» Ο µήνας µε τα ρόδα του και την εργατογιορτή του
Όπως κάθε µήνας έτσι και ο Μάης, ο πέµπτος µήνας του χρόνου και ο τρίτος της άνοιξης, έχει και στην Κρήτη τα δικά του στολίδια. Τα κοσµητικά επίθετα, αυτά που δούλεψε η λαϊκή παραντήρηση µέσα στο διάβα του χρόνου και στον αγώνα της ζωής.
Μαζί µ’ αυτά κι ένας µοναδικός πλούτος από γνωµικά, δοξασίες και παροιµίες.
Τόνε λέµε Πράσινο για τις τόσες πρασινάδες που ντύνουνε τους κάµπους και τις λαγκαδιές, τόνε λέµε Λούλουδο και Λουλουδάτο για τις ποικιλίες των λουλουδιών, τόνε λέµε και Τριανταφυλλά, γιατί σ’ αυτό το διάστηµα ανοίγουν όλες οι τριανταφυλλιές.
Ακούγεται και Καλοµηνάς, για τις τόσες του ανοιξιάτικες χαρές, αλλά και Κακοµηνάς. Αυτό το δείχνει η κατάρα:
“Του Μάη η γι-ώρα να σ’ εύρει”
ή απευχή
“Να µη σ’ εύρει η κακιά ώρα του Μάη”.
Ο Μάης αντάµα µε τις καλοσύνες έχει και τ’ ανάποδά του. Οι ξαφνικές µπόρες που ξεσπάνε και που κάνουν τον άνθρωπο της γης να λαχταρά.
Και δεν είναι µονάχα οι µπόρες. Είναι κι εκείνο το καταραµένο, καταστροφικό χαλάζι, που ξεπαστρέφει τα πάντα. Το έχει αποτυπώσει και ο Κρητικός Λαός στο παραντήρηµα:
Στων αµαρτωλώ τη χώρα το Μάη µήνα βρέχει.
Μα και η βροχούλα χρειάζεται, είναι παρακαλεστή και τον Μάη, γιατί µ’ αυτή ξεπετιούνται τα σπαρτά και ποτίζονται τα χωράφια, που συχνά τα νερά χάνονται, όταν παρατραβήξει η αναβροχιά. Όµως, τα Μαγιάπριλα, παρ’ όλες τις µετεωρολογικές συχνά αναστροφές και όσα άλλα ανάποδα που µπορούν ξαφνικά να συµβούν, µας φέρνουν το καλοκαίρι. Μας ανοίγουν την ώρα της σοδειάς, η συγκοµιδή δεν είναι µακριά γιατί:
Απρίλης, Μάης κοντά το θέρος.
Για κάθε µήνα ο Κρητικός Λαός έχει παραδόσεις, θρύλους, έθιµα, µα και δεισιδαιµονίες και δοξασίες, τα παραντηρήµατα, όπως θέλει να τις λέει.
Όπως και στην άλλη Ελλάδα έτσι και στην Κρήτη τ’ όνοµα του Μάη µπερδεύτηκε µε τη λέξη µάγια και γι’ αυτό θεωρεί τον µήνα µαγεµένο. Λέει λοιπόν:
Όποιος γεννηθεί τον Μάη δεν τον πιάνουνε τα µάγια.
και
Τον Μάη εγεννήθηκα και µάγια δε φοβούµαι.
Ο Μάης λοιπόν µαγεύει! γι’ αυτό κι ο λαός µας προσπαθεί µε χίλιους τρόπους, από την πρώτη µέρα, ν’ ανατρέψει τα µάγια για να εξασφαλίσουν σπίτι, ανθρώπους, ζώα και χωράφια από κάθε κακό. Πιο πολύ φοβούνται τις µάγισσες ή τους κακούς γείτονες, που µπορούν να τους κάνουν µάγια. Βάζουν λοιπόν, δυνατά φυλαχτά για να διώξουν µακριά το κακό.
Στην Ανατολική Κρήτη την Πρωτοµαγιά µουτζουρώνουν τα παιδιά µε κατράµι πάνω από τα φρύδια και µε κατράµι πάλι κάνουν έναν σταυρό στην πόρτα του σπιτιού για το κακό µάτι.
Τον Μάη, και µάλιστα από τους πρώτους µεταχριστιανικούς χρόνους, δεν γίνονται γάµοι γιατί
Όποιος παντρευτεί το Μάη κακαποδοµένος πάει.
Άλλες προλήψεις που βασανίζουν τη σκέψη και τη ζωή του Κρητικού Λαού είναι και οι παρακάτω:
Το Μάη δε συγκόβγεις φουστάνια, δεν ξεκινάς προύκα,
δε βάνεις σπίτι σου παρασύρα, κολοκύθια και κάτη.
***
Σαν µπει ο Μάης Σάββατο όφου καηµός και θάνατος.
***
Το Μάη µάραθο µην τρως αν είσαι και γιατρός.
***
Το Μάη µη φυτεύγεις πούλουδα στην κάσα µην στα βάλου.
***
Το Μάη δεν κάνει να τρώµε µάραθα γιατί πηγαίνουν
οι όφηδες και ποσύρουν τα µάθια ντους απάνω στ’ αµαραθιές.
***
Την Πρωτοµαγιά πάνε οι µελαχρινές
και πετούνε το λαδικό στη θάλασσα για ν’ ασπρίσουν.
Επίσης για το Μάη έχουµε και τις εξής παροιµίες.
Απού δε χορτάσει το Μάη τη δουλειά, έει κατάρα στην κοιλιά.
***
Το Μάη βούι µη ρεχτείς και τη Λαµπρή γυναίκα.
***
Απου ‘ναι κακορίζικο το Μάη αποσπερίζει
το Μάη και τον Αύγουστο να κάµει τα προυκιά ντου.
Ο Μάης είναι βέβαια µήνας και µε πολλές γιορτές. Πολλά χαροκόπια µε πρώτο το χαροκόπι της Πρωτοµαγιάς, που είναι µια από τις οµορφότερες και πιο προσφιλείς γιορτές, όχι µόνο του λαού µας, που έχει καταβολές από την αρχαία Ελλάδα, αλλά όλης της Ευρώπης, και όλου του κόσµου σχεδόν. Τότε ο κόσµος τρέχει στην εξοχή και δώστου φαΐ, κρασί, χορό, αστεία και πειράγµατα. Από τους κήπους και τα χωράφια µαζεύει λουλούδια και πρασινάδες και φτιάχνει στεφάνια, τους “µάηδες” ή κόβει έναν ανθισµένο κλώνο που και αυτό το λένε “µάη” ή “µαγιόξυλο”.
Τραγουδώντας τα φέρνουν σπίτι για να φέρουν έτσι τη φύση στα σπίτια τους, να πάρουν δύναµη απ’ αυτή, µα και µε διάφορες εκδηλώσεις να προκαλέσουν την καλή σοδειά, την αφθονία.
Ένα σκόρδο στη µέση του στεφανιού για το κακό µάτι και κρεµιέται στην οξώπορτα του σπιτιού.
Η προέλευση των περισσότερων εορτών του Μάη είναι ειδωλολατρική και πολλοί λαογράφοι θα µας πουν πως είναι επιβιώσεις αγροτικών λατρειών και µαγικών ιεροτελεστιών για τη γονιµότητα φυτών και ζώων.
Η ωραία αυτή γιορτή της φύσης, από τον περασµένο αιώνα έχει ταυτιστεί και µε αγώνες για τη βελτίωση της θέσης των εργαζοµένων. Το ιστορικό της Πρωτοµαγιάς είναι γνωστό και αρκετά ενδιαφέρον. Το 1889, το ∆ιεθνές και σοσιαλιστικό συνέδριο στο Παρίσι, όρισε την Πρωτοµαγιά σαν διεθνή εργατική γιορτή.
Σκοπός της γιορτής ήταν να διατηρηθεί άσβεστη η µνήµη της µεγάλης αιµατηρής απεργίας των εργατών της Βόρειας Αµερικής (1886), που διεκδικούσαν το οκτάωρο, µε το περίφηµο για την εποχή εκείνη σύνθηµα: Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ύπνο!…
Ο Μάης όµως, είναι και µήνας ασταµάτητης δουλειάς. ∆εν πρέπει να χάνονται µέρες, και µάλιστα όταν πιέζουν οι αγροτικές δουλειές. Έτσι ο λαός µας έχει πλάσει το δίστιχο γνωµικό που µας λέει:
Μάης πενταδείλινος και πάλι δείλι θέλει.
Οι µέρες του Μάη είναι στ’ αλήθεια ατελείωτες. Κι ο ξωµάχος, που µε τα βαθιά χαράµατα µπαίνει στα κτήµατα, έχει µια πολύ κοπιαστική µέρα, µε πέντε δειλινά. Λαχταρά έτσι το βασίλεµα του ήλιου για να γυρίσει στο σπιτικό του. Για την πολλή δουλειά µια παροιµία λέει:
Τον Μάη βάλε εργάτες κι άστους να ψυλλίζονται,
που σηµαίνει πως όσο κι αν χασοµερίσουν, πάλι έχουν ώρα για δουλειά, γιατί η µέρα είναι µεγάλη και οι εργάτες δούλευαν παλιά από ήλιο σε ήλιο.
*Από το βιβλίο του αείµνηστου Μιχάλη Γρηγοράκη,
«Κρητικά Λαογραφικά για τους Μήνες», εκδ. «Χανιώτικα νέα», 2002
