Terry Eagleton, ο διασημότερος εν ζωή Βρετανός καθηγητής πολιτισμικής θεωρίας
Εκδόσεις “Πατάκη” 2008
Μετάφραση: Πέτρος Γεωργίου
Κείμενο αφιερωμένο στον εξαίρετο πνευματικό άνθρωπο δρα Γιάννη Θ. Πολυράκη
Μια ριζοσπαστική και νηφάλια απάντηση την περί Θεού αυταπάτη από τον διάσημο πρώην Μαρξιστή διανοούμενο, ο οποίος επιστρέφοντας στις χριστιανικές του ρίζες επιτίθεται στους “νέους αθεϊστές” λέγοντας ότι η καταγγελία τους για την “περί Θεού αυταπάτη” είναι μία παρανόηση, μία γενίκευση, μία υπερ-απλούστευση…
Ενα βιβλίο που ταράζει τα νερά και είναι τόσο επίκαιρο, μέσα από τις σημαντικές σκέψεις του κορυφαίου Βρετανού διανοούμενου του καιρού μας που με τόλμη σκέψης λέει ότι: Ο Χριστιανισμός από τη φύση του είναι αριστερός, αλλά η χριστιανική εκκλησία ξανά και ξανά πρόδωσε τον εαυτό της, όπως και η επιστήμη της καταστροφικότητάς τους, που απεμπόλησε την επιστημονική πνευματικότητα και ηθική ευθύνη…
Ο ΜΗΔΕΝΟΠΟΙΟΥΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Εδώ και καιρό, μέσα στα πλαίσια του εντεινόμενου “επιστημονικού” ΑΘΕΪΣΜΟΥ και του κοινωνικού μοντερνιστικού απαρνητισμού όλων των κοινωνικών -θεσμικών και μη- αξιών των πάντων.
Ενα σοβαρό ποσοστό αφορά, κυρίως ανάμεσα στους νέους την υιοθέτηση της αθεΐας.
Μία υπόθεση που πάντα συνέχει τις κοινωνίες αρχαίων, μεσαιωνικών, νεωτερικών και έντονα, μετανεωτερικών. Με τον αθεϊστικό αρνητισμό να μεγαλώνει στις τωρινές ηλεκτρονικο-επικοινωνιακές και τεχνορομποτικές κοινωνικές πραγματικότητες μέσα στις οποίες ο Θεός της ιουδαϊκοχριστιανικής παράδοσης περιφρουρείται. Με συνέπεια ο άνθρωπος να καταφρονείται, να ποδοπατείται και να μηδενοποιείται ως πράγμα χάνοντας την ανθρώπινη υπόσταση…
ΝΕΟΙ ΣΩΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ ΟΙ “ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ” ΤΗΣ ΑΘΕΪΑΣ
Ομως μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα μιας βαθιάς κρίσης του εν γένει πολιτισμού άλλων μεγάλων θρησκειών της Ανατολής έχουν δημιουργηθεί πολλαπλές εκκοσμικευτικές παραμορφώσεις και εκμεταλλεύσεις τους.
Για να έχει μείνει κυρίαρχη η φονταμενταλιστική αυτοθυσιαστική και υπερεκδικητική θρησκεία του Ισλάμ.
Πάντως παρά την επικυρίαρχη αυτή πραγματικότητα ενός σημερινού εκδικητικού τρόμου που έχει εξαπλωθεί σε Ευρώπη – Δύση – κόσμο, με έντονη την απειλή κατά του Χριστιανισμού – Ανατολικού και Δυτικού σε κρίση εδώ και αιώνες ευρισκόμενη χριστιανοσύνη αντιπαλεύει την τρομοκρατία της ακραίας ισλαμικής εκδικητικότητας, αλλά και τη δυτική αγριότητα και πολεμική καταστροφικότητα που τη χαρακτηρίζει τόσους αιώνες.
Ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει την ιδεολογικοποιημένη θεωρία των “αποστόλων” της αθεΐας οι οποίοι έχουν αυτοστρατευθεί να σώσουν την ανθρωπότητα με τη νιτσεϊκή αθεΐα των υπερανθρώπων.
Η ΝΙΤΣΕΪΚΗ ΕΥΔΙΑΘΕΣΙΑ ΤΟΥ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΥ
Σε όλη αυτή την κρίση την οποία, ίσως ενίσχυσε “δογματικώς” ο διαφωτισμός επιβολής της μονοδιάστατης απόλυτης λογικοκρατίας το αποτέλεσμα είναι, τώρα, στον 21ο αιώνα της μεγάλης ευ-διαθεσίας για τον “νεκρό Θεό” όπως ο Νίτσε τον ύψωσε με την αναπτυσσόμενη τεχνοτρονική υπερδύναμη του ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΥ να φθάσουμε σαν ανθρωπότητα στη νέα σύγχρονη αγριότητα.
Μέσα σ’ ένα κρίσιμο αδιέξοδο για επαν-ανθρωπισμό στον κόσμο. Εναν κόσμο δολοφονικό που βασίζεται στο δόγμα του ίδιου του Νίτσε που λέει: «η ανθρώπινη ιδιότητά μου είναι μια συνεχής υπερνίκηση του εαυτού μου». Μια νίκη ανταγωνιστική, έως θανάτου, που καταστρέφει και την έννοια μιας ανθρωπότητας που έχει συμβιβαστεί με τον θάνατο του Θεού για να ζει καλά. Που όμως κατάφερε να ζει τόσο δραματικά χειρότερα.
Η ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΑΥΤΑΠΑΤΗ ΜΕ ΑΘΕΟΥ ΦΡΕΝΑΠΑΤΗ
Μέσα όμως, στη σύγχρονη απάνθρωπη πραγματικότητα που καθημερινά πιο πολύ, βιώνουμε έχουν δημιουργηθεί πλείστες όσες αντιδράσεις για την αθεΐα, αθρησκεία από πολλούς ξένους διανοούμενους και επιστήμονες, αλλά και μεγάλους Δυτικούς και Ανατολικούς Χριστιανούς θεολόγους, οι οποίοι αντιτίθενται σκληρά στους σύγχρονους “αποστόλους της περί Θεού αυταπάτης” Richard Dawking.
Ενας από τους διαπρεπείς αντιτιθέμενους στην “αθεϊστική” αποστολική επίθεση είναι ο παγκόσμια γνωστός πανεπιστημιακός καθηγητής λογοτεχνίας και πολιτισμικής θεωρίας (πρώην διαπρεπής μαρξιστής) Terry Eagleton. Αυτός επιστρέφοντας μαζί με τον υγιή μαρξισμό στις χριστιανικές (καθολικές) του ρίζες έγραψε ανάμεσα στα πολλά βιβλία που έχει συγγράψει και το έργο “Λογική, πίστη και επανάσταση” και με υπότιτλο: “Στοχασμοί γύρω απο τη Θεού διαμάχη”. Μια ριζοσπαστική και νηφάλια απάντηση, εκδόσεις “Πατάκη” στην “Περί Θεού αυταπάτη”.
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ “ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ” ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ
Στη βασική περίληψη του βιβλίου για τον κορυφαίο Βρετανό διανοούμενο του καιρού μας στο εκδοτικό σημείωμα αναφέρεται ότι: Ο Terry Eagleton επιτίθεται στους “νέους αθεϊστές” όπως ο Richard Dawkins και ο Christofer Hitchens (ο οποίος πέθανε το 2011, σε ηλικία 62 ετών) για να κυκλοφορηθεί στην Αμερική το 2007 “Η βίβλος του άθεου” με τον λόγο κορυφαίων διανοητών και με επιλογή και εισαγωγή Κρίστοφερ Χίτσενς. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε αυτή η βίβλος στην ελληνική γλώσσα το 2012 από τις εκδόσεις Polaris.
Αλλά τι αναφέρεται στο εκδοτικό σημείωμα για την αντίθεση στους αθεϊστές του Terry Eagleton. Ναι, αναφέρεται, κυρίως, ότι ο Ηγκλετον συνηγορεί “Υπέρ της πίστης” λέγοντας ότι: Δεν είναι πολλοί αριστεροί χριστιανοί. Ομως ο χριστιανισμός είναι “αριστερός” από τη φύση του: Βοηθάει τους φτωχούς και τους αρρώστους, μιλάει εξ ονόματος όσων δεν έχουν ζωή.
Ενώ οι αθεϊστές έχουν μια αφελή ιδέα για τον Θεό και τη θεολογία που η καταγγελία περί “αυταπάτης” είναι μια παρανόηση, μια γενίκευση, μια υπεραπλούστευση.
Γι’ αυτό, πριν να μιλήσουν εναντίον της θρησκείας, πρέπει να την καταλάβουν… Ωστόσο, η “λογική, πίστη και επανάσταση” δε γράφτηκε για να αρέσει σε όλους.
ΣΥΧΝΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ ΑΛΛΑ ΣΠΑΝΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΧΙΡΟΣΙΜΑ
Σε αυτό το βιβλίο ο Eagleton σχολιάζει πώς η χριστιανική εκκλησία έχασε την υπόληψή της και πώς πρόδωσε ξανά και ξανά τον εαυτό της.
Αλλά αντιμετωπίζει και ιδέες που υπερβαίνουν τα διλήμματα της πίστης όπως: Μήπως η επιμονή στην πρόοδο είναι μια μορφή ύβρεως; Μήπως ο Διαφωτισμός ευθύνεται για την έλλειψη πνευματικότητας που μας διακρίνει; Και γιατί αναφερόμαστε τόσο συχνά στην ισπανική ιερά εξέταση και τόσο σπάνια στη Χιροσίμα;
Για να διερωτηθεί μήπως η επιστήμη μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο καταστροφική, από τη θρησκεία;
ΟΥΤΕ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΟΥΤΕ Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΠΕτυχαν ΝΑ ΕΦΑΡΜΟΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΡΕΤΗ
Με το βιβλίο του αυτό “ταράζει τα νερά” της μοντέρνας λογικής: με τον Eagleton να πιστεύει στον Θεό, όχι επειδή η ύπαρξή του μπορεί να αποδειχθεί, αλλά επειδή την αισθάνεται μέσω της βίωσης που οδηγεί στην επανάσταση…
Για να υπάρχουν θρησκευόμενοι καλόγεροι και θρησκευόμενοι επαναστάτες με τις χριστιανικές παραβολές να αντανακλώνται στην ιστορία της διεθνούς επανάστασης. Ενώ ο Χριστιανισμός είναι η αναζήτηση της αρετής -όπως και ο σοσιαλισμός…
Προσωπικά όμως εγώ έχω τη γνώμη ότι ούτε ο χριστιανισμός, ως θεσμός εκκλησιαστικός, πέτυχε να εμπραγματώσει ουσιαστικά την αναζήτηση της αρετής, αλλά ούτε και ο σοσιαλισμός πέτυχε να εφαρμόσει την πολιτική αρετή στη διακυβέρνηση λαών και κόσμου.
Ομως ο Terry Eagleton (σελ. 116-117 του βιβλίου) του θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα για τον άνθρωπο του διαφωτισμού που βρίσκεται τρομακτικά μόνο στο σύμπαν…
ΜΟΝΟΣ ΚΑΤΑΜΟΝΑΧΟΣ ΑΙΩΡΕΙΤΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟ ΠΑΓΕΡΟ ΣΥΜΠΑΝ
Ναι, ο άνθρωπος του μονοδιάστατου λογικισμού πορεύεται χρόνια στον δρόμο της ανθρώπινης κυριαρχίας, αχώριστης από την παγερή μοναξιά όπου στο ζενίθ της αυτοπεποίθησής του βρίσκεται αιωρούμενους δραματικά χωρίς καμιά πηγή επιβεβαίωσης του εαυτού του.
Με την επικράτειά του να τη διαπερνά μια εναντιώδης αίσθηση αυθαιρεσίας και τυχαιότητας η οποία θα γίνει οξύτερη καθώς ξεδιπλώνεται η νεότερη εποχή…
Για να διατυπώσει ο Terry το κρίσιμο ερώτημά του λέγοντας: Τι νόημα έχει με το ένα χέρι να εξάγεις από τον κόσμο αξίες τις οποίες έχει μόλις εισαγάγει το άλλο χέρι;
Και τι σημαίνει για το ανθρώπινο υποκείμενο το να στηρίζεται σε ένα θεμέλιο που είναι ο εαυτός του; Ωστόσο, δεν εξαφανίστηκε έτσι απλά η υπερβατικότητα…
ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΣΤΡΑΚΙΣΤΕΙ ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ
Αλλά αν οι καλές τέχνες έχουν αποκτήσει σταδιακά εξαιρετική σημασία στο πλαίσιο μιας νεώτερης εποχής αυτό οφείλεται στο ότι παρέχουν ένα υποκατάστατο υπερβατικότητας μέσα σε έναν κόσμο από τον οποίο οι πνευματικές αξίες έχουν εν πολλοίς αποστρακιστεί.
Με τις καλές τέχνες να αποτελούν απλώς ένα ακομη εμπορεύσιμο αγαθό. Με τη λογοτεχνία ταυτόσημα να αντιπροσωπεύει ένα από τα τελευταία άσυλα του ανθρώπινου πνεύματος σ’ αυτό τον φαύλο κόσμο μέσα στον οποίο είμαστε καταβυθισμένοι οι αυτοδύναμοι νοούντες και οι ετεροδύναμοι επινοούντες και απονοούντες. Γιατί, τώρα, μέσα στην τεχνοτρονική επέλαση χάνουν πια τη σημασία τους. Ιδιαίτερα, διαδικτυακά και όλες οι τέχνες όπως και όλες οι κοινωνικές αξίες και σημασίες…
Για να επισημάνει όμως ο Terry ότι: οι ορθολογιστές δεν ζουν μόνο με τη λογική, αλλά και με μια έμμονη πίστη σε κάποια ανεξιχνίαστη δημιουργικότητα, αλλά το να προσβλέπουμε στη λογοτεχνία για να καλύψουμε την ανάγκη μας για υπερβατικότητα κατά πάσα πιθανότητα έχουμε σοβαρό πρόβλημα.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΟΔΟΥ: ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΣ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ ΠΛΑΝΗΤΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
Μεγάλη Νιτσεϊκή ευ-διαθεσία για τον “νεκρό θεό” και στη συνέχεια μια ανθρωπότητα που συμβιβάζεται με την αντίληψη για τον θάνατο του θεού. Με αποτέλεσμα τις χθεσινές, τις σημερινές και τις προβλεπόμενες αυριανές διαστροφές, καταστροφές και ολοκαυτώματα στον κόσμο. Με κύματα απογοητεύσεων και τρομοκρατιών…
Χωρίς θεό, αλλά με πίστη στον ευ-δαιμονισμό και στον υπεράνθρωπο. Με πολλαπλές συγκρούσεις θρησκειών -μεταξύ τους με τις εξουσίες και τις παραεξουσίες που υψώνουν λάβαρα γραμμής προόδου ενός πολιτισμού που φαίνεται, κατά τον Terry να καταστρέψει τον πλανήτη, να σκοτώνει αθώους και να παράγει ασύλληπτης κλίμακας ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων…
Αρχαία και νέα τραγωδία να μας απειλούν. Ομως εμείς με αφορμή την τωρινή κρούση Εκκλησίας και πολιτείας θα επανέλθουμε στις επαναστατικές σκέψεις του Ηγκλετον που είναι τόσο ουσιώδεις και τόσο επίκαιρες.
