Αυτές τις µέρες γιορτάζουµε και τιµούµε, σε ολόκληρη την Κρήτη την 84η επέτειο της οµώνυµης µάχης, που έκανε γνωστό το νησί µας σε ολόκληρο τον κόσµο.
Έτσι θεώρησα σκόπιµο και απαραίτητο να επισκεφτώ τον 95χρονο συγχωριανό µας, το γνωστό και από πολλές άλλες αφηγήσεις του, τον κ. Γιώργο Καρεφυλάκη, για να µας διηγηθεί γεγονότα και καταστάσεις όπως τα έζησε 11χρονο αγόρι τότε.
Ο λόγος στον κ. Γιώργο.
Με το που έπεσε η Αθήνα στα χέρια των Γερµανών, παρέµενε µόνο η Κρήτη ελεύθερη, όπου και είχε καταφύγει η κυβέρνηση και ο βασιλιάς.
Υπόψη ότι στην Κρήτη βρίσκονταν, από καιρό, συµµαχικές δυνάµεις, Άγγλοι, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Κύπριοι ίσως και Ινδοί για να προστατεύσουν την Κρήτη από ενδεχόµενη γερµανική επίθεση.
Η V Μεραρχία Κρητών είχε σταλεί να πολεµήσει τους Ιταλούς πάνω στα βουνά της Αλβανίας και ο όποιος ελληνικός στρατός υπήρξε στο νησί ήταν νεοσύλλεκτοι και ανεκπαίδευτοι στρατιώτες.
Πάντως από ό,τι ακούγονταν και τότε και αργότερα οι Εγγλέζοι και οι στρατιώτες της Κοινοπολιτείας είχαν σταλεί όχι για να κρατήσουν το νησί ελεύθερο αλλά για να ανακόψουν και να καθυστερήσουν τους Γερµανούς από τους παραπέρα στόχους τους.
Η κυβέρνηση, λοιπόν, και ο βασιλιάς στην αρχή διέµεναν φυλασσόµενοι από Άγγλους στρατιώτες στην Πελεκαπίνα στην έπαυλη του Μάνο. Φαίνεται όµως πως δεν ένιωθαν ασφαλείς εκεί και ζητούσαν ασφαλέστερο καταφύγιο.
Εν τω µεταξύ οι Γερµανοί είχαν αρχίσει να βοµβαρδίζουν τα Χανιά και τις γύρω περιοχές, τα Χανιά άδειασαν και όποιος είχε φίλους ή γνωστούς σε χωριά πήγαινε εκεί για περισσότερη ασφάλεια. Εµείς σαν οικογένεια µε πέντε παιδιά, αργότερα γεννήθηκε η δεύτερη αδελφή µου,φοβηθήκαµε πολύ και µαζί µε την φιλοξενούµενη οικογένεια του Ψιστάκη, φύγαµε και πήγαµε και µέναµε σε ένα σπήλαιο απέναντι από τον Άγιο Χαράλαµπο στην ∆ρούµπα.
Την ηµέρα, εγώ µε τον πατέρα µου, κατεβαίναµε στο χωριό να φροντίζουµε τον κήπο και το περβόλι µας, οι υπόλοιποι έµεναν ψηλά στο σπήλιο.Υπόψη ότι όλα τα σπηλιάρια της περιοχής ήταν γεµάτα από Περβολιανούς και Χανιώτες, µάλιστα στο µεγάλο σπήλαιο του Αγίου Γερασίµου στο Φουσκιδέ, ο κόσµος ήτανε ο ένας πάνω στον άλλο και εκεί συνέβη και ένα ατυχές περιστατικό, κάποιος πήγε να κρεµάσει το όπλο του, εκπυρσοκρότησε και σκοτώθηκε ο Καραµιχάλης, ο πατέρας του Χρήστο και του Θεοφάνη.
Κάποιο πρωινό ήµασταν στο σπίτι και παίρναµε λάδι και άλλα τρόφιµα για να τα πάµε στο καταφύγιό µας και ακούµε θόρυβο αυτοκινήτου, σπάνιο πράγµα για τα χρόνια εκείνα, βγαίνουµε έξω και βλέπουµε ένα τζιπ στρατιωτικό σταµατηµένο, πλησιάζουµε, βγαίνει ο οδηγός και µας λέει «Ο βασιλιάς, ο βασιλιάς!!!».
Ο πατέρας µου του λέει, κάπως τσαντισµένος, «Καλά τον γνωρίζουµε».
Βγαίνει ο βασιλιάς και αµέσως ο πατέρας µου, χτυπάει τις αρβύλες µε τις µπροκαδούρες στο πλακόστρωτο και χαιρετάει στρατιωτικά.
Ο βασιλιάς του κάνει νόηµα να κατεβάσει το χέρι και τον ρωτά ευγενικά πώς θα πάνε στη βίλα του Κωστάκη, την πρώην βίλα του Γερµανού προξένου Κρούγερ, που την είχε αγοράσει προ 3-4 µηνών.
Τον οδήγησε ο πατέρας µου, είδαν το χώρο, αλλά έκριναν ότι είναι χαµηλά στο κάµπο και προτίµησαν να πάνε στο Μετόχι του Μακεδονοµάχου Καπετάν Γιώργη Βολάνη που το σπίτι του ήταν στα ριζά του λόφου Κοπράνες και υπήρχε εύκολη διαφυγή προς το βουνό.
Αµέσως ξεκίνησαν οι εργασίες για διάνοιξη δρόµου από τους ‘‘Πέντε δρόµους’’ προς το Μετόχι του Βολάνη και η κατασκευή καταφυγίου πλησίον της κατοικίας του.
Πάντως είναι ζήτηµα αν έµεινε ο βασιλιάς και η συνοδεία του µια ή δυο νύχτες στο σπιτι του Καπετάνιο, γιατί το πρωινό της 20ης Μαΐου, έπειτα από σφοδρό βοµβαρδισµό έπεσαν οι Γερµανοί αλεξιπτωτιστές και ο βασιλιάς άρον άρον, έφυγε για τα Σφακιά και εν συνεχεία για την Αίγυπτο…
Εµείς τώρα µε την οικογένεια του Ψιστάκη, µέναµε, όπως προείπαµε, στο σπήλιο στους Βολάκους, απέναντι από τον Άγιο Χαράλαµπο, µόλις είδαµε κι εµείς να πέφτουν αλεξιπτωτιστές, φύγαµε κατευθείαν για το Θέρισο. Πηγαίναµε ποταµό ποταµό γιατί φοβόµαστε τα αεροπλάνα και το βραδάκι της ίδιας µέρας φτάσαµε, είχε όµως πολύ κόσµο και ανεβήκαµε πιο ψηλά στις Αλιάκες.
Κάποια στιγµή, είδε ο πατέρας µου ένα βοσκό, τον Λεβεντάκη να κρατάει στην πλάτη του ένα µεγάλο καζάνι και του λέει «Πού το πας σύντεκνε το καζάνι;». «Στο µιτάτο το πάω γιατί θα περάσει ο βασιλιάς και θα του κάνω τραπέζι». «Βάλε του µέσα και λίγη στρυχνίνη», (δυνατό δηλητήριο) του λέει αστειευόµενος ο πατέρας µου.
Τέλειωσε ο πόλεµος, τελείωσε και ο εµφύλιος και σε κάποιο γλέντι στου Ματσαµά του Ηρακλή το κέντρο στα Περβόλια, συναντά ο πατέρας µου τον θερισιανό βοσκό µε το καζάνι, αριστερό στα φρονήµατα, δεξιός ο πατέρας µου, και του λέει ο θερισιανός. «Καλά έλεγες, έπρεπε να του βάλω στρυχνίνη».
Να γυρίσουµε τώρα στην µάχη που έγινε στα Περβόλια, αρκετοί Περβολιανοί, κάποιας ηλικίας, που δεν είχαν πάει στην Αλβανία πήραν ότι όπλα βρήκαν και την πρώτη πρώτη µέρα της µάχης έδωσαν το παρών. Έπεσαν στο πεδίο της τιµής, ο Χναράς Νικόλαος, πατέρας των παλαιών Προέδρων Νικολάου και Ευαγγέλου, ο Νταµαδάκης ο Σταύρος, ο Χοντράκης ο Αντώνης, που στην εκτέλεση τού σκότωσαν τον 16χρονο µοναχογιό του Αντώνιο, µα και άλλοι που δεν τους θυµάµαι.
Από τον τακτικό ελληνικό στρατό, που όπως προείπαµε επρόκειτο για νεοσύλλεκτους, έπεσαν ηρωικά µαχόµενοι, ο λοχαγός Ηλιακόπουλος Αναστάσιος και ο Ανθυπολοχαγός Κούκης Παναγιώτης και 18 υπαξιωµατικοί και οπλίτες, άπαντες εξ ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως αναφέρεται στην σχετική επιγραφή στο Μνηµείο – Κενοτάφιο που ανέγειραν προς τιµήν τους οι συγχωριανοί µας.
Θυµάµαι να λένε, όσοι συγχωριανοί είχαν µείνει στο χωριό, εµείς είχαµε φύγει στο Θέρισο και κατεβήκαµε µετά που έπεσε η Κρήτη, ότι οι Έλληνες στρατιώτες πολέµησαν γενναία,αν και νεοσύλλεκτοι.
Είχαν στήσει ενέδρα στων Καλογέρων τους µύλους στο Μετόχι του Σεραφείµ, τώρα περνά δίπλα ο δρόµος του ΟΑ∆ΥΚ, στους Γερµανούς που κατέβαιναν από το Ανίµπαλι στο ποτάµι για να πάρουν νερό. Ο αξιωµατικός των στρατιωτών µας για να τους εµψυχώσει ίσως, ή από παράτολµο ηρωισµό βγαίνει από τον µύλο λέγοντάς τους «Των Γερµανών τα βόλια δεν σκοτώνουν», δυστυχώς όµως, ένας Γερµανός πολυβολητής κρυµµένος µακριά σε µια κουφαλόριζα ελιά τον θέρισε µε το πολυβόλο του…
Θύµωσε και λυπήθηκε πολύ για τον άδικο και άδοξο θάνατο του αξιωµατικού ο συγχωριανός µας Μπατάκης Νικηφόρος και κατεβαίνει χαµηλά στο ποτάµι από του Μούτση πάει γύρω γύρω και σκοτώνει τον Γερµανό πολυβολητή.
Έπεσε, δυστυχώς η Κρήτη και κατεβήκαµε κι εµείς από το Θέρισο, τώρα είχε φτάσει η ώρα του ενταφιασµού των νεκρών.
Μικρό παιδί, περίεργο, µα και κοντά στην Εκκλησία, αφού βοηθούσα τον παπα- Γιάννη Φιωτάκη στο ιερό, θυµάµαι και ανατριχιάζω, συγχωριανοί µας, µε µπροστάρισσα την Κατίνα, την κόρη του Ρακόπουλου, αργότερα σύζυγο του Κώστα του Αγγελάκη και άλλους, όπως τον Καστρινό τον Μανώλη, τον µετέπειτα τραπεζικό, τους Χοντράκηδες µε την αδελφή τους την Αµαλία να πηγαίνουν στο Ανίµπαλι και να κατεβάζουν τους νεκρούς.
Κρατούσαν ολοκάθαρα σεντόνια, φορούσε η Κατίνα, αντί για γάντια, χοντρές κάλτσες στα χέρια της και ξεπλάκωναν τους νεκρούς από τις πέτρες που τους είχαν βάλει πρόχειρα, τους έβαζαν σε σκάλες ή τους φόρτωναν σε γαϊδούρια και τους κουβαλούσαν στο Νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής.
Εκεί έθαβαν τους χωριανούς στους οικογενειακούς τάφους και τους στρατιώτες έξι-έξι σε κοινά µνήµατα.
Αργότερα, µετά τον εµφύλιο, έστησαν οι χωριανοί Μνηµείο για τους εκτελεσθέντες στην Πλατεία Ηρώων, δεν παρέλειψαν όµως να στήσουν και Μνηµείο στο Νεκροταφείο για τους στρατιώτες από την πάνω Ελλάδα που έπεσαν µαχόµενοι στην Κρήτη µας.
Σηµείωση καταγραφέα:
Το συγκεκριµένο Μνηµείο- Κενοτάφιο στήθηκε τη δεκαετία του 1950 παράλληλα µε το Μνηµείο των εκτελεσθέντων, στο εν λόγω Κενοτάφιο τελούσε κάθε χρόνο, Μάιο µήνα, τρισάγιο και επιµνηµόσυνη δέηση ο µακαριστός παπά- Γιάννης Γαλανάκης και ο γράφων έλεγε δυο λόγια για τη θυσία των στρατιωτών µας, µα και δυο λόγια για την πράξη τιµής και ευγνωµοσύνης των συγχωριανών µας που έστησαν το Μνηµείο τους, το Μνηµείο του Άγνωστου στρατιώτη των Περιβολίων.
Πρόπερσι το τιµήσαµε επίσηµα µε τη συµµετοχή της Ένωσης Αποστράτων Αξιωµατικών Στρατού και να δηλώνει ο pρόεδρος της Ένωσης κ. Φινοκαλιώτης, ότι παρόµοιο Μνηµείο δεν έχει υπόψη του στην Κρήτη και µε την υπόσχεση να το εντάξουµε στον επίσηµο εορτασµό της Αντιπεριφέρειας για τη Mάχη της Κρήτης.
∆υστυχώς το αµέλησαν οι αρµόδιοι.
Θαυµάζω τους Νεοχωρίτες που καταφέρνουν κάθε χρόνο να εντάσσουν στο Πρόγραµµα της Αντιπεριφέρειας την αποδοση τιµής στο Μνηµείο πεσόντων Νεοχωριτών.
*Ο Γεώργιος Μανιαδάκης είναι συν/χος δάσκαλος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΙΑ∆ΑΚΗΣ*
