Η παγκόσµια µετάβαση προς µία οικονοµία όπου οι µη επανδρωµένες και αυτόνοµες µηχανές διαδραµατίζουν κεντρικό ρόλο δεν είναι πλέον θεωρητική υπόθεση, αλλά µια ιστορική αναγκαιότητα.
Το µέχρι τώρα γενικό πλαίσιο που πρέπει να ενεργούν οι ηπειρωτικές χώρες ή οι ναυτικές χώρες, για να οριστεί η «βέλτιστη» στρατηγική ανάπτυξης µιας χώρας αποκλειστικά µε βάση τη γεωγραφία, τίθεται υπό αµφισβήτηση. Η γεωγραφική θέση θέτει όρια σε αυτό που µπορείς να κάνεις, αλλά σήµερα έχουµε ένα σύστηµα κανόνων και συµµαχιών όπου εάν ανήκεις σε αυτό το σύστηµα, έχεις µια τεράστια συµµαχική κάλυψη. Επιπλέον τα διεθνή όργανα και θεσµοί, για όσους τα σέβονται, λειτουργούν πράγµατί ως συστήµατα συµµαχιών.
Οι θαλάσσιοι δρόµοι συνδέουν τα πάντα. Το πρόβληµα της Ελλάδας είναι πώς να αξιοποιήσει το θαύµα της θαλάσσιας µεταφοράς, που της παρέχει πρόσβαση σε ολόκληρο τον κόσµο, ελέγχοντας πάνω από 20% του παγκόσµιου στόλου, σε αντίθεση µε τον εφιάλτη της χερσαίας µεταφοράς, όπου απαιτείται η διέλευση µόνο διαµέσου κρατών που σου επιτρέπουν να περάσεις. Η θάλασσα δίνει κινητικότητα, πρόσβαση σε θέατρα πολέµου, αγορές, πόρους, συµµάχους, και προσφέρει επίσης καταφύγιο στην χώρα αν υπάρξει περικύκλωση καθώς κάνει δυσκολότερη την εισβολή. Έτσι, η Ελλάδα θα µπορούσε να προσπαθεί να αξιοποιήσει όλα αυτά ενάντια στους στρατούς των ηπειρωτικών δυνάµεων, επιχειρώντας να τους στριµώξει οικονοµικά, διπλωµατικά και στρατιωτικά.
Αυτό όµως που η γεωγραφία προστάτευε µε το βάθος της εδαφικής ή θαλάσσιας έκτασης, η τεχνολογία µε την εµβέλειά της πάντοτε στόχευε να το καταστήσει τρωτό. Θα µπορούσε κάλλιστα ο πόλεµος να είναι η σύγκρουση ανάµεσα στην τεχνολογία και τη γεωγραφία.
ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ
Καθώς αφήσαµε τον προηγούµενο οικονοµικό/τεχνολογικό κύκλο 1968-2024 µπαίνουµε σε νέο οικονοµικό κύκλο όπου εκτός των άλλων, µεταβάλλεται ουσιωδώς το σηµείο ισορροπίας µεταξύ τεχνολογίας και γεωγραφίας. Στον προηγούµενο κύκλο, η υπεροχή στην αεροπορία είχε µειώσει πολλαπλώς τους γεωγραφικούς περιορισµούς του εδάφους και της θάλασσας. Σήµερα οι µη επανδρωµένες µηχανές (drones, robot, αυτόνοµα οχήµατα κλπ.) σε συνεργασία µε διαστηµική τεχνολογία ISR (intelligence, surveillance, reconnaissance -πληροφορίες, επιτήρηση, αναγνώριση) κάνουν τα µετόπισθεν ευάλωτα µε πλήγµατα ακριβείας και µεγάλης εµβέλειας.
Η κρίσιµη µεταβολή είναι ότι οι υποδοµές της εφοδιαστικής αλυσίδας, (οι αποθήκες, οι κόµβοι εφοδιασµού και οι γραµµές ανεφοδιασµού) που προηγουµένως προστατεύονταν κυρίως µε γεωγραφική αποµόνωση ή µε µαζικά µέσα, πλέον µπορούν να διαρρηχθούν από σχετικά φθηνά, εκτεταµένα και επαναλαµβανόµενα µέσα, ιδίως σµήνη αναλώσιµων drones υποστήριξης. Η εµπειρία του Αζερµπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραµπάχ (όπου η αναγνώριση µέσω drones συνόδευσε πλήγµατα ακρίβειας στις γραµµές ανεφοδιασµού) καταδεικνύει πως η αποκοπή του ανεφοδιασµού µπορεί να κρίνει την έκβαση µιας σύγκρουσης.
Συγκεκριµένα, οι παραδοσιακές φάλαγγες ανεφοδιασµού, οι νηοποµπές και οι ελικόπτερο-διαδρόµες εντοπίζονται ευχερώς και αποδεικνύονται υπερβολικά εκτεθειµένες. Το κόστος και ο κίνδυνος απώλειας προσωπικού και πολύτιµων πλατφορµών καθιστούν αυτές τις λύσεις λιγότερο βιώσιµες. Αντίθετα, τα «µικρά, επαναλαµβανόµενα» συστήµατα ανεφοδιασµού µε drones, δηλαδή σειρά µικρών βραχείας εµβέλειας πτήσεων που παραδίδουν σταθερά µικρά φορτία (ιατροφαρµακευτικό υλικό, µπαταρίες, πυροµαχικά), αυξάνουν τη συνολική ανθεκτικότητα καθώς η απώλεια ατοµικών (φθηνών) drones είναι ανεκτή, επειδή η λειτουργική ροή διατηρείται.
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ
Αυτή η µετάβαση µετατοπίζει και τη στρατηγική στόχευση του αντιπάλου: αντί να «ανιχνεύει φάλαγγες» µέχρι τις µεγάλες αποθήκες, πλέον αντιµετωπίζει ένα κατακερµατισµένο δίκτυο µικρών διαδροµών, κρυφών αποθηκών και πολλών σύντοµων πτήσεων, στόχοι που, ατοµικά, είναι πολύ µικροί για να πλήττονται αποδοτικά µε ακριβά όπλα. Ως αποτέλεσµα, η λογική «στόχευσε τον κόµβο και κατέρρευσε το δίκτυο» εξασθενεί, αντίθετα χρειάζεται εκτεταµένη, συνεχή κάλυψη ISR, ικανότητες ηλεκτρονικού πολέµου και µεγάλες παραγωγικές ικανότητες για διαρκείς αντικαταστάσεις.
Η προσαρµογή των αντιαεροπορικών µέσων για την αντιµετώπιση των drones οδηγεί σε έναν τεχνο-βιοµηχανικό αγώνα όπου ο ρυθµός εφοδιασµού µπορεί να διατηρηθεί µόνο µε µαζική, χαµηλού κόστους παραγωγή αναπληρώσιµων drones, ενισχυµένη ηλεκτρονική αντίσταση και διανεµηµένα δίκτυα διοίκησης-ελέγχου. Έτσι, τα κρίσιµα κριτήρια ισχύος δεν είναι πλέον αποκλειστικά οι γέφυρες και οι δρόµοι αλλά (α) η ικανότητα µαζικής παραγωγής µη επανδρωµένων συστηµάτων, (β) η ανοχή σε ηλεκτρονικές παρεµβολές, και (γ) η διασπορά διοικητικών δοµών.
Επιπλέον, η ενεργειακή διάσταση αποκτά κεντρικό ρόλο. Η ηλεκτρική ενέργεια και οι µπαταρίες µετατρέπονται σε αναλώσιµα και πρέπει να προγραµµατιστούν, να αποθηκευθούν και να προστατευθούν όπως και τα πυροµαχικά. Η διαθεσιµότητα γεννητριών, οι στρατηγικές εναλλαγής πακέτων µπαταριών και οι λύσεις επαναφόρτισης καθορίζουν το όριο στην παράδοση. ∆υνάµεις που επιµένουν σε µοντέλα εξαρτώµενα αποκλειστικά από φάλαγγες µε έντονη χρήση ανθρωπίνου δυναµικού ή από κεντρικά βασισµένες αεροµεταφορές (ελικόπτερα) θα υποστούν µεγαλύτερη φθορά ανεφοδιασµού στο νέο περιβάλλον.
Α∆ΥΝΑΜΙΕΣ
Ωστόσο, το νέο µοντέλο έχει και αδύνατα σηµεία. Εάν ο αντίπαλος καταφέρει να «τυφλώσει» ή να διαταράξει τις δορυφορικές υπηρεσίες πλοήγησης, την ISR αλυσίδα ή τα datalinks, δηλαδή να εφαρµόσει αποτελεσµατικό ηλεκτρονικό πόλεµο και κυβερνοπαρεµβάσεις, τότε η ακρίβεια των πυρών και η αξιοπιστία των drones για ανεφοδιασµό αποδυναµώνονται. Εποµένως, η ασφάλεια του φάσµατος και η ανθεκτικότητα των επικοινωνιακών υποδοµών παραµένουν πρωταρχικής σηµασίας. Οι βασικές επιχειρησιακές απαιτήσεις του νέου κύκλου είναι:
Πολλαπλές, κατακερµατισµένες ροές ανεφοδιασµού: οι διαδροµές πρέπει να τεµαχίζονται ώστε να µην δηµιουργούν γραµµικά, ανιχνεύσιµα «αποτυπώµατα» που µπορούν να στοχοποιηθούν.
Υψηλή συχνότητα τροφοδοσίας: κρίσιµη είναι η συνεχής, σε µικρές δόσεις άφιξη εφοδίων και όχι η, µαζική µεταφορά.
Επιβιωσιµότητα: Χωρίς πλήρη εξάρτηση από µεγάλης εµβέλειας πλατφόρµες, υιοθέτηση αναλώσιµων/µη επανδρωµένων λύσεων που δέχονται µερική απώλεια προκειµένου να διατηρηθεί η συνεχή ροή εφοδιασµού.
Ανθρώπινο δυναµικό και κόστος: Κάθε οδηγός φάλαγγας και κάθε πλήρωµα ελικοπτέρου που διακινδυνεύει σε ένα σηµείο συµφόρησης είναι µια πιθανή απώλεια εκπαιδευµένου προσωπικού και πανάκριβων εξοπλισµών. Οι σύγχρονες δυνάµεις χρειάζονται λύσεις που κινούν τον ανεφοδιασµό χωρίς να εκθέτουν τα πληρώµατα — µια µετατόπιση προς αναλώσιµη ή µη επανδρωµένη µεταφορική ικανότητα που δέχεται την απώλεια ως ανεκτή, εφόσον συνεχίζεται η ροή.
Αυτές οι τάσεις υπερβαίνουν τον καθαρά στρατιωτικό τοµέα. Οι επενδύσεις σε µη επανδρωµένα συστήµατα, διαστηµικές υπηρεσίες ISR, ανθεκτικότητα φάσµατος, προηγµένα υλικά και αλγοριθµική τεχνική νοηµοσύνη έχουν διπλή χρήση καθώς συµβάλλουν, και στην οικονοµική ανάπτυξη και στην τεχνολογική ανθεκτικότητα µιας χώρας. Συνεπώς, βιοµηχανικές πολιτικές που ενθαρρύνουν µαζική παραγωγή µη επανδρωµένων συστηµάτων, εθνικές λύσεις αποθήκευσης ενέργειας, και ανθεκτικά δίκτυα επικοινωνιών, παράλληλα µε διεθνείς συνεργασίες για προµήθειες και διασφάλιση αλυσίδων, είναι οι πλέον ενδεδειγµένες, ώστε να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα και την αυτονοµία της χώρας στο νέο τοπίο, καθώς η διπλή τους χρήση διαχέεται σε πολλούς τοµείς της πραγµατικής οικονοµίας.
Οι εφοδιασµοί, που κάποτε περιορίζονταν από ποτάµια και δρόµους, τώρα ορίζονται από το φάσµα επικοινωνιών, την ενέργεια και τη διαθεσιµότητα µη επανδρωµένων. Ο χάρτης του πολέµου δεν χαράσσεται πια αποκλειστικά από τη γεωγραφία, αλλά από το πώς διατηρείται η ροή ανεφοδιασµού, πώς προστατεύεται το φάσµα και πώς κρατούνται σε λειτουργία οι γραµµές παραγωγής, ακόµη και όταν οι αντίπαλοι αναπτύσσουν αντίµετρα προς αυτό το νέο µοντέλο. Τα ποτάµια και οι δρόµοι θα συνεχίσουν να διαµορφώνουν την κίνηση, αλλά τα αποφασιστικά όρια των εφοδιασµών του αύριο βρίσκονται στην ενεργειακή υποδοµή, στην ασφάλεια των επικοινωνιών και στη βιοµηχανική παραγωγή µη επανδρωµένων συστηµάτων. Αυτοί είναι οι τοµείς που πρέπει η Ελλάδα να στρέψει τις επενδύσεις της.
Η επιλογή να επενδύσει η Ελλάδα σε τεχνολογίες µη επανδρωµένων συστηµάτων δεν είναι αποκλειστικά αµυντική, είναι µια οικονοµική στρατηγική. Οι τεχνολογίες αυτές παράγουν τεχνολογικές εξωτερικές οικονοµίες που διευρύνουν την παραγωγική βάση, δηµιουργούν εξειδικευµένη απασχόληση, και ενισχύουν την αυτονοµία προµήθειας κρίσιµων συστηµάτων. Η πρόκληση είναι να σχεδιαστούν πολιτικές που να συνδέουν βραχυπρόθεσµες ανάγκες ασφάλειας µε µακροπρόθεσµη βιοµηχανική ανάπτυξη, διασφαλίζοντας ότι το συγκριτικό πλεονέκτηµα θα µετουσιωθεί σε βιώσιµη ευηµερία για την κοινωνία στο σύνολό της.
Σε µεγάλο βαθµό, η απόκτηση πλούτου µέσω του πλεονασµατικού εµπορίου, υπερέχει πάντοτε έναντι της εισβολής και των αιµατηρών πολέµων. Αυτό ισχύει ανεξαρτήτως του αν είσαι ηπειρωτική ή ναυτική δύναµη. Αλλά δυστυχώς κάποιες χώρες δεν αρκούνται στον πλούτο του εµπορίου (τον οποίον µετατρέπουν σε στρατιωτικούς εξοπλισµούς) αλλά ήδη έχουν εκδηλώσει τις επεκτατικές εδαφικές στους φιλοδοξίες. Για αυτό τουλάχιστον η χώρα µας θα πρέπει να ετοιµαστεί κατά προτεραιότητα.
Η φύση των σπουδαίων πολιτικών είναι ότι κατανοούν την πραγµατικότητα και αυτό που απαιτεί η συγκεκριµένη χρονική περίοδος, και προσαρµόζονται σε αυτήν, ενώ παράλληλα διαµορφώνουν µια απάντηση. Υπό αυτήν την έννοια, οι ηγέτες ως άτοµα ίσως να µην επιλέγουν τι θέλουν να κάνουν, αλλά θα πρέπει ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα της αναγκαιότητας. Η ευρεία ανάπτυξη των εναέριων και θαλάσσιων drones, ροµπότ, αυτόνοµων οχηµάτων κλπ., είναι η αναγκαιότητα για την Ελλάδα για την αποτροπή της ανατολικής απειλής και την ανάπτυξη της οικονοµίας.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης
είναι oικονοµολόγος,
αναπληρωτής καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Επιστηµονικών ∆εδοµένων
