Κάθε χρόνο στη γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόµου -24 Ιουνίου- αναβιώνει το έθιµο του Κλήδονα. Η λέξη έχει παλιά την προέλευση (από το κλήδων = µαντεία, οιωνός). Mεταφορικά λέγεται η φράση “αυτά τα λένε στον Κλήδονα” για λόγια που αποδοκιµάζει κάποιος ως µη σοβαρά, άκαιρα και ανόητα. Κληδόνιος, είναι ένα από τα πολλά επίθετα του ∆ία, γιατί εθωρείτο, ως η αιτία και αρχή κάθε κληδόνος, δηλαδή κάθε φήµης και µαντείας.
Ο Ζευς Κληδόνιος, είναι εκείνος που έδιδε τους οιωνούς στους ανθρώπους και προσήµαινε δι’ αυτών το µέλλον. Oµοιος προς το σηµερινό Κλήδονα είναι ο κληδονισµός των Βυζαντινών, που φαίνεται, ότι µεταδόθηκε από τους Έλληνες και στους γειτονικούς λαούς, όπου παρατηρείται ακόµα και σήµερα. Ο Κλήδονας είναι ένα είδος παιγνιώδους µαντείας µεταξύ κυρίως νεαρών γυναικών, και σκοπό έχει τη µάντευση για τη µέλλουσα αποκατάσταση ή την καθόλου ζωήν των. Η µαντεία αυτή παίρνει χαρακτήρα τελετής και γίνεται ως εξής: Την παραµονή της εορτής, µετά τη δύση του ηλίου, κάθε συµµετέχουσα στέλνει τα “ριζιχάρια” συνήθως χρυσά ή αργυρά κοσµήµατα δακτυλίδια, σκουλαρίκια, καρφίτσες ή και µικρότερης αξίας δακτυλήθρες, κουµπιά κ.ά. ακόµα και φρούτα, καρπούς, ή λουλούδια που καθένα “µελετιέται” στο όνοµα ορισµένου προσώπου. Τα ριζικάρια, ρίχνονται µέσα σε στάµνα γεµάτη µε το “αµίλητο” νερό. Νερό δηλαδή το οποίο έφερε από την πηγή νέος ή νέα αµφιθαλής (που ζουν και οι δύο γονείς), µε απόλυτη σιωπή και κατά τη µετάβαση και κατά την επιστροφή. Παρά τις προκλήσεις των παρευρισκοµένων, οι οποίοι µε κάθε τρόπο προσπαθούν ν’ αποσπάσουν φωνή από τον µεταφέροντα και έτσι να µαταιώσουν την αποστολή του. ∆ένουν µετά, από επάνω το δοχείο µε ύφασµα ή µαντήλι κόκκινο. Παίρνουν ύστερα το κλειδί της πόρτας, κάνουν τρεις φορές το σηµάδι του σταυρού, το τοποθετούν στο στόµιο της στάµνας και λένε: «Κλειδώνουµε τον κλήδονα µε τ’ Άι Γιαννιού τη χάρη/ κι απού ‘χει καλό ριζικό να δώσει να το πάρει». Παίρνουν το δοχείο και το τοποθετούν κάτω από µια τριανταφυλλιά, ή απλά στο ύπαιθρο, για να το βλέπουν τ’ άστρα και το φεγγάρι, ν’ αστρολογιστεί και να φεγγαρολουστεί, όπως λένε. Να επιδράσουν δηλαδή πάνω του, οι µαντικές δυνάµεις των άστρων και του φεγγαριού, κι έτσι να ενισχυθεί η µαντική δύναµή του. Ας µην ξεχνούµε πως πάνω στις ίδιες δυνάµεις των άστρων και του φεγγαριού, στηρίζονται τα ζώδια και τα ωροσκόπια και οι σχετικές αστρολογικές παρατηρήσεις. Φροντίζουν όµως να παραλάβουν το δοχείο την εποµένη και να το βάλουν µέσα στο σπίτι, προτού φανεί στα βουνά ο ήλιος και το ιδεί. Μετά το µεσηµέρι συγκεντρώνονται και αφού σχηµατίζουν κύκλο, τοποθετούν το δοχείο στη µέση και το ανοίγουν τραγουδώντας: «Ανοίγουµε τον κλήδονα στ’ Άι Γιαννιού τη χάρη,/ κι απού ‘χει καλό ριζικό ας έρθει να το πάρει». Κατόπιν κάθε µια απαγγέλλει ένα δίστιχο, ενώ νεαρός αµφιθαλής, βγάζει από ένα ριζικάρι, το οποίο αναγνωρίζεται σε ποιoν ανήκει και το δίστιχο θεωρείται χρησµός για το πρόσωπο στο όνοµα του οποίου µελετήθηκε το ριζικάρι. Το περιεχόµενο του δίστιχου περιστρέφεται πάντοτε στο ζήτηµα της τύχης, αν δηλαδή θα παντρευθεί νωρίς, αν αγαπιέται, από ποιον κ.λπ. Oταν υπάρχει χρόνος διαθέσιµος, ακολουθεί β’ και γ’ φορά το ρίξιµο των ριζικαριών στο δοχείο και απαγγέλλουν σκωπτικά δίστιχα – µαντινάδες. Οι µαντινάδες τη β’ και προπάντων τη γ’ φορά, γίνονται πιο πειραχτικές, πιο τσουχτερές, πεισµατικές και συχνά έντονα σατυρικές, όταν ο κύκλος είναι περιορισµένος. «Σα µάθει ο κάτης γράµµατα κι ο σκύλος να διαβάζει,/ τότε κι εσύ θα παντρευτείς να κάνει ο κόσµος χάζι». «Άµε παιδί µου στο σκολειό να µάθεις ν’ αναγνώθεις/ γιατί πολλά νοήµατα σου κάνω, µα δε νιώθεις» και «∆εν τόχω ‘γω για το φιλί σκουπίζω το και βγαίνει,/ µα τόχω ως γλυκαίνεσαι και ποιός σε ξεγλυκαίνει». Τέλος στήνουν χορό, µέχρι τη δύση του ήλιου. Oταν ο χορός διαλυθεί, καθεµιά γεµίζει το στόµα µε νερό από τον κλήδονα -κληδόνερο- και περιµένει ν’ ακούσει ένα όνοµα, το οποίο θα είναι το όνοµα του µέλλοντος συζύγου. Ο λαός µας, αρέσκεται να παρακολουθεί και να συµµετέχει σε λαϊκές εκδηλώσεις και έθιµα, ειδικά όταν του ικανοποιούν τη ψυχολογική ανάγκη να µάθει τα µελλούµενα. Ζητά µε αγωνία, από κάθε µυστηριακή δύναµη, να γεµίσει το κενό της ψυχής του. Κάπου πρέπει ν’ ακουµπήσει, κάπου να πιστέψει! Με την έννοια αυτή, η επίκληση και η επικοινωνία µε τον Άι Γιάννη, κάθε άλλο παρά αντιθρησκευτική είναι. Η ανάγκη αυτή, είναι εντελώς φυσιολογική, και µε διάφορε µορφές θα τη συναντήσουµε από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα δείχνοντας συγχρόνως, την αδιάσπαστη συνέχεια της Εθνικής µας ζωής. Ο λαός µας στο πέρασµα των αιώνων, αντικατέστησε τους παλαιούς τύπους λατρείας της Εθνικής θρησκείας, µε το ανεγνωρισµένο χριστιανικό πνεύµα. Στη θέση του ∆ία, θα βάλει τον Προφήτη Ηλία, και θα τον κάµει έφορο της βροχής και των ανέµων, της αστραπής και της βροντής, και θα του κτίσει εκκλησάκι πάνω στις κορυφές. Τον Άι Νικόλα θα κάµει Ποσειδώνα της Θάλασσας και προστάτη των ναυτικών. Τον Aγι Γιώργη προστάτη της στάνης και των βοσκών και συνεχίζοντας θα δώσει στον κάθε Άγιο έναν τοµέα, για να προστατεύει. Τον Άι Γιάννη τον Πρόδροµο θα βάλει στη θέση του Απόλλωνα, του θεού του ήλιου και θα τοποθετήσει τη γιορτή του, πάνω στη θερινή ηλιακή τροπή, κρίσιµη κι επικίνδυνη καµπή του χρόνου. Eτσι, που ο Άγιος θα δώσει καλή τροπή, καλή πορεία στο θερινό ήλιο. Κι ίσως σ’ αυτήν την αλλαγή του ήλιου, του µεγάλου δυνατού της φύσεως, να στηρίζει ο λαός µας όλη τη µαντική δύναµη που αποδίδει στην ηµέρα αυτή. Θα λατρέψει τον Άι Γιάννη τον Κλήδονα, το ριζικάρη, που σαν Πύθιος Απόλλωνας, θα φέρει του τυχερούς χρησµούς ιδιαίτερα σε ανύπαντρα κορίτσια. Και πάνω στις πηγές της ζωής τον ήλιο, τη φωτιά, το νερό, θα στηρίξει τις µαντικές του παρατηρήσεις, για να µπορέσει να προµαντέψει το ριζικό του. Την παραµονή του Άι Γιαννιού θ’ ανάψει φωτιές στη χάρη του Αγίου, θα τον γιορτάσει σα λαµπαδάρη και λαµπροφόρο. Εκεί θα κάψουν κλαδιά και τα στεφάνια της Πρωτοµαγιάς, απ’ όλη τη γειτονιά, για να πηδήξουν στη συνέχεια, πάνω από τη φλόγα. Το έθιµο, κρατάει από παλιά: Το γεγονός της γέννησης του Ιωάννη, µέγα, θαυµαστό, κι ανήκουστο, επειδή οι γονείς του ήσαν προχωρηµένης ηλικίας και η Ελισάβετ ήταν στείρα, κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά, φέρνει χαρά και αγαλλίαση σ’ όλη την ορεινή Ιουδαία, όπου και διαλαλείται το θαύµα. Στους Χριστιανούς, κατόπιν, ο διαλαληµός γίνεται µε φουντάνες, το βράδυ της παραµονής της γεννήσεως. Με τη φωτιά, που είναι δύναµη και συνεχίζεται µέχρι τις ηµέρες µας, θα γίνει ο καθαρµός, για ν’ απαλλαγούµε από κάθε κακό και να µπούµε καθαροί και ανανεωµένοι, στη νέα περίοδο του χρόνου. Τρεις φορές, µέσα από τις πύρινες γλώσσες, θα υπερπηδήσει νικητής ο έφηβος της γειτονιάς. Νικητής της ακατανίκητης φωτιάς, δαµαστής δικός της, µάλιστα αν το πήδηµα έγινε σε στιγµές δυνατής φλόγας, σε στιγµή εκρηκτικής µανίας και ορµής, παίρνει ο νέος κάτι από τη δύναµη της και την κερδίζει για τον εαυτό του και την υγεία του. Μεταβιβάζει στον εαυτό του, τις δυναµικές ιδιότητες της αποψινής µαγικής φωτιάς.
*Ο Λεωνίδας Βεγλιρής είναι συνταξιούχος δάσκαλος
