» Ενας χρόνος χωρίς τον Γιάννη Π. Μαρκαντωνάκη
Πεθαίνει ένας καλλιτέχνης ή µένει για πάντα ζωντανός στο συλλογικό φαντασιακό µέσα από το έργο του και το ίχνος που άφησε ως δηµιουργός; Κι ακόµα, έχει η τέχνη τη δύναµη να µεταµορφώνει την απώλεια σε µνήµη, έµπνευση, δηµιουργία;
Τη Μεγάλη Τετάρτη που πέρασε, µαθητές, φίλοι, συγγενείς, καλλιτέχνες και άνθρωποι που γνώρισαν τον Γιάννη Π. Μαρκαντωνάκη, βρέθηκαν στο “Fournos Bar” στη Χαλέπα για να παρακολουθήσουν το κινηµατογραφικό πορτρέτο του σπουδαίου εικαστικού, περφόρµερ, παιδαγωγού και αρθρογράφου των “Χ.ν.”, µε τίτλο “Metamorphosis – Γιάννης Π. Μαρκαντωνάκης” (2023), που έχει σκηνοθετήσει ο Χανιώτης κινηµατογραφιστής Κώστας Αθουσάκης.
Μια εκδήλωση γεµάτη συγκίνηση που διοργανώθηκε µε αφορµή τη συµπλήρωση ενός χρόνου από το “φευγιό” του σπουδαίου Χανιώτη καλλιτέχνη, ο οποίος άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στα πολιτιστικά δρώµενα της πόλης.
Ένα ντοκιµαντέρ που γυρίστηκε στην τελευταία φάση της ζωής του Γιάννη Π. Μαρκαντωνάκη και φωτίζει πτυχές του πολυδιάστατου έργου και της ξεχωριστής προσωπικότητάς του.
Με αφορµή την προβολή της ταινίας, η οποία είχε κάνει πρεµιέρα στο Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Χανίων, οι “διαδροµές” συνοµίλησαν µε τον σκηνοθέτη Κώστα Αθουσάκη και την Καλλιόπη Μπρεδολόγου (η οποία εργάστηκε στο σενάριο και την παραγωγή) και θυµήθηκαν µαζί τους στιγµές από τα γυρίσµατα και τη γνωριµία τους µε τον σπουδαίο εικαστικό δηµιουργό.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ – ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
«Τον Γιάννη τον συναντήσαµε ξανά στα Χανιά επιστρέφοντας µετά από 25+ χρόνια όπου ζούσαµε στην Αθήνα. Εκείνο το καλοκαίρι µόλις είχε πληροφορηθεί για την ασθένειά του και εξέφρασε την αγωνία του να συµπράξουµε καλλιτεχνικά αφού είχε ήδη δει τις ταινίες µας “Persephone” και “Κυρία του Σεληνόφωτος” και του άρεσε το ποιητικό στοιχείο που υπήρχε στο σινεµά µας», σηµείωσε ο Κώστας γυρίζοντας πίσω το ρολόι του χρόνου.
Κάπως έτσι ξεκίνησε µια συνεργασία, µε τον Κώστα, την Καλλιόπη και τον Μανώλη Λεβεντέλη, ως διευθυντή φωτογραφίας, να µπαίνουν στην καθηµερινότητα του Γιάννη Μαρκαντωνάκη και να µοιράζονται στιγµές, σ’ ένα ταξίδι γυρισµάτων, που υποστηρίχθηκε από την περιφερειακή σύµβουλο Σοφία Μαλανδράκη και την Περιφέρεια Κρήτης, και το οποίο κράτησε 1,5 χρόνο.
«Ο Γιάννης πέραν του ότι ήταν ένα σηµείο αναφοράς για τα πολιτιστικά δρώµενα της πόλης, ήταν κι ένας άνθρωπος που µπορούσες να µιλήσεις γενικότερα για τις τέχνες, αφού είχε δει άπειρο σινεµά και οι αναφορές του ήταν πολλές και ιδιαίτερες. Ήταν επίσης ένας καλλιτέχνης – δάσκαλος στον οποίο πολλοί χρωστάνε το γεγονός ότι αγάπησαν και ασχολήθηκαν µε τα εικαστικά, ενώ πολλοί ήταν κι εκείνοι που ήρθαν σε επαφή µε τις τέχνες µέσα από τον Χώρο Τέχνης που λειτουργούσε», επεσήµανε ο Κώστας.
ΤΟ ΕΥΡΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ
Τα γυρίσµατα της ταινίας δεν ήταν µία εύκολη υπόθεση τόσο λόγω της ασθένειας που ταλαιπωρούσε τον Γιάννη Μαρκαντωνάκη όσο και λόγω του ό,τι ο ίδιος ήθελε παράλληλα µε την ταινία να προχωρήσει κι άλλα καλλιτεχνικά σχέδια, νιώθοντας ότι ο χρόνος τον πιέζει.
Ξεχωριστή θέση στο ντοκιµαντέρ κατέχει το εύρηµα του µεταξοσκώληκα, ο οποίος µέσα από την ιδιότητά του να µεταµορφώνεται συµβολίζει τη µετάβαση από µία κατάσταση σε µία άλλη. Στην κουβέντα µας, αναφέραµε στους συνοµιλητές µας ότι η µεταµόρφωση του µεταξοσκώληκα δίνει έναν τόνο αισιοδοξίας στην ταινία καθώς υπονοµεύει την ιδέα του θανάτου: «Το εύρηµα αυτό, µε τον κύκλο ζωής του µεταξοσκώληκα, µας το ενέπνευσε ο ίδιος καθώς µας µιλούσε για τους µεταξοσκώληκες, τους οποίους έτρεφε και είχε εντάξει στο έργο του. Έτσι µας έδωσε κι εµάς µεταξοσκώληκες και µπήκαµε στη διαδικασία να παρατηρούµε τη ζωή αυτών των πλασµάτων», θυµήθηκαν οι Κώστας και Καλλιόπη, υπογραµµίζοντας παράλληλα τις συµβολικές προεκτάσεις που τροφοδοτεί η παρουσία του µεταξοσκώληκα µέσα στην ταινία.
«Τώρα που έχει περάσει ένας χρόνος από τον χαµό του εκτιµούµε ακόµα περισσότερο τις στιγµές και τις ώρες που αφουγκραστήκαµε τις αγωνίες και τις ιδέες του κι ακούσαµε τις παρατηρήσεις του Γιάννη. Ήταν ένα δώρο για όλους µας ότι µας επέτρεψε να µπούµε µε αυτό τον τρόπο στη ζωή του. Ένα δώρο από τον ίδιο, από τη σύζυγό του Ζωή Κολλάρου κι από τον γιο τους Πέτρο. Τούς οφείλουµε πολλά», σηµείωσαν ανατρέχοντας στην περίοδο των γυρισµάτων.
ΕΝΑΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Η ταινία δεν αποτελεί, ωστόσο, µόνο ένα πορτρέτο του Γιάννη Π. Μαρκαντωνάκη αλλά και µία υπενθύµιση του τι σηµαίνει ελεύθερο πνεύµα, τι σηµαίνει ποιητής: «Αυτό ήταν ο Γιάννης! Και το ενέπνεε και στους υπόλοιπους. Με µία κίνησή του, µία χειρονοµία του, µε τα υλικά που χρησιµοποιούσε και τον τρόπο που µιλούσε γι’ αυτά σε έβαζε σε ένα παραµύθι», επεσήµανε η Καλλιόπη.
«Όλη η διαδικασία, η λειτουργία του στον χώρο, οι αναφορές του στην καθηµερινότητα, σε αυτά που έγραφε ή διάβαζε. Ήταν όλα ένα ποιητικό ταξίδι», υπογράµµισε ο Κώστας και η Καλλιόπη συµπλήρωσε πως αν και είναι µάλλον ανέφικτο να “χωρέσει” µια πολυδιάστατη ποιητική προσωπικότητα σαν τον Γιάννη Μαρκαντωνάκη σε ένα ντοκιµαντέρ 1,5 ώρας, στην ταινία απαθανατίζονται στιγµές – “σπαράγµατα” της ουσίας της προσωπικότητάς του και του τρόπου που αντιµετώπιζε τη ζωή και την τέχνη.
ΠΑΙΓΝΙΩ∆ΗΣ ∆ΙΑΘΕΣΗ
Η κουβέντα µας πήγε σε µία σκηνή της ταινίας όπου ο Γιάννης Μαρκαντωνάκης παίζει µε µία µεταλλική ράβδο την οποία µετατρέπει σε µουστάκι, παραπέµποντας στον σουρεαλιστικό κόσµο του Σαλβαντόρ Νταλί. «Υπήρχαν φάσεις που νοµίζω ότι µε έναν δικό του έντεχνο, ποιητικό τρόπο ελάφρυνε το κλίµα, υπονόµευε το δράµα και άφηνε να αποτυπωθεί η παιγνιώδη πλευρά του εαυτού του», τόνισαν οι Κώστας και Καλλιόπη, σχολιάζοντας αυτή τη σκηνή αλλά και κάποιες άλλες που υπάρχουν στην ταινία και οι οποίες φωτίζουν µία άλλη πτυχή της προσωπικότητας του Χανιώτη καλλιτέχνη που αφορά το παιχνίδι: «Ήταν ένα βασικό στοιχείο του εαυτού του. Μπορεί αυτό να είχε κάπως ατονήσει σε αυτή τη φάση της ζωής του λόγω της ασθένειας, αλλά ακόµα και τότε έβρισκε χαραµάδες να το υπενθυµίσει µε τον τρόπο του».
ΕΝΑΣ ΓΕΝΝΑΙΟ∆ΩΡΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ
Σε ένα σηµείο του ντοκιµαντέρ ο Γιάννης Μαρκαντωνάκης αναφέρεται στην ανάγκη να στηριχθεί η τοπική πολιτιστική δηµιουργία. «Να κοιτάξουµε το σπίτι µας», λέει χαρακτηριστικά. Κι είναι αλήθεια πως όσοι τον γνώρισαν έχουν να λένε για τη γενναιοδωρία του και και τη στήριξη που παρείχε σε νέους δηµιουργούς από τα Χανιά. «Ο Γιάννης ήταν από αυτούς που χαιρόταν µε την απόφασή µας να µείνουµε και να δραστηριοποιηθούµε στα Χανιά», ανέφεραν οι Κώστας και Καλλιόπη, µιλώντας γι’ αυτό το στοιχείο του χαρακτήρα του: «Μας ενθάρρυνε µε όποιο τρόπο µπορούσε: από το να διαφηµίζει τις ταινίες µας, µέχρι να οραµατίζεται δράσεις στο χώρο µας, το “Fournos Bar”. Είχε ενθουσιαστεί µε την ιδέα ότι δηµιουργούµε κι εµείς ένα στέκι πολιτισµού, όπως είχε κάνει κι ο ίδιος πριν από πολλά χρόνια µε τον Χώρο Τέχνης. Ίσως µε κάποιο τρόπο αισθάνθηκε µία συγγένεια στη διαδροµή µας. Σίγουρα, πάντως, ήταν ένας άνθρωπος που σε έκανε να νιώθεις ότι µπορείς να είσαι δηµιουργικός και να παράγεις έργο, έστω και υπό τις δύσκολες συνθήκες µιας µικρής πόλης».
Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή µας οι Κώστας και Καλλιόπη υπογράµµισαν πόσο λείπει ο Γιάννης Μαρκαντωνάκης από την πόλη, έναν χρόνο µετά τον θάνατό του: από το έργο του και τις δράσεις που οργάνωνε έως τις δηµόσιες παρεµβάσεις που πραγµατοποιούσε για θέµατα πολιτισµού, είτε µε τη φυσική παρουσία του σε εκδηλώσεις είτε µέσα από την αρθρογραφία του στον Τύπο.
Παρόλα αυτά, όπως φάνηκε και την περασµένη Τετάρτη που ο “Fournos” γέµισε από κόσµο για την προβολή της ταινίας, η απουσία του Γιάννη Π. Μαρκαντωνάκη έχει µεταµορφωθεί σε µνήµη. Μνήµη ολοζώντανη που εξακολουθεί να εµπνέει, µαζί µε το πολύπλευρο έργο που άφησε ο σπουδαίος Χανιώτης καλλιτέχνης.
