλοίου (εστίαση, ψυχαγωγία, συντήρηση), τότε οι εκποµπές ανά επιβάτη µπορεί να πολλαπλασιαστούν. Αυτό καθιστά την κρουαζιέρα έναν από τους πιο ρυπογόνους τρόπους τουρισµού, µε αρνητικές συνέπειες που συχνά δεν είναι ορατές στους επιβάτες. Γενικά θεωρείται ότι οι εκποµπές CO2 µιας ηµέρας κρουαζιέρας είναι οκταπλάσιες των εκποµπών CO2 στις στεριανές διακοπές.
3. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις στις παράκτιες πόλεις
Τα λιµάνια που φιλοξενούν κρουαζιερόπλοια αντιµετωπίζουν ιδιαίτερες πιέσεις. Πέρα από τις εκποµπές CO₂, τα πλοία εκλύουν οξείδια του αζώτου, σωµατίδια και άλλους ρύπους, οι οποίοι επηρεάζουν άµεσα την ποιότητα του αέρα. Πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Βενετία, η Σαντορίνη και η Νάπολη έχουν καταγράψει σοβαρά προβλήµατα ατµοσφαιρικής ρύπανσης λόγω της παρουσίας µεγάλων πλοίων. Σε πολλές περιπτώσεις, η ρύπανση στο λιµάνι από ένα µόνο κρουαζιερόπλοιο µπορεί να ξεπεράσει τις εκποµπές δεκάδων χιλιάδων αυτοκινήτων.
4. Οικονοµική διάσταση
και «πράσινη» εικόνα
Οι εταιρείες κρουαζιέρας συχνά προβάλλουν τις θετικές οικονοµικές επιδράσεις που φέρνουν στις τοπικές κοινωνίες µέσω του τουρισµού. Ωστόσο είναι συζητήσιµο εάν η περιβαλλοντική ζηµία που προκαλείται µπορεί να αντισταθµίσει αυτά τα οφέλη. Ο τουρίστας που αποβιβάζεται για λίγες ώρες και αφήνει περιορισµένα έσοδα δεν µπορεί να «αντισταθµίσει» τις εκποµπές χιλιάδων τόνων CO₂. Επιπρόσθετα οι περισσότεροι επισκέπτες κρουαζιέρας κατευθύνονται στο κέντρο της πόλης και στο παλιό λιµάνι επιτείνοντας το πρόβληµα υπερσυσσώρευσης τουριστών τους καλοκαιρινούς µήνες.
Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια προσπάθεια από τις εταιρείες να καλλιεργήσουν «πράσινη» εικόνα, υιοθετώντας τεχνολογίες όπως τα συστήµατα καθαρισµού καυσαερίων (scrubbers) ή τη χρήση υγροποιηµένου φυσικού αερίου (LNG). Παρότι αυτές οι κινήσεις µειώνουν ορισµένους ρύπους, το βασικό ζήτηµα των εκποµπών άνθρακα παραµένει σε µεγάλο βαθµό άλυτο.
5. ∆ιεθνείς κανονισµοί
και περιορισµοί
Ο ∆ιεθνής Ναυτιλιακός Οργανισµός (International Maritime Organization) έχει υιοθετήσει ορισµένα µέτρα για τη µείωση των εκποµπών στον ναυτιλιακό τοµέα. Ένα από τα σηµαντικότερα είναι η εφαρµογή, από το 2020, του κανονισµού που περιορίζει την περιεκτικότητα του ναυτιλιακού καυσίµου σε θείο. Ωστόσο, το µέτρο αυτό αφορά κυρίως την ποιότητα του αέρα και λιγότερο τις εκποµπές CO₂. Παράλληλα, συζητούνται στόχοι για τη σταδιακή µείωση των συνολικών εκποµπών από τη ναυτιλία κατά 50% έως το 2050, σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 2008. Παρά το φιλόδοξο αυτό πλαίσιο, η πρόοδος είναι αργή και πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις θεωρούν ότι οι δεσµεύσεις δεν ανταποκρίνονται στην κλίµακα της κλιµατικής κρίσης.
6. Τεχνολογικές λύσεις
και εναλλακτικά καύσιµα
Η έρευνα για πιο «καθαρές» µορφές ενέργειας στη ναυτιλία έχει ενταθεί. Το LNG θεωρείται προσωρινή λύση, καθώς εκπέµπει λιγότερο CO₂ από το µαζούτ, αλλά εξακολουθεί να είναι ορυκτό καύσιµο µε σηµαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωµα.
Πιο ελπιδοφόρες θεωρούνται τεχνολογίες που βασίζονται στο υδρογόνο (Η2), τα βιοκαύσιµα, τα συνθετικά καύσιµα ή την αµµωνία (ΝΗ3), οι οποίες ενδέχεται να µηδενίσουν τις εκποµπές άνθρακα αν παραχθούν από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Επίσης, εξετάζονται λύσεις όπως η ηλεκτροδότηση των πλοίων από το λιµάνι (shorepower), ώστε να µην χρειάζεται να λειτουργούν οι µηχανές τους κατά τον ελλιµενισµό.
Παράλληλα, η βελτίωση του σχεδιασµού των πλοίων, µε πιο αποδοτικές γραµµές και προηγµένα συστήµατα πρόωσης, µπορεί να συµβάλει στη µείωση της κατανάλωσης καυσίµων.
Επιπλέον, ορισµένα κρουαζιερόπλοια υιοθετούν τεχνολογίες ανανεώσιµων πηγών, όπως ηλιακά πάνελ, αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας µε ιστία και συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας µε µπαταρίες, για τη µείωση της κατανάλωσης κατά τη διάρκεια παραµονής σε λιµάνια. Στα φιόρδ της Νορβηγίας τα πλοία που εκτελούν τις µεταφορές κινούνται µε ηλεκτρική ενέργεια που παρέχεται από συσσωρευτές.
Συνολικά, η µετάβαση σε εναλλακτικά καύσιµα και ενέργειες δεν είναι µόνο τεχνολογική πρόκληση αλλά και στρατηγική αναγκαιότητα για την αειφορία της κρουαζιέρας, την προστασία του περιβάλλοντος και τη συµµόρφωση µε τους διεθνείς κανονισµούς εκποµπών.
7. Αφίξεις κρουαζιερόπλοιων
στο Νοµό Χανίων το 2024
Σύµφωνα µε στοιχεία του Λιµενικού Ταµείου Χανίων το 2024 αφίχθησαν στο νοµό Χανίων 128 κρουαζιερόπλοια µεταφέροντας 276.925 επιβάτες. Εάν θεωρήσουµε ότι οι ηµερήσιες εκποµπές ανά επιβάτη κρουαζιέρας ανέρχονται σε 400 kgCO2 προκύπτει ότι οι συνολικές εκποµπές CO2 των προαναφερθέντων επιβατών ανέρχονται σε 110.770 τονCO2. Η ποσότητα αυτή αναγόµενη στο πληθυσµό του νοµού ανέρχεται σε περίπου 0.74 τονCO2 ανά µόνιµο κάτοικο. Η ποσότητα αυτή είναι πολύ µεγάλη εάν τη συγκρίνουµε µε τις συνολικές ετήσιες εκποµπές των κατοίκων της χώρας το 2023 που ανέρχονται σε 4.97 τονCO2 ανά κάτοικο.
8. Η δηµιουργία κλιµατικά
ουδέτερων λιµένων
Η δηµιουργία κλιµατικών ουδέτερων λιµένων οι οποίοι θα έχουν µηδενικό καθαρό αποτύπωµα άνθρακα λόγω της χρήσης ενέργειας έχει αρχίσει να απασχολεί ορισµένους φορείς διαχείρισης λιµένων. Αυτό σε συνδυασµό µε τη δυνατότητα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στα πλοία που βρίσκονται ήδη στο λιµάνι για την αποφυγή χρήσης ορυκτών καυσίµων κατά τη διάρκεια παραµονής τους εκεί. Για την επίτευξη αυτού του στόχου µπορούν στη χώρα µας να αξιοποιηθούν η ηλιακή ενέργεια µε φωτοβολταϊκά συστήµατα, η αιολική ενέργεια µε ανεµογεννήτριες (εφόσον η µέση ταχύτητα του ανέµου στο λιµένα είναι ικανοποιητική), η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και η ενέργεια των κυµάτων µε κατάλληλα συστήµατα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τοποθετηµένα στους λιµενοβραχίονες. Ήδη το λιµάνι του Ηρακλείου Κρήτης έχει ανακοινώσει τη πρόθεση του να µετατραπεί σε κλιµατικά ουδέτερο λιµάνι.
9. Ο ρόλος των επιβατών
και της κοινωνικής συνείδησης
∆εν πρέπει να παραβλέπεται ο ρόλος των καταναλωτών. Καθώς αυξάνεται η περιβαλλοντική συνείδηση, πολλοί ταξιδιώτες εξετάζουν πλέον το αποτύπωµα άνθρακα των διακοπών τους. Ορισµένες εταιρείες κρουαζιέρας έχουν αρχίσει να προσφέρουν προγράµµατα αντιστάθµισης εκποµπών, αλλά αυτά παραµένουν περιορισµένα.Η πίεση της κοινής γνώµης µπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά ώστε να επιταχυνθεί η µετάβαση σε πιο βιώσιµες πρακτικές. Όπως έχει συµβεί και σε άλλους τοµείς, από τις αεροµεταφορές µέχρι τη γεωργία, η ζήτηση για πιο «πράσινες» επιλογές µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά τις επιχειρηµατικές στρατηγικές.
10. Συµπεράσµατα
Τα µεγάλα κρουαζιερόπλοια συνιστούν µια από τις πλέον ρυπογόνες µορφές τουρισµού, µε σηµαντικές εκποµπές άνθρακα και πολλαπλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η σηµερινή πορεία δεν είναι βιώσιµη, καθώς αντιβαίνει στους παγκόσµιους στόχους για µείωση των εκποµπών και περιορισµό της κλιµατικής αλλαγής.Η λύση δεν µπορεί να είναι απλή: απαιτείται συνδυασµός διεθνών κανονισµών, τεχνολογικής καινοτοµίας, σηµαντικές επενδύσεις σε εναλλακτικά καύσιµα και αλλαγής νοοτροπίας τόσο από τις εταιρείες όσο και από τους επιβάτες. Η µετάβαση σε µια πιο «καθαρή περιβαλλοντικά κρουαζιέρα» είναι δύσκολη, αλλά απαραίτητη. Σε τελική ανάλυση, το ταξίδι στη θάλασσα δεν µπορεί να είναι πραγµατικά απολαυστικό αν συνοδεύεται από την καταστροφή του ίδιου του πλανήτη που όλοι µοιραζόµαστε.
*Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι
xηµικός µηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
