Αξίζει να θυµηθούµε σήµερα την ιστορία ενός ανήσυχου νέου, του Νικηφόρου, που ήταν γιος σµυριδεργάτη από τη Νάξο και… κατάφερε σε ηλικία 18 ετών να έχει ήδη φάκελο πολιτικών φρονηµάτων στην Ασφάλεια Σύρου, που έγραφε πως «εµφορείται υπό κοµµουνιστικών φρονηµάτων και δη µε πλήρη κοµµουνιστικήν κατάρτισιν…».
– Η περιπέτεια αυτού του νέου ξεκινάει από το γυµνάσιο Σύρου, όπου ως πρώτος µαθητής στην τάξη του, έπρεπε να είναι και ο σηµαιοφόρος στην παρέλαση για την εθνική εορτή. Η Ασφάλεια όµως έχει άλλα σχέδια γι’ αυτόν. Ο τελειόφοιτος άριστος µαθητής παραγκωνίζεται επιδεικτικά, λόγω των επικίνδυνων κοµµουνιστικών ιδεών του και µπαίνει άλλος σηµαιοφόρος.
– Τα πράγµατα δυσκολεύουν περισσότερο γι’ αυτόν, όταν αποφασίζει να δηµοσιοποιήσει τα µεγάλα προβλήµατα της περιοχής του, αρθρογραφώντας στην εφηµερίδα «Ναξιακά Χρόνια», αλλά και στον υπόλοιπο δηµοκρατικό Τύπο της εποχής. Μπαίνει έτσι ακόµα πιο έντονα στο στόχαστρο της Ασφάλειας.
– Και σαν να µην έφτανε αυτό, υπερασπίζεται σε πειθαρχική δίκη τον καθηγητή του, που κατηγορείται για αθεϊστική διάλεξη. Ξέρετε ποιος ήταν τότε ένας από τους διώκτες του καθηγητή του; Ο στρατιωτικός ιερέας Μακρονήσου αρχιµανδρίτης Στυλιανός Κορνάρος, ο µετέπειτα διαβόητος µητροπολίτης Πρεβέζης.
– Ο Νικηφόρος καταφέρνει µε πολύ αγώνα, στερήσεις, πείσµα και βέβαια χωρίς φροντιστήριο, λόγω φτώχειας, να µπει από τους πρώτους στη Νοµική Σχολή Αθηνών. Σε όλη τη διάρκεια των σπουδών του δουλεύει ως οικοδόµος. Το 1956, παίρνει την άδεια άσκησης του επαγγέλµατος. Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς είναι πλέον δικηγόρος. Ενας δικηγόρος όµως διαφορετικός από τους άλλους. Ασυµβίβαστος αγωνιστής, τολµηρός και άφοβος, γενναίος και δίκαιος και µαχητικός σε µια εποχή ταραγµένη, πολύ δύσκολη, γεµάτη αγριότητες, αλλά και αγώνες για δηµοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Γεννηµένος αγωνιστής
– Εκείνη την εποχή γνωρίζει και την γυναίκα του. Η Ασπα Μανδηλαρά έχει πει: «Γνωριστήκαµε µε τον Νικηφόρο το 1956. Είχε τελειώσει τη Νοµική Σχολή και επρόκειτο να δώσει εξετάσεις για την άδεια ασκήσεως επαγγέλµατος του δικηγόρου στον Άρειο Πάγο. Ήταν ήδη ένας συνειδητοποιηµένος άνθρωπος, ήδη δραστηριοποιηµένος, πάντα στην πλευρά των προοδευτικών παρατάξεων. Ήταν, πιστεύω, ένας γεννηµένος αγωνιστής». Ακριβώς αυτό είναι, ένας αγωνιστής που υπερασπίζεται ηγέτες της Αριστεράς, συµµετέχει στις µάχες του Ανένδοτου, στις δίκες των φοιτητών, στα Ιουλιανά, στη δίκη του ΑΣΠΙ∆Α κ.ά.
– Υπερασπίζεται στο στρατοδικείο την Βασιλική ∆ηµητροκάλλη – ∆ολιανίτη, αδελφή του Μ. Γλέζου και τον σύζυγό της, στη δίκη των Γλέζου – Τρικαληνού κ.λπ. που κατηγορούνται για κατασκοπεία.
– Υπερασπίζεται τα 42 ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ (ανάµεσά τους και ο Χαρίλαος Φλωράκης) που δικάζονται «επί κατασκοπεία» µε βάση το εµφυλιοπολεµικό «Γ’ Ψήφισµα», τον Μάη του 1960, στην Αθήνα. Ο Φλωράκης έχει πει: «Τον γνώρισα σε µια δίκη µου, το 1960 στο έκτακτο στρατοδικείο της Αθήνας. Ήταν υπερασπιστής. Ένας φλογερός οµιλητής και µαχητής. Ξεσκέπαζε τη σκευωρία, το καθεστώς της αµερικανοκρατίας που κυριαρχούσε. Για να εκτιµήσει κανείς αντικειµενικά τον Μανδηλαρά, πρέπει να πάρει υπόψη του δυο παράγοντες. Ποια ήταν η κατάσταση τότε. Κυριαρχούσε ένα αντιδηµοκρατικό καθεστώς, κυριαρχούσε η αµερικανοκρατία, το ΚΚΕ είχε χαρακτηριστεί επίσηµα σαν «πρακτορικό». Αυτό σήµαινε ότι κάθε µέλος του Κόµµατος, ή και φίλος ακόµα, θεωρούνταν κατάσκοπος. Και η παραµικρότερη δραστηριότητα ενός κοµµουνιστή παραπέµπονταν στο έκτακτο στρατοδικείο µε τη φοβερή κατηγορία του κατασκόπου. Όταν µε πιάσαν, το 1954 (και από το 1954 δικάστηκα το 1960), έκανε ανακοινωθέν ο ίδιος ο Παπάγος, που µε χαρακτήριζε σαν πράκτορα της Μόσχας. (…) Χρειαζόταν πλεµόνι… Χρειαζόταν δηλαδή παλικαριά, τόλµηµα το οποίο το είχε ο Νικηφόρος Μανδηλαράς. Βέβαια, στις δίκες αυτές συµµετείχαν και πολλοί άλλοι δικηγόροι, αλλά υπήρχε µια διαφορά. Ήταν δικηγόροι οι οποίοι ήταν, αν όχι φίλοι, αρκετά γνωστοί στους κύκλους της συντηρητικής παράταξης. Ηταν δικηγόροι πολύ γνωστοί στο νοµικό και πολιτικό κόσµο (…) ο Μανδηλαράς όµως δεν είχε αυτά τα εχέγγυα. Ήταν ένας νέος δικηγόρος, ανήκε στην προοδευτική παράταξη και χρειαζόταν πραγµατική παλικαριά, όχι απλώς για να πάρει µέρος στη δίκη ως υπερασπιστής, αλλά σαν µαχητής, σαν κατήγορος του καθεστώτος. Τέτοια ήταν η στάση του σε όλες τις δίκες που πήρε µέρος ο Μανδηλαράς».
– Όταν δολοφονείται ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας, ο Μανδηλαράς µαζί µε άλλους δικηγόρους και τους γονείς του φοιτητή καταφέρνουν και παίρνουν τη σορό του από το νεκροτοµείο.
– Υπερασπίζεται το 1966 και το 1967, στη δίκη του «ΑΣΠΙ∆Α», τον λοχαγό Μπουλούκο και καταθέτει στο στρατοδικείο ιατρική γνωµάτευση που αναφέρει πως ο συνταγµατάρχης Γ. Παπαδόπουλος είναι σχιζοφρενής. (Τι απέγινε ο ψυχίατρος που είχε εκδώσει το πιστοποιητικό; Βρέθηκε απαγχονισµένος στην κλινική του το πρωί της 21ης Απριλίου 1967).
Μια σκηνοθετηµένη εξόντωση
Ο φίλος του, δηµοσιογράφος Κώστας Χαρδαβέλας, έχει αποκαλύψει τι του είχε πει ο Μανδηλαράς σε ένα διάλειµµα της δίκης: «Έχω περάσει το όριο της αντοχής τους. Βρίσκοµαι ήδη στην απέναντι όχθη. Να ξέρεις πάντα ότι ο Μανδηλαράς ούτε θα αυτοκτονήσει ποτέ, ούτε είναι άνθρωπος που θα πάθει ατύχηµα. Αν γίνει κάποτε κάτι, ψάχτε όλοι για τον δολοφόνο…».
Στις 22 Μαΐου του 1967 από τη ∆ιεύθυνση Χωροφυλακής Ρόδου προς το υπουργείο ∆ηµοσίας Τάξεως, το Γενικό Αρχηγείο Χωροφυλακής και τη Γενική ∆ιεύθυνση Εθνικής Ασφάλειας στέλνεται αυτό το σήµα: «Σήµερον ώραν 06.00 παρά την θαλασσίαν περιοχήν Αγ. Γεωργίου Γενναδίου ανευρέθη πτώµα ευσώµου ανδρός ηλικίας 35-40 ετών. Φέρει συµπτώµατα πνιγµού και µώλωπας προερχοµένους εκ προσκρούσεώς του επί βράχων. Χαρακτηριστικά: Καστανόµαυρη ίσια κόµη, φέρη µαύρη περισκελίδα και υποκάµισον ελαφρώς σιέλ, άνευ υποδηµάτων. Μάλλον πρόκειται περί του καταζητουµένου δικηγόρου Μανδηλαρά Νικηφόρου».
Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς δολοφονείται σε ηλικία 39 χρόνων, στις 18 Μάη του ‘67 στη Ρόδο, ενώ προσπαθεί να διαφύγει µε το πλοίο «ΡΙΤΑ V» στην Κύπρο και από εκεί πιθανόν στην Ιταλία ή τη Γαλλία. Οι ψαράδες Γιάννης Καλλίγας και Τσαµπίκος Νικολέττος βρίσκουν το πτώµα του, στην παραλία Γεννάδι, στη νοτιοδυτική πλευρά της Ρόδου, 12 µέτρα µακριά από την ακτή. Οι συνταγµατάρχες τρέµουν µη διαφύγει ο Μανδηλαράς στο εξωτερικό, κάτι που θα τους προκαλούσε σοβαρά προβλήµατα στο θέµα της πληροφόρησης της διεθνούς κοινής γνώµης. Μια σκηνοθετηµένη εξόντωση, όµως, θα είναι ό,τι πρέπει, αφού η φυλάκισή του θα προκαλούσε νέα σοβαρά προβλήµατα στο καθεστώς.
Όλα λάθος, απροκάλυπτα ψέµατα
Η επίσηµη εκδοχή των χουντικών αρχών είναι πως ο Μανδηλαράς προσπάθησε να εγκαταλείψει το πλοίο στο οποίο είχε καταφύγει και, κολυµπώντας, να αποφύγει τη σύλληψη. Ότι πέφτει δηλαδή στη θάλασσα µε σωσίβιο, αλλά πέφτοντας, τραυµατίζεται στο κεφάλι, πνίγεται και η θάλασσα βγάζει το πτώµα στις ακτές της Ρόδου. Έτσι η υπόθεση κλείνει. Κλείνει, παρά τα πολλά κενά της.
Πρώτον, το πτώµα βρίσκεται στα 12 µέτρα µακριά από το κύµα, ενώ εκείνες τις ηµέρες υπάρχει άπνοια.
∆εύτερο στις φωτογραφίες του νεκρού φαίνονται τα χτυπήµατα στο κεφάλι και µια τρύπα στο στέρνο.
Τρίτο, ισχυρίζονται πως κατά την ανεύρεση του πτώµατος έτρεχε αίµα από το αυτί του, πράγµα αδύνατον, αφού µεσολαβεί πνιγµός, όπως διατείνονται.
Τέταρτο, καθυστερεί προκλητικά και για πολλές µέρες η έκθεση των γιατρών, αφού περιµένουν να φτάσει ο ιατροδικαστής Καψάσκης από το εξωτερικό, ώστε να γράψει ό,τι του πουν οι χουντικοί. Τον πνιγµό δηλαδή.
Πέµπτο, κανείς δεν µπορεί να πιστέψει πως ένας νέος και δυνατός άντρας σαν τον Μανδηλαρά δεν καταφέρνει να πηδήξει από ένα µικρό πλοίο στην ήρεµη θάλασσα και να κολυµπήσει έως την ακτή, αλλά να τραυµατιστεί και τελικά να πνιγεί.
Εξάλλου, οι φίλοι του δικηγόροι που τον βλέπουν στον νεκροθάλαµο του Κρατικού Νοσοκοµείου Ρόδου, διαπιστώνουν πως είναι κατακρεουργηµένος. Οι χουντικοί θάβουν όπως όπως τη δολοφονία και γίνεται βιαστικά η κηδεία. Μετά τη στηµένη ιατροδικαστική έκθεση και µια στηµένη δίκη, ο καπετάνιος Πέτρος Πόταγας – που υποτίθεται θα τον φυγάδευε – καταδικάζεται για ανθρωποκτονία εξ αµελείας σε δώδεκα µήνες και λίγο καιρό µετά, όταν βρίσκεται στη Νότια Αφρική… σκοτώνεται σε τροχαίο!σ
Στις 24 Μαΐου έγινε η κηδεία του στη Ρόδο, παρουσία τριών φίλων του δικηγόρων, ενός θείου του και πλήθους χωροφυλάκων.
Από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης επιδιώχθηκε η δικαστική διερεύνηση του θανάτου του Μανδηλαρά. Ήταν πνιγµός ή δολοφονία από όργανα της χούντας;
Στις 24 Απριλίου 1986, το Συµβούλιο Εφετών µε το βούλευµα 731 χαρακτήρισε ως ανθρωποκτονία εκ προθέσεως το θάνατο του Μανδηλαρά και κατονόµαζε ως ηθικούς αυτουργούς τα ηγετικά στελέχη χούντας Ιωάννη Λαδά και Κώστα Παπαδόπουλο (αδελφό του δικτάτορα), ενώ καταλόγιζε ευθύνες σε στελέχη του Λιµενικού Σώµατος και τον τότε αρχηγό της ΚΥΠ. Στο βούλευµα αναφερόταν η ύπαρξη επαρκών στοιχείων για στοιχειοθέτηση του εγκλήµατος. Η διερεύνηση, όµως, κι αυτή τη φορά δεν απέδωσε και η υπόθεση τέθηκε τελικά στο αρχείο.
Η Ασπα Μανδηλαρά έχει πει στον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη» το 2003: «∆εν µπορείς να ξέρεις ποιος όπλισε µέσα στο σκοτάδι το χέρι του δολοφόνου. Αυτό δεν θα το µάθουµε ποτέ. Ξέρετε εσείς ποιος απ’ όλους που χτυπούσαν τον Τσαρουχά έδωσε το µοιραίο χτύπηµα; Ξέρετε ποιος ήταν ο φυσικός αυτουργός στη δολοφονία της Αγγλίδας δηµοσιογράφου Αν Τσάπµαν; Κάποιοι αποφασίζουν και κάποιοι αναλαµβάνουν την εκτέλεση. Είναι λίγοι, ώστε το µυστικό να ‘ναι καλά ασφαλισµένο. Το σύνολο της ευθύνης το έχουν οπωσδήποτε οι δικτάτορες. Αν υπήρχαν κάποιοι άλλοι πίσω από αυτούς; Υπήρχαν τα νήµατα από την εποχή του Ι∆ΕΑ. Αλλωστε η Ελλάδα έχει καταγράψει πολλές δικτατορίες στην ιστορία της. Πραγµατικά δεν εµφανίστηκαν στο στερέωµα σαν κοµήτες οι δικτάτορες…».
Ο Παναγούλης για τον Μανδηλαρά
Το 1971 ο Αλέκος Παναγούλης γράφει:
Μαθαίνοντας τον θάνατό σου
δεν µπόρεσα να κλάψω.
Στριφογύριζα στο κρεβάτι
του νοσοκοµείου.
Θυµόµουνα την τελευταία µας συνάντηση.
«∆εν θα τολµήσουν», έλεγες.
«∆εν έχουν άλλο δρόµο», σ’ απαντούσα.
«Αυτός ο δρόµος θα ‘ναι ο τάφος τους»,
φώναζες µε πίστη.
Ναι, Νικηφόρε, θα ‘ναι ο τάφος τους.
Αυτή την υπόσχεση σου δίνουµε
αντί για µνηµόσυνο.
Από το 1983 ο τάφος του Μανδηλαρά βρίσκεται δίπλα σ’ εκείνον του Γρηγόρη Λαµπράκη, στο Νεκροταφείο Αθηνών.
*Ο Σπύρος ∆αράκης είναι πρώην πρόεδρος µαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ πρώην δήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ του ∆ικτύου
Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄
(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
