Η Ελλάδα, το Νοέμβριο του 1922, μετά την εκτέλεση των “6” στο Γουδή ως πρωταιτίων για τη Μικρασιατική καταστροφή και έπειτα από το άδοξο τέλος της Μεγάλης Ιδέας με τη συνθήκη της Λοζάννης (Ιούλιος ‘23), προσπαθεί να «ηρεμήσει» και να διάγει ατάραχο πολιτικό βίο.
Υπήρχαν, βέβαια, ή γεννιούνταν σοβαρά προβλήματα που έπρεπε να λύσει η υπό το Ν. Πλαστήρα επαναστατική επιτροπή, μια και ο βασιλιάς Γεώργιος ο 2ος, που διαδέχτηκε τον εκ νέου εκθρονισθέντα πατέρα του, Κων/νο τον 1ο, το Σεπτέμβρη του 1922, είχε καθαρά διακοσμητικό ρόλο.
Έτσι, οι επικεφαλής της Επαναστατικής Επιτροπής Νικόλαος Πλαστήρας – Στυλιανός Γονατάς (έντιμος και μετριοπαθής ως πρωθυπουργός από τα μέσα Νοέμβρη του 1922) βρέθηκαν σε δύσκολη θέση μετά από το βομβαρδισμό, την κατάληψη και τα έκτροπα στην Κέρκυρα από τους Ιταλούς εξαιτίας της δολοφονίας του στρατηγού Τελλίνι, που ήταν επικεφαλής της ιταλικής αντιπροσωπείας στη χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων, και την τελική -μετά πολλών ταπεινώσεων κι ενεργοποίησης του ντόπιου πληθυσμού- ιταλική αποχώρηση κι απελευθέρωση της νήσου τον Αύγουστο του 1923. Δεν ήταν, φυσικά, λιγότερο κρίσιμα τα πράγματα, όταν τον Οχτώβρη της ίδιας χρονιάς, χάρη στην ταχύτητα και την αποφασιστικότητα που επέδειξε το επαναστατικό «δίδυμο», κατεπνίγη φιλομοναρχικό στρατιωτικό κίνημα, το οποίο είχε επικεφαλής τους στρατηγούς Γαργαλίδη και Λεοναρδόπουλο, μα πίσω τους «κρυβόταν» ως πολιτικός ιθύνων νους ο γνωστότατος βασιλόφρων απόστρατος στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς.
Εκλογές και έξωση του βασιλιά
Εν τέλει, η επαναστατική κυβέρνηση Γονατά το Δεκέμβρη του 1923 διεξάγει βουλευτικές εκλογές (16/12), όπως άλλωστε απαιτούσε η υπό το Ν. Πλαστήρα επαναστατική επιτροπή όταν ανέλαβε την εξουσία το φθινόπωρο του 1922.
Από τις εκλογές αυτές απέχουν τα ακέφαλα μετά την εκτέλεση των Γούναρη Δ. – Στράτου Ν. φιλομοναρχικά κόμματα και μεγάλοι κερδισμένοι είναι οι «Φιλελεύθεροι» με 250 έδρες, ενώ η «Δημοκρατική Ένωση», κόμμα στο οποίο ηγείται ο αποσχισθείς από την βενιζελική παράταξη Αλέξανδρος Παπαναστασίου, μαζί με τους «Δημοκρατικούς Φιλελευθέρους» 120. Μετά τις εκλογές, και μάλιστα στις 18 Δεκέμβρη 1923 ο Γονατάς ζητά από το βασιλιά Γεώργιο το 2ο να εγκαταλείψει την Ελλάδα μέχρις ότου ρυθμιστεί το πολιτειακό, το οποίο είχε ανακινηθεί μετά το κίνημα του Οκτωβρίου. Έτσι, ο Γεώργιος ο 2ος εγκαταλείπει τον ελληνικό θρόνο, αφού έμεινε σ` αυτόν από τις 27/9/1922 έως τις 19/12/1923.
Ο Παύλος Κουντουριώτης, ο θρυλικός και ακεραίου χαρακτήρα ναύαρχος, είναι πάλι η πρόσφορη προσωρινή λύση για την αντιβασιλεία. Νωρίτερα, μετά την αποτυχία του κινήματος Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδη, κι ο Μεταξάς αναγκάστηκε να φύγει εκτός Ελλάδος (27/10/1923) για να επιστρέψει μετά την ανακήρυξη της αβασιλεύτου Δημοκρατίας την οποία κι αναγνώρισε.
Επιστροφή Βενιζέλου και στο βάθος… Δημοκρατία
Στη χαραυγή του 1924 (4/1) στην Ελλάδα επιστρέφει, όμως, μετά την αυτοεξορία του, που είχε χρονικά αρχίσει την επαύριο της εκλογικής του ήττας το Νοέμβρη του 1920, ο Βενιζέλος και, μη αποδεχόμενος αρχικά την πρωθυπουργία, εκλέγεται πρόεδρος της Βουλής, της οποίας μέλος είχε εκλεγεί – αν και απών – το Δεκέμβρη του 1923 και η οποία συνήλθε πανηγυρικά σε πρώτη συνεδρίαση στις 2/1/1924. Δυστυχώς, όμως, οι ασυμφωνίες μεταξύ των πολιτικών για το πολιτειακό (ο Βενιζέλος προτείνει δημοψήφισμα, ο Παπαναστασίου επιμένει να κηρυχτούν έκπτωτοι οι Γλύξμπουργκ με ψήφισμα της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης), με την είσοδο του 1924 έχουν αποτέλεσμα το σχηματισμό μέσα σε 3 μήνες τριών βραχύβιων κυβερνήσεων. Την επαναστατική κυβέρνηση Γονατά διαδέχτηκε στις 11 του Γενάρη του 1924 ο Ελ. Βενιζέλος, αυτόν στις 6 του Φλεβάρη ο Γ. Καφαντάρης και τούτον στις 12 Μαρτίου 1924 ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.
Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου ήταν διαπρεπής νομομαθής από την Αρκαδία με μεταπτυχιακές σπουδές σε διάφορες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις (φιλοσοφία και πολιτικές-κοινωνικές επιστήμες σε Γερμανία, Λονδίνο, Παρίσι). Μετά το θάνατο του πατέρα του, γυρνά στην Ελλάδα (1908) και πρωτοστατεί στην ίδρυση της «Κοινωνιολογικής Εταιρείας».
Στη δεκαετία του 1910-20, προσεταιρίζεται τον Ελευθέριο Βενιζέλο, συμμετέχοντας ως υπουργός στις κυβερνήσεις που ο Κρητικός πολιτικός σχηματίζει και το 1924 σχηματίζει την πρώτη του κυβέρνηση, με τις ριζοσπαστικότερες ως εκείνη την εποχή προγραμματικές δηλώσεις. Αν και μένει στην πρωθυπουργία έως τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς μόνο, προλαβαίνει και εισηγείται στις 25 Μαρτίου 1924 στη Δ’ Συντακτική Εθνοσυνέλευση το ψήφισμα «περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας», που γίνεται αποδεκτό από το Σώμα και κηρύσσεται έτσι η Α` Ελληνική Δημοκρατία. Γι’ αυτό και η Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τον αποκάλεσε «πατέρα της Α` Δημοκρατίας».
Οι ριζοσπαστικές για την εποχή και τον τόπο ιδέες, το πλήρες πλην τολμηρό και ιδιαίτερα φιλόδοξο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κυβερνητικό πρόγραμμα μακράς πνοής που εξαγγέλλει ο Παπαναστασίου αναλαμβάνοντας την πρωθυπουργία για πρώτη φορά το 1924, αλλά και που οραματίζεται σε όλη την εφεξής πολιτική σταδιοδρομία του επηρέασαν σημαντικά τις κατοπινές πολιτικά γενιές της Ελλάδας που έχοντας τον Αρκάδα πολιτικό ως πρότυπο και βάση κινήθηκαν πολλές απ’ αυτές, τόσο στην εξωτερική, μα -κυρίως- εσωτερική πολιτική και αντιμετώπιση των προβλημάτων της χώρας μας.
Η Δημοκρατία επικυρώνεται με το δημοψήφισμα της 13ης Απρίλη του 1924, με 70% υπέρ της Δημοκρατίας και 30% του εκλογικού σώματος να στηρίζει μοναρχικό πολίτευμα. Η Εθνοσυνέλευση εκλέγει πρώτο Πρόεδρο της Α` Ελληνικής Δημοκρατίας τον μέχρι τότε αντιβασιλέα Παύλο Κουντουριώτη.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος 15ος, Αθήνα, 2008.
2. Γρηγόρης Δαφνής, «Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ 1923-1940» (ΕΠΙΤΟΜΟ), εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1997.
3. R. Clogg, «Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας, 1770-2013», εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα, (3η έκδοση), 2015.
