Η λαϊκή παράδοση και ο Κλήδονας

Παράδοση είναι ό,τι κληρονομείται από γενιά σε γενιά. Το σύνολο των πολιτιστικών μας αγαθών. Ηθη, έθιμα, αντιλήψεις, συνήθειες, αρχές, τρόποι συμπεριφοράς, θρύλοι, διηγήσεις, αινίγματα, παροιμίες, ευχές που συνήθως παραδίδονται προφορικά από στόμα σε στόμα. Είναι η συναισθηματική πνοή του παρελθόντος ένα αποστάλαγμα πείρας σε όλους τους τομείς. Ο καθρέπτης της ζωής κάθε λαού, η ιδιόρρυθμη ψυχή του, και διασώζει τις ρίζες και το χρώμα κάθε τόπου, συνδέει με επιτυχία τις γενιές μεταξύ τους.
Η παράδοση είναι μια ανεξάντλητη δεξαμενή εμπειριών, έμπνευσης τέχνης και πρωτοπορίας και βρίσκεται σε συνεχή ροή και είναι εύκολο να αντλούμε από μέσα αγαθά για να πλάθουμε το μέλλον. Η διατήρηση του πλούτου της παράδοσης, είναι μέσα στη γλώσσα, στα παραμύθια, στα δημοτικά τραγούδια, στους χορούς, στις χριστιανικές τελετές στα ιστορικά μνημεία στα τοπωνύμια κ.ά. και έτσι επαληθεύεται ότι οι νεκροί, είναι οι καλύτεροι δάσκαλοι για τους ζωντανούς! Η παράδοση δεν είναι ένα είδωλο που πρέπει να το λατρεύουμε σιωπηλά, αλλά είναι ένα εξαίρετο αγώνισμα ζωής, που πραγματοποιούμε, διατηρώντας την κριτική μας αίσθηση. Οσο προχωρεί ο μηχανικός πολιτισμός, τόσο η παράδοση κινδυνεύει να εξαφανιστεί, γιατί εκτός των άλλων, λιγοστεύει η πίστη των ανθρώπων στην αλήθεια και είναι χρέος μας μεγάλο, η συλλογή και διατήρησή της, για να κρατήσουμε τον λαϊκό μας πολιτισμό και την ελληνικότητά μας. «Σβήνοντας ένα κομμάτι παράδοσης από το παρελθόν, αυτόματα χάνεται ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον και είναι άχαρη και θλιβερή η ζωή γιατί μοιάζει σαν ακατοίκητο σπίτι» κατά τον Σεφέρη. «Αν ήταν δυνατόν -γράφει κάποιος φιλόλογος- όλα τα ανθρώπινα αγαθά να τα χρησιμοποιούσαμε για να κάνουμε με αυτά μια ανθοδέσμη, ο μόνος κήπος που θα μας τα χάριζε, είναι της παράδοσης! Εκεί είναι τα πιο ευωδιαστά και τα πιο όμορφα λουλούδια».
Λαός που την παράδοση ξεχνά
και δεν θυμάται/ στο λήθαργο του μαρασμού παντοτινά κοιμάται!
Ο Κλήδονας είναι ένα κομμάτι της παράδοσής μας. Ενα είδος λαογραφομαντείας, γνωστό σε όλη την Ελλάδα. Η γιορτή της γέννησης του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, έχει συνδυαστεί με έθιμα, τα οποία μεταφέρουν στην χριστιανική εποχή τελετές και δρώμενα αρχαιότερων εποχών. Η διαχρονική συνέχιση συνδυάστηκε προφανώς και με το θερινό ηλιοστάσιο. Η μαντεία αυτή παίρνει χαρακτήρα τελετής και γίνεται ως εξής: Την παραμονή της γιορτής του Αγ. Ιωάννου, μετά τη δύση του ηλίου δυο κοπέλες ανύπαντρες πρωτότοκες και μανοκυρουδάτες, η μια με το όνομα Μαρία, παίρνουν την πύλινη στάμνα και με απόλυτη σιωπή πηγαίνουν στο πηγάδι να φέρουν το αμίλητο νερό. Παρά τις προκλήσεις που δέχονται από όλους που τις παρακολουθούν και που με κάθε τρόπο προσπαθούν να τις αναγκάσουν να μιλήσουν, αυτές καταφέρνουν με κλειστό το στόμα να φέρουν στο σπίτι της Μαρίας το νερό αυτό, το αμίλητο, που συμβολίζει και την αφωνία του Ζαχαρία, το τάμα του, να μη μιλήσει μέχρι να γεννηθεί ο Αγ. Ιωάννης. Ερχονται όλα τα κορίτσια του χωριού και η κάθε μια ρίχνει το δικό της ριζικάρι μέσα στο νερό. Ενα μικροαντικείμενο (φρούτο, κλειδάκι, κουμπί ή και προσωπικό αντικείμενο (σκουλαρίκι, δακτυλίδι, τσιμπιδάκι κ.ά.) αρκεί να μπορεί να το αναγνωρίσει αυτή στην οποία ανήκει. Αφού μαζευτούν τα ριζικάρια από όλες και όλους, σκεπάζουν τη στάμνα με κόκκινο πανί και κλειδώνουν τον κλήδονα με ένα μεγάλο κλειδί. Πρέπει όλο το βράδυ να μείνει έξω ο κλήδονας για να πάρει τη μαντική δύναμη των άστρων και πρωί-πρωί τον παίρνει η Μαρία και τον βάζει μέσα στο σπίτι. Το βράδυ αφού ανάψουν οι φωτιές με τα ιαματικά ξερά χόρτα και τα στεφάνια του Μάη, πηδούν τα παιδιά πάνω από τις φλόγες για να πάρουν την καθαρτήρια δύναμη της φωτιάς και να έχουν υγεία. Εν τω μεταξύ μαζεύονται σε μια ανοιχτή αυλή όλοι φίλοι και χωριανοί, σχηματίζουν ένα μεγάλο κύκλο και κάθεται στη μέση η Μαρία αγκαλιά με την στάμνα. Αρχίζουν να τραγουδούν γλυκά, μελωδικά, τις πρώτες μαντινάδες
«Aνοίξετε τον Κλήδονα στ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη,/ να δει η κάθε κοπελιά τον άντρα που θα πάρει.
Στο τέλος κάθε μαντινάδας βγάζει η Μαρία και ένα ριζικάρι και το παραδίδει στον κάτοχό του και έχει γι’ αυτόν ιδιαίτερη σημασία η μαντινάδα. Ετσι ανασύρει από το νερό όλα τα ριζικάρια και πρώτη και δεύτερη και τρίτη φορά και γίνεται χαμός από τα γέλια. Αρχίζει ένα τρικούβερτο γλέντι με όργανα, τραγούδια και χορούς που κρατάει πολλές ώρες. Τα κορίτσια βάζουν στο στόμα τους νερό του κλήδονα και περπατούν στον δρόμο για να σταμπάρουν το πρώτο όνομα που θα ακούσουν και να το συνδυάσουν με το παλληκάρι που θα παντρευτούν. Επίσης βάζουν τον Κλήδονα κάτω από το μαξιλάρι τους για να ονειρευτούν, συνέχεια κνισσαρίζουν λίγη στάκτη πίσω από την πόρτα για να μαντέψουν το πρωί με τα σχήματα που παίρνει το επάγγελμα του γαμπρού. Το καταμεσήμερο της ίδιας μέρας, πηγαίνουν στο πηγάδι, σκεπάζουν το κεφάλι τους με κόκκινο πανί, σκύβουν, κοιτάζουν μέσα, παρατηρούν τα διάφορα παιχνίδια του νερού με το φως ή τις σκιές, για να τα συνδυάσουν με το αγαπημένο τους πρόσωπο. Αυτά και με πολλά άλλα μαντικά τεχνάσματα, ασχολούνται τα κορίτσια την ημέρα του Κλήδονα για να δοκιμάζουν την τύχη τους. Αυτές τις μέρες στην πόλη μας σε κάθε γειτονιά, αλλά και σε κάθε χωριό της Κρήτης και όλης της Ελλάδας αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα, και είναι ωραίο να το παρακολουθήσουμε να χαρούμε την παράδοση σε όλο της το μεγαλείο.