Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Κρόκος

Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Crocus sativus (Κρόκος ο ήμερος) και το συναντούμε στη χώρα μας με την ονομασία Ζαφορά, Μαμελούκος, Καστανούλα ή Σαφράν.

Είναι φυτό βολβόριζο της κατηγορίας των κρίνων και ανήκει στην οικογένεια των Ιριδωδών.
Ο βολβός είναι στρογγυλός, σαρκώδης και λευκός εσωτερικά. Εξωτερικά είναι σκεπασμένος από «λέπυρα» με χρώμα γκριζοκόκκινο και από κάτω έχει ρίζες ινώδεις κιτρινωπές. Φτάνει σε ύψος τα 5-30 εκατοστά.
Έχει πράσινα, λεπτά, κομψά, λογχοειδή φύλλα (3 έως 7) που εμφανίζονται συνήθως μετά την ανθοφορία του. Τα άνθη βγαίνουν πριν από τα φύλλα και τα κρινάκια του σχηματίζονται από 6 πέταλα και έχουν πορφυρό προς βιολετί χρώμα. Τα στίγματα έχουν ζωηρό πορτοκαλί χρώμα. Οι κρόκοι έχουν μόνο τρεις ανθήρες και όχι έξι όπως τα κολχικά και οι στερνμπέργκιες (κίτρινα κρινάκια που ανήκουν στην οικογένεια των Αλαρυλλιδών). Ο καρπός είναι κάψα, ωοειδής, τριγωνική.
Από τα θηλυκά άνθη (οι τρεις στύλοι του υπέρου) παράγεται πρώτης τάξεως και ποιότητας χρωστική ουσία. Υπάρχουν 70 είδη από τα οποία τα 14 ανήκουν στην Ελληνική χλωρίδα. Μερικά από αυτά είναι ο Καρτραϊκός, ο Τουρνεφόρτιος, ο Ολιβέριος, ο Σιβέριος και ο Ήμερος στον οποίο αναφερόμαστε σήμερα.

Ιστορικά στοιχεία
Η ιστορία του βοτάνου χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Το από πότε είναι γνωστό ο Κρόκος δεν είναι επιβεβαιωμένο. Αναφέρεται ότι οι Σουμέριοι το γνώριζαν εδώ και 5.000 χρόνια.
Με δεδομένο ότι για πρώτη φορά εμφανίσθηκε στα μέρη μας, κανείς δεν γνωρίζει πως μεταφέρθηκε από την Μεσόγειο στη Μεσοποταμία. Τον αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα γράφοντας για την «Ηώ την Κροκόπεπλο». Τον αναφέρουν ακόμη ο Θεόφραστος, ο Αισχύλος, ο Πίνδαρος καθώς και ο Αριστοφάνης στη Λυσιστράτη. Αναφορά για καλλιέργεια κρόκου έχουμε από το 2.300 π.Χ.
Στην Αργοναυτική εκστρατεία , η Μήδεια, κόρη του βασιλιά της Κολχίδας έδωσε στον Ιάσωνα χυμό καυκασιανού κρόκου για να τον προστατέψει από την πύρινη ανάσα των ταύρων που προστάτευαν το Χρυσόμαλλο Δέρας. Ο κρόκος αυτός είχε φυτρώσει στο σημείο όπου έτρεχε το αίμα του Προμηθέα όπως αναφέρει η μυθολογία.
Εμφανίζεται σε Μινωικές ζωγραφιές του 1600 π.Χ. και ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι οι αρχαίοι Έλληνες τον χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς σε πολλές και διάφορες φλεγμονές. Οι γιατροί της αρχαιότητας το συνιστούσαν ως διεγερτικό. Απέδιδαν στον κρόκο αφροδισιακές ιδιότητες και τον συνέδεαν με τη γονιμότητα.
Η ακριβή τιμή του Κρόκου ήταν και η αιτία της νοθείας του με βοοειδείς χρωματισμένους ιστούς και πατάτα. Τον 15ο αιώνα στη Νυρεμβέργη ένας έμπορος θάφτηκε ζωντανός επειδή νόθευσε τον Κρόκο που ίσως προοριζόταν για το Βασιλικό τραπέζι.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε ως άριστο στομαχικό για να διευκολύνει την πέψη, για να καταπραΰνει τους κολικούς των νεφρών και τις υστερικές κρίσεις.
Στην Κρήτη τον μεσαίωνα, το βότανο ήταν γνωστό με το όνομα Ζαφορά. Σήμερα η ονομασία αυτή είναι σχεδόν άγνωστη. Σε Κρητικά έγγραφα του 17ου αιώνα συναντούμε τοπωνύμια όπως ζοφορόκηπος ή ζοφοροκήπια. Οι κατάλογοι του Βαρθολομαίου Πάξη έτους 1557 αναφέρουν ότι «η ζαφορά πουλιέται καλά στο Χάνδακα (το σημερινό Ηράκλειο)». Κρητικά κείμενα μας πληροφορούν ότι οι Κρητικοί επί Βενετοκρατίας χρησιμοποιούσαν την ζαφορά ως αρτυματική και βαφική ουσία. Ο Μάρκος Αντώνιος Φώσκολος στο «Φορτουνάτο» αναφέρει ότι οι Κρητικοί της εποχής του (μέσα του 17ου αιώνα) έτρωγαν «τις μακαρούνες από μια μουρχούτα αρτυμένες με παρίσσα ζαφορά».
Στο νησί μας υπάρχουν διάφορα είδη κρόκου τα οποία φυτρώνουν σε άγρια μορφή. Ένα είδος μάλιστα από αυτά το Crocus cartwrightianus Hembert απαντάται μόνο στην Δυτική Κρήτη και είναι το πρώτο που πιθανολογείται ότι εμφανίσθηκε.
Έχει άνθη μικρότερα, χρωματικά ποικιλόμορφα και χιτώνα δικτυωτό.
Συστατικά-χαρακτήρας
Ο Κρόκος περιέχει αιθέριο έλαιο (8-10% το οποίο περιέχει τερπένες, τερπενικές αλκοόλες και εστέρες), κροκίνη (ένα χρωματικό γλυκοζίδιο), πικροκροκίνη (ένα άχρωμο, πικρό γλυκοζίδιο που σχηματίζει τη σαφρανάλη με τη χαρακτηριστική της μυρωδιά).

Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ο Κόκος ανθίζει το φθινόπωρο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα στίγματα του υπέρου. Καλλιεργείται για τα στίγματα του άνθους του, τις ίνες σαφράν οι οποίες εκτός από τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα, αλλά και ως χρωστικό. Είναι το ακριβότερο μπαχαρικό στον κόσμο και ο λόγος είναι απλός. Για να μαζέψει κανείς ένα κιλό από το μπαχαρικό αυτό χρειάζεται να μαζέψει με το χέρι του περίπου 140.000 άνθη. Η διαδικασία συλλογής και αποξήρανσης για ένα κιλό από το πολύτιμο αυτό βότανο απαιτεί 400 ώρες εργασίας. Συλλέγεται τρεις φορές τον χρόνο. Την τελευταία φορά βγαίνουν και οι βολβοί, καθαρίζονται και ξαναφυτεύονται σε άλλο σημείο για να ετοιμαστεί η παραγωγή της επόμενης περιόδου

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι δριμύ, γλυκόπικρο βότανο το οποίο βελτιώνει την πέψη, διεγείρει την κυκλοφορία του αίματος, αυξάνει την εφίδρωση και την αποβολή των ούρων, κατεβάζει την πίεση και δρα κυρίως ως εμμηναγωγό καταπραϋντικό, αντισπασμωδικό και αντιυστερικό. Είναι ακόμη τονωτικό και στομαχικό. Από Κρόκο παρασκευάζεται και σιρόπι για εντριβές των ούλων στις περιπτώσεις πόνων της οδοντοφυΐας, προφανώς επειδή έχει και ελαφρά ναρκωτικές ιδιότητες. Είναι κατά της γαστραλγίας, της υστερίας και του κοκίτη.
Το βραστάρι του φυτού είναι κατάλληλο για εξωτερικές χρήσεις σε καταπλάσματα για να διαλύει σπυριά και φλεγμονές.
Στην κινέζικη παραδοσιακή ιατρική χρησιμοποιείται εσωτερικά για να διεγείρει τη ζωτική ενέργεια του συκωτιού, ως αντικαταθλιπτικό και στις διαταραχές των εμμήνων.

Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα, βάζοντας σε ένα φλιτζάνι του καφέ με βραστό νερό 4 έως 5 νήματα του βοτάνου και το αφήνουμε για 3 λεπτά πριν το πιούμε. Μπορούμε να βάλουμε τα νήματα σε κρύο νερό, χωρίς να το βράσουμε, αν το αφήσουμε μέσα σε αυτό όλο το βράδυ και να το πιούμε το πρωί.
Θεραπευτικά παρασκευάζεται με τα νήματα του βοτάνου και σιρόπι για εντριβές των ούλων σε περιπτώσεις πόνων της οδοντοφυΐας.

Προφυλάξεις
Ο κρόκος σε μεγάλες δόσεις μπορεί να γίνει τοξικός και να προκαλέσει βίαιες αιμορραγίες. Η θανατηφόρα δόση για τον άνθρωπο είναι μερικά γραμμάρια.

Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα