» Μια υπενθύµιση για την ηλιοπροστασία
Το µελάνωµα, ο πιο επιθετικός καρκίνος του δέρµατος, συνεχίζει να προσβάλλει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους και µάλιστα νεώτερες ηλικίες.
Η υπεβολική έκθεση των νέων στον ήλιο, η µόδα µε τα ρούχα που καλύπτουν λιγότερο το σώµα και οι περιβαλλοντικές αλλαγές, θεωρούνται τα αίτια αυτής της εξάπλωσης. Περισσότεροι από 50.000 Ευρωπαίοι κάθε χρόνο ανακαλύπτουν ότι µια «αθώα» ελιά στο σώµα τους έγινε ο πιο επιθετικός καρκίνος του δέρµατος. Τετρακόσια τουλάχιστον νέα κρούσµατα µελανώµατος εµφανίζονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Η συχνότητα του πιο επιθετικού καρκίνου του δέρµατος υπολογίζεται ότι αυξήθηκε κατά 30% την τελευταία πενταετία.
Πως εµφανίζεται το µελάνωµα, ο πιο επιθετικός καρκίνος του δέρµατος:
Συχνά, η πρώτη ένδειξη για το µελάνωµα είναι αλλαγή στο µέγεθος, σχήµα ή χρώµα ενός σπίλου (ελιάς). Φυσιολογικά ένας σπίλος είναι ένα καφέ, σκούρο ή µαύρο σηµάδι στο δέρµα. Μπορεί να είναι επίπεδος ή επηρµένος και το σχήµα µπορεί να είναι στρογγυλό ή οβάλ. Οι σπίλοι είναι συνήθως µικροί, µικρότεροι από 0,5 εκ. Ένας σπίλος µπορεί να υπάρχει από τη γέννηση ή µπορεί να εµφανιστεί αργότερα. Πολλοί από τους σπίλους εξαφανίζονται σε µεγάλες ηλικίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 10-30 σπίλους στο δέρµα τους. Η µεγάλη πλειοψηφία από αυτούς είναι τελείως ακίνδυνοι. Μια αλλαγή πάντως σε ένα σπίλο είναι σηµάδι ότι θα πρέπει να επισκεφτείτε το δερµατολόγο σας. Φυσικά το µελάνωµα µπορεί να εµφανιστεί και σαν ένας καινούριος σπίλος. Το µελάνωµα στους άνδρες εµφανίζεται συχνότερα στον κορµό, στο κεφάλι και στο λαιµό. Στις γυναίκες εµφανίζεται συνήθως στους βραχίονες και στις κνήµες. Είναι πιο συχνό στα ανοιχτόχρωµα δέρµατα, ανοιχτόχρωµα µάτια και µαλλιά. Στη µαύρη φυλή και σε πολύ µελαχρινά άτοµα, είναι πιο πιθανό να εµφανιστεί στις παλάµες και στα πέλµατα.
Ποια είναι τα αίτια του µελανώµατος;
Ξέρουµε ότι η υπεριώδης (UV) ακτινοβολία του ήλιου είναι ένας παράγοντας κινδύνου που αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από µελάνωµα. Οι άνθρωποι µε κόκκινα ή ξανθά µαλλιά, µπλε µάτια και γενικά ανοιχτόχρωµοι, είναι πιο πιθανό να εµφανίσουν µελάνωµα. Οι σκουρόχρωµοι λιγότερο συχνά εµφανίζουν µελάωµα, µάλλον γιατί έχουν περισσότερη µελανίνη στο δέρµα τους που τους προστατεύει. Ο κίνδυνος ανάπτυξης µελανώµατος είναι µεγαλύτερος σε ανθρώπους µε δυσπλαστικούς σπίλους ή οικογενειακό ιστορικό µελανώµατος ή σε αυτούς µε µεγάλους σπίλους (ελιές). Ρόλο παίζει επίσης και το µέρος όπου ένα άτοµο ζει. Σε περιοχές µε αυξηµένη ηλιακή ακτινοβολία, ο κίνδυνος αυξάνεται.
Αν και ο µηχανισµός δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας στη γένεση του µελανώµατος δεν είναι επακριβώς γνωστός, η υπόθεση είναι ότι η διαλείπουσα έκθεση (αυτή που προσλαµβάνουµε στις καλοκαιρινές διακοπές) είναι πιο σηµαντική, ειδικά όταν συµβαίνει σε ανοιχτόχρωµο, µη προσαρµοσµένο δέρµα. Τα έντονα ηλιακά εγκαύµατα σε οποιαδήποτε ηλικία αποτελούν δείκτη επικινδυνότητας για τη νόσο. Το κατά πόσον τα ίδια τα εγκαύµατα συµβάλλουν στην παθογένεση του µελανώµατος µε την πρόκληση ογκογόνων µεταλλάξεων στο γενετικό υλικό των µελανοκυττάρων ή αποτελούν απλώς έναν δείκτη της ευαισθησίας του δέρµατος, βρίσκεται υπό διερεύνηση.
Άλλοι παράγοντες εκτός από την υπερέκθεση στον ήλιο και το SOLARIUM είναι:
– Γενετικοί παράγοντες.
– Ανοσοκαταστολή.
– Παρουσία γιγαντιαίων συγγενών σπίλων («ελιών» που υπάρχουν από τη γέννηση).
– Ορισµένες σπάνιες κληρονοµικές δερµατοπάθειες, όπως η µελαγχρωµατική ξηροδερµία.
Σε ένα ποσοστό 10% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονοµικότητα, µε την έννοια ότι συνυπάρχουν και άλλα κρούσµατα µελανώµατος µέσα στην ίδια οικογένεια.
Άνθρωποι µε ιστορικό υπέρµετρης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία. Στην οµάδα αυτή συγκαταλέγονται όσοι έχουν υποστεί έντονα ηλιακά εγκαύµατα, έχουν εργαστεί για πολλά χρόνια στο ήλιο χωρίς ηλιοπροστασία ή έχουν ζήσει σε τροπική χώρα. Επίσης, όσοι έχουν εκτεθεί σε πηγές τεχνητού µαυρίσµατος (solarium), ειδικά εκείνοι που έχουν αρχίσει από την εφηβική ηλικία και υποβάλλονται σε µεγάλο αριθµό συνεδριών κάθε χρόνο.
Άνθρωποι µε συγκεκριµένο τύπο δέρµατος, που εµφανίζει µεγάλη ευαισθησία στον ήλιο, χωρίς να αναπτύσσει τους συνήθεις προστατευτικούς µηχανισµούς (µαύρισµα). Αυτός ο τύπος δέρµατος χαρακτηρίζεται από ανοιχτόχρωµα µάτια (γαλανά, γκρι), µαλλιά (ξανθά, κόκκινα) και δέρµα, ενώ αναπτύσσει εύκολα φακίδες στο πρόσωπο ή στη ράχη.
Άνθρωποι µε µεγάλο αριθµό (πάνω από 50) κοινών σπίλων, η παρουσία των οποίων πιθανώς έχει γενετική βάση, επηρεάζεται από την έκθεση στον ήλιο κατά την παιδική ηλικία και δείχνει µία ενδογενή ενεργοποίηση των µελανοκυττάρων γενικότερα.
Άνθρωποι µε «δυσπλαστικούς» σπίλους,οι οποίοι διαφέρουν από τους κοινούς σπίλους στο ότι έχουν µεγαλύτερο µέγεθος και σχετικά ανώµαλο σχήµα και χρώµα.
Άνθρωποι µε ιστορικό µελανώµατος.Κάθε άτοµο µε ιστορικό µελανώµατος έχει λίγες πιθανότητες (10-15%) να αναπτύξει και δεύτερο µελάνωµα του δέρµατος στο µέλλον. Οι πιθανότητες αυτές αυξάνουν όταν στο ίδιο άτοµο υπάρχουν πολλαπλοί σπίλοι ή υπάρχει οικογενειακό ιστορικό µελανώµατος.
Άνθρωποι µε αποδυναµωµένο ανοσοποιητικό σύστηµα.Όσοι έχουν ανοσοποιητικό σύστηµα εξασθενηµένο από ορισµένες κακοήθειες, από φάρµακα που δίνονται ύστερα από µεταµόσχευση οργάνων ή άλλες καταστάσεις (λοίµωξη ΗΙV/ΑΙDS), διατρέχουν αυξανόµενο κίνδυνο για ανάπτυξη µελανώµατος.
Επειδή το µελάνωµα µπορεί να δώσει µεταστάσεις, η έγκαιρη διάγνωση από τον δερµατολόγο, έχει µεγάλη σηµασία. Η βιοψία είναι αυτή που θα θέσει την οριστική διάγνωση.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κανόνας στην ιατρική κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το µελάνωµα: Όσο πιο έγκαιρα διαγιγνώσκεται, τόσο πιθανότερη είναι η πλήρης ίαση. Θα πρέπει τακτικά να εξετάζετε το δέρµα σας και οποιαδήποτε αλλαγή σε σπίλο ή εµφάνιση καινούριου θα πρέπει να σας οδηγεί στο δερµατολόγο σας. Ειδικότερα αυτοί που ήδη έχουν ιστορικό µελανώµατος, θα πρέπει τακτικά (ανά 3 – 6 µήνες) να εξετάζονται για τη πιθανότητα υποτροπής. Σε µερικές οικογένειες, τα µέλη έχουν µια ορισµένη κατηγορία σπίλων που λέγονται δυσπλαστικοί σπίλοι. Αυτοί εξαλλίσσονται πιο συχνά σε µελανώµατα. Βρίσκονται σε µεγάλους αριθµούς (>50) .
Η πορεία της νόσου
Ο συχνότερος τύπος µελανώµατος εµφανίζει µια αρχική επιφανειακή επέκταση («ελιά» µε ανώµαλο σχήµα κα χρώµα, που «απλώνεται» ασύµµετρα). Σε δεύτερο στάδιο, το µελάνωµα αποκτά µια κάθετη φάση ανάπτυξης και διεισδύει βαθιά στο δέρµα διηθώντας αιµοφόρα αγγεία και λεµφαγγεία µε δυνατότητα διασποράς εκτός του δέρµατος.
Η διασπορά του όγκου συνήθως αρχίζει από τους γειτονικούς λεµφαδένες και µπορεί να επεκταθεί σε όργανα και ιστούς, προκαλώντας µεταστάσεις στους πνεύµονες, το συκώτι και τον εγκέφαλο. Το προσδόκιµο επιβίωσης λοιπόν εξαρτάται από το στάδιο κατά το οποίο διαγιγνώσκεται το µελάνωµα: όταν είναι επιφανειακό και εντοπισµένο στο δέρµα η πενταετής επιβίωση είναι µεγαλύτερη από 80%-90%. Εάν έχει επεκταθεί στους λεµφαδένες κυµαίνεται από 30% µέχρι 70%, ενώ όταν έχει εκδηλώσει µεταστάσεις, η πρόγνωση είναι δυσµενής.
Πώς να κάνετε αυτοεξέταση
Η αυτοεξέταση του δέρµατος αποτελεί µία σηµαντική µέθοδο πρόληψης, γιατί ο ασθενής µπορεί να εξετάζει το δέρµα του σε τακτικότερα χρονικά διαστήµατα από τον γιατρό. Ο καλύτερος χρόνος για να εξετάζετε το δέρµα σας είναι ύστερα από ένα ντους ή ένα µπάνιο. Πρέπει να βρίσκεστε σε ένα καλά φωτισµένο δωµάτιο χρησιµοποιώντας έναν ολόκληρο καθρέφτη και ένα φορητό καθρέφτη. Είναι καλύτερα να αρχίσετε µε την εξέταση όλων των εκ γενετής δερµατικών βλαβών, των σπίλων, και των άλλων κηλίδων συγκρατώντας την εικόνα τους στη µνήµη σας.
Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από το κεφάλι έως τα πόδια. Εξετάστε το πρόσωπο, τον λαιµό, τα αυτιά και το τριχωτό της κεφαλής. Ίσως να χρειασθεί να χρησιµοποιήσετε µια χτένα ή ένα σεσουάρ για να µετακινήσετε τις τρίχες, έτσι ώστε να ελέγξετε καλύτερα τις υποκείµενες περιοχές. Μπορείτε επίσης να ζητήσετε από έναν συγγενή ή φίλο να ελέγχει την περιοχή του κρανίου, µιας και είναι δύσκολο να το κάνετε µόνοι σας. Εξετάστε το µπροστινό και το πίσω µέρος του σώµατός σας στον καθρέφτη, κατόπιν σηκώστε τα χέρια σας και εξετάστε τις αριστερές και δεξιές πλευρές σας.
∆ιπλώστε τους αγκώνες σας και εξετάστε προσεκτικά τα νύχια, τις παλάµες, τα αντιβράχια (συµπεριλαµβανοµένης και της κάτω επιφάνειας) και το ανώτερο µέρος των βραχιόνων σας. Εξετάστε το πίσω µέρος, το µπροστινό και τις πλάγιες πλευρές των ποδιών σας. Επίσης, ελέγξτε τη µεσογλουτιαία περιοχή και την περιοχή γύρω από τα γεννητικά σας όργανα. Ελέξτε πολύ καλά τις άκρες των δακτύλων, των πελµάτων και των διαστηµάτων µεταξύ των δακτύλων.
Με τον φορητό καθρέφτη, ελέξτε την πλάτη και τους γλουτούς. Εξετάζοντας συχνά το δέρµα σας θα εξοικειωθείτε µε την εικόνα του. Είναι συχνά χρήσιµο να καταγράφονται οι ηµεροµηνίες της αυτοεξέτασης του δέρµατος και να σηµειώνονται οι αλλαγές. Εάν βρείτε κάτι το ασυνήθιστο, επισκεφθείτε αµέσως τον γιατρό σας.
Πότε να ανησυχήσετε
Κάθε ελιά η οποία εµφανίζει κάποια αλλαγή, θα πρέπει να µας βάλει σε υποψία.
Συγκεκριµένα, πρέπει να µας προβληµατίσει:
* Ένας νέος σπίλος µε σκούρο χρώµα και αυξανόµενο µέγεθος
* Μία προϋπάρχουσα ελιά µε πρόσφατη αλλαγή στο µέγεθος, το σχήµα, το χρώµα ή τα όριά της (κριτήρια ΑΒCD)
* Ένας σπίλος που αιµορραγεί επανειληµµένα ή που έχει επίµονο κνησµό (φαγούρα)
* Μία ελιά που εµφανίζει διαφορά ως προς το χρώµα ή το σχήµα της σε σχέση µε όλες τις υπόλοιπες ελιές του σώµατός µας (το σηµείο του «ασχηµόπαπου»)
Είναι σκόπιµο να αφαιρούνται όλες οι µεγάλες ελιές, ακόµα και στα παιδιά;
Αφαιρούνται µόνον εκείνες οι ελιές που, κατά την ιατρική εξέταση, εµφανίζουν ύποπτες αλλαγές. Οι υπόλοιπες µπορούν να παρακολουθούνται. Εξαίρεση αποτελούν ορισµένοι µεγάλοι σε µέγεθος ή γιγαντιαίοι συγγενείς σπίλοι, για τους οποίους υπάρχει η σύσταση για αφαίρεση στην παιδική ηλικία, λόγω της µεγαλύτερης πιθανότητας εξαλλαγής τους σε µελάνωµα.
Ο καλύτερος τρόπος παρακολούθησης των σπίλων γίνεται µε τη χρήση του δερµατοσκόπιου. Ο δερµατολόγος εξετάζει και καταγράφει µε τη βοήθεια εξειδικευµένου µηχανήµατος όλους τους σπίλους του ασθενούς. Με τη χρήση ιατρικής κάµερας, ο γιατρός κάνει λήψη φωτογραφιών υπερυψηλής ανάλυσης. Με αυτόν τον τρόπο είναι εφικτή η µελλοντική σύγκριση του σχήµατος, του χρώµατος και του µεγέθους των σπίλων. Κατά την πρακτική των τακτικών επανελέγχων, οι αρχικές και οι επαναληπτικές φωτογραφίες συγκρίνονται και έτσι εντοπίζεται η παραµικρή διαφοροποίηση και πιθανή εµφάνιση δερµατικού καρκίνου σε πρώιµο στάδιο.
Το καλοκαίρι είναι η εποχή που όλοι αγαπάµε, µικροί και µεγάλοι, λόγω του ήλιου και της θάλασσας. Μπορούµε λοιπόν να απολαύσουµε την ξεγνοιασιά του καλοκαιριού και να χαλαρώσουµε, παίρνοντας πάντα τα απαραίτητα µέτρα ηλιοπροστασίας.
*Η Τζέτα ∆ουλαβέρη είναι ∆ερµατολόγος Αφροδισιολόγος
