Η τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης
Η παγκόσµια τουριστική βιοµηχανία βιώνει σήµερα σταδιακά τον αειφορικό µετασχηµατισµό της λόγω της αυξανόµενης περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των τουριστών και των εµπλεκοµένων σε αυτήν αλλά και της συµµόρφωσης της µε τις προσπάθειες αποανθρακοποίησης και µετριασµού της κλιµατικής αλλαγής. Σύµφωνα µε τις υπάρχουσες εκτιµήσεις η συµβολή των τουριστικών καταλυµάτων στις παγκόσµιες εκποµπές ανθρακούχων αερίων ανέρχεται περίπου σε 1% ενώ της παγκόσµιας τουριστικής βιοµηχανίας σε περίπου 5%. Καθώς σήµερα η παγκόσµια τουριστική βιοµηχανία µεγεθύνεται συνεχώς αυξάνονται και οι εκποµπές της σε CO2 που δεν συνάδει µε τη προσπάθεια καθαρής ενεργειακής µετάβασης µέχρι το 2050. Ένα τουριστικό κατάλυµα θεωρείται ότι έχει µηδενικές εκποµπές άνθρακα λόγω της χρήσης ενέργειας εφόσον παράγει πράσινη ηλεκτρική και θερµική ενέργεια που είναι ίση µε την ενέργεια που καταναλώνει.
Τα τουριστικά καταλύµατα καλούνται σταδιακά να µειώσουν ή να µηδενίσουν τo κλιµατικό τους αποτύπωµα υιοθετώντας αειφόρες πρακτικές και ενσωµατώνοντας την χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στη λειτουργία τους. Η τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης είναι σήµερα η σηµαντικότερη βιοµηχανία του νησιού συµβάλλοντας στη δηµιουργία πολλών θέσεων εργασίας και περίπου του 50% του ακαθάριστου περιφερειακού προϊόντος. Η χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στα τουριστικά καταλύµατα είναι σήµερα περιορισµένη καθώς αυτά χρησιµοποιούν κυρίως συµβατικά καύσιµα και ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου.
Η ζήτηση για αειφόρα τουριστικά καταλύµατα
Καθώς η κλιµατική κρίση επιδεινώνεται αυξάνεται ο αριθµός των ευαισθητοποιηµένων περιβαλλοντικά τουριστών –κυρίως στις πλούσιες χώρες της βορειοδυτικής Ευρώπης – που επιλέγουν να περάσουν τις διακοπές τους σε τουριστικά καταλύµατα τα οποία δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το περιβάλλον. Ταυτόχρονα πολλοί τουριστικοί πράκτορες αλλά και πλατφόρµες µέσω των οποίων πολλοί επιλέγουν το τουριστικό κατάλυµα που θα διαµείνουν προωθούν µε διάφορους τρόπους τα αειφόρα καταλύµατα. Συνεπώς τα καταλύµατα µηδενικών εκποµπών άνθρακα απευθύνονται σε ένα διόλου αµελητέο τµήµα της τουριστικής αγοράς.
Το θεσµικό πλαίσιο
Το εθνικό και το Ευρωπαϊκό θεσµικό πλαίσιο προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη και την άµβλυνση της κλιµατικής κρίσης. Η Ευρωπαϊκή πράσινη συµφωνία (European Green Deal) υποχρεώνει στη µείωση των εκποµπών άνθρακα κατά 55% το 2030 σε σχέση µε το 1990. Η Ευρωπαϊκή νοµοθεσία έχει ενσωµατωθεί στην Εθνική νοµοθεσία µε το νόµο 4936/2022 (Εθνικός Κλιµατικός Νόµος – Μετάβαση στην κλιµατική ουδετερότητα και προσαρµογή στην κλιµατική αλλαγή, επείγουσες διατάξεις για την αντιµετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος)ο οποίος υποχρεώνει στη µείωση των ανθρακούχων εκποµπών και στην επίτευξη κλιµατικής ουδετερότητας µέχρι το 2050 αλλά και µε το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίµα (ΕΣΕΚ). Η αειφορική ενεργειακή αναβάθµιση των τουριστικών καταλυµάτων πολλές φορές καλείται να ανταπεξέλθει στη σύνθετη, χρονοβόρα και γραφειοκρατική Ελληνική νοµοθεσία δαπανώντας ανθρώπινους και χρηµατικούς πόρους γεγονός που κάνει δυσκολότερη τη πράσινη ενεργειακή µετάβαση τους.
Οι αειφόρες ενεργειακές τεχνολογίες
Οι σηµαντικότερες αειφόρες ενεργειακές τεχνολογίες που µπορούν να συµβάλλουν στην ο των τουριστικών καταλυµάτων της Κρήτης περιλαµβάνουν:
Α) Τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για τη παραγωγή θερµού νερού µε ηλιακά θερµικά συστήµατα,
Β) Τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µε φωτοβολταϊκά συστήµατα,
Γ) Τη καύση της στερεάς βιοµάζας για παραγωγή θερµότητας,
∆) Την αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας σε ηλεκτρικούς συσσωρευτές,
Ε) Τη χρήση αντλιών θερµότητας υψηλής απόδοσης για τη θέρµανση και τη ψύξη τους, και
ΣΤ) Τη χρήση υλικών και συστηµάτων εξοικονόµησης ενέργειας όπως π.χ. ειδικά υλικά θερµοµόνωσης του κελύφους τους, φωτιστικά χαµηλής κατανάλωσης ενέργειας, συστήµατα ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης θερµότητας και προηγµένα συστήµατα κλιµατισµού.
Η χρήση αειφορικών ενεργειακών τεχνολογιών στα τουριστικά καταλύµατα της Κρήτης δεν είναι πάντα εύκολη για διάφορους λόγους όπως:
Α) Το ενεργειακό κόστος συµβάλλει κατά περίπου 3-8% στο συνολικό λειτουργικό κόστος των τουριστικών καταλυµάτων. Καθώς το ποσοστό αυτό είναι σχετικά χαµηλό οι υπεύθυνοι των τουριστικών καταλυµάτων δεν έχουν σε υψηλή προτεραιότητα τις επεµβάσεις για τη µείωση του,
Β) Τα τουριστικά καταλύµατα που είναι παλιά ή λειτουργούν σε ιστορικά ή παραδοσιακά κτίρια δεν είναι πάντα εύκολο να προβούν σε δράσεις ενεργειακής αναβάθµισης τους,
Γ) Το προσωπικό των τουριστικών καταλυµάτων δεν είναι εξοικειωµένο µε τα σύγχρονα αειφορικά ενεργειακά συστήµατα µε αποτέλεσµα τη δυσκολία διαχείρισης και συντήρησης τους.
Οικονοµική θεώρηση
Η προσπάθεια αποανθρακοποίησης των τουριστικών καταλυµάτων ενέχει ευκαιρίες και κινδύνους. Κατ’ αρχάς ο αριθµός των τουριστών – κυρίως από χώρες της Βόρειας Ευρώπης -που εκφράζουν τη προτίµηση τους να µείνουν σε πράσινα καταλύµατα αυξάνεται οπότε το µέγεθος της αγοράς για τέτοιου τύπου καταλύµατα µεγαλώνει. Όµως οι επενδύσεις σε πράσινες ενεργειακές τεχνολογίες απαιτούν κεφάλαια τα οποία µπορεί να µην είναι άµεσα διαθέσιµα ενώ η επιστροφή των κεφαλαίων που επενδύονται µπορεί να καθυστερήσει εξαρτώµενη από πλήθος παραγόντων. Η εξεύρεση δανειακών κεφαλαίων δεν είναι πάντα εύκολη ιδιαίτερα στη σηµερινή συγκυρία όπου πολλές επιχειρήσεις δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισµό όπως παλαιότερα. Επιπρόσθετα πολλά µικρού και µεσαίου µεγέθους τουριστικά καταλύµατα στη Κρήτη είναι οικογενειακής µορφής και δεν έχουν την οικονοµική δυνατότητα ούτε τις τεχνικές γνώσεις για να προχωρήσουν σε πράσινες ενεργειακές επενδύσεις.
Περιβαλλοντική θεώρηση
Η Κρήτη έχει αναρίθµητα τοπία φυσικής οµορφιάς που αποτελούν τόπους έλξης των εκατ. τουριστών που επισκέπτονται το νησί κάθε χρόνο. Όµως οι επισκέπτες ασκούν πιέσεις στα µοναδικά οικοσυστήµατα του νησιού συµβάλλοντας στην παρατηρούµενη σήµερα έλλειψη υδάτινων πόρων, στη παραγωγή λυµάτων και απορριµµάτων και στην υποβάθµιση των ευαίσθητων οικοσυστηµάτων. Επιπρόσθετα η κλιµατική κρίση επηρεάζει δυσµενώς το νησί δηµιουργώντας κύµατα καύσωνα, πληµµυρικά φαινόµενα και περισσότερες περιόδους ξηρασίας, φαινόµενα ανεπιθύµητα στη τουριστική βιοµηχανία. Η δηµιουργία τουριστικών καταλυµάτων µηδενικών εκποµπών άνθρακα στη Κρήτη θα µειώσει τις εκποµπές άνθρακα στην ατµόσφαιρα και θα αυξήσει την ανθεκτικότητα τους στη κλιµατική κρίση.
Η δυνατότητα αντιστάθµισης των ανθρακούχων εκποµπών τουριστικών καταλυµάτων
Εάν τα τουριστικά καταλύµατα δεν µπορούν ή δεν επιθυµούν να εξαλείψουν τις εκποµπές τους σε CO2 για τεχνικούς ή οικονοµικούς λόγους υπάρχει η δυνατότητα να αγοράσουν το δικαίωµα εκποµπών ορισµένων ποσοτήτων CO2από ένα πιστοποιηµένο φορέα. Οι φορείς αυτοί υλοποιούν µεγάλα έργα σε διάφορες χώρες τα οποία αποδεδειγµένα έχουν σαν αποτέλεσµα την αποφυγή έκλυσης CO2στην ατµόσφαιρα (όπως π.χ. αναδασώσεις, προστασία υπαρχόντων δασών, µεγάλα αιολικά πάρκα κ.α.). Στη συνέχεια “πωλούν” σε ενδιαφερόµενους, όπως π.χ. κάποιο τουριστικό κατάλυµα, – το οποίο “αγοράζει” τη συµµετοχή του σε ένα τέτοιο έργο – το δικαίωµα να εκπέµπει CO2. Το τουριστικό κατάλυµα συµµετέχοντας – κατά ένα µέρος σε ένα τέτοιο έργο – αντισταθµίζει τις εκποµπές του σε CO2τις οποίες δεν έχει εξαλείψει για διάφορους λόγους όπως προαναφέρθηκε.
Καλά παραδείγµατα τουριστικών καταλυµάτων στη Κρήτη µε ελάχιστο ή µηδενικό ανθρακούχο αποτύπωµα
Σταδιακά έχουν αρχίσει να δηµιουργούνται τουριστικά καταλύµατα µε µηδενικό ανθρακούχο αποτύπωµα στη Κρήτη όπως αυτά που περιγράφονται συνοπτικά στη συνέχεια.
Α) Πρόσφατα κατασκευασµένο µικρό οικογενειακό ξενοδοχείο 34 κλινών που λειτουργεί εποχιακά και βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά της Κρήτης είναι συνδεδεµένο µε το ηλεκτρικό δίκτυο. Το ξενοδοχείο έχει εγκαταστήσει ένα ηλιοθερµικό σύστηµα για παραγωγή ζεστού νερού, ένα φωτοβολταϊκό σύστηµα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, µία αντλία θερµότητας για παραγωγή θερµότητας και ψύξης καθώς και ηλεκτρικές µπαταρίες για την αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας. Το ξενοδοχείο συνεπώς χρησιµοποιεί ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου, ηλιακή ενέργεια και τη διάχυτη ενέργεια του περιβάλλοντος. Το ξενοδοχείο σύµφωνα µε τους υπολογισµούς παράγει ετησίως περισσότερη πράσινη ηλεκτρική ενέργεια µε το φωτοβολταϊκό σύστηµα που έχει εγκαταστήσει σε σχέση µε την ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου που καταναλώνει. Συνεπώς δεν εκλύει ανθρακούχα αέρια στην ατµόσφαιρα, το αντίθετο µάλιστα.
Β) Αγροτουριστικό κατάλυµα που βρίσκεται στην ενδοχώρα του νοµού Χανίων δυναµικότητας 41 κλινών δεν είναι συνδεδεµένο µε το ηλεκτρικό δίκτυο αλλά εξασφαλίζει µόνο του την ενεργειακή επάρκεια του. Το κατάλυµα έχει εγκαταστήσει φωτοβολταϊκά πάνελ για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ηλεκτρικές µπαταρίες για την αποθήκευση της και σύστηµα καύσης ξύλων που υπάρχουν στην περιοχή για παραγωγή θερµού νερού χρήσης και τη θέρµανση των χώρων του. Θεωρώντας ότι η χρήση της βιοµάζας έχει ουδέτερες επιπτώσεις στο φαινόµενο του θερµοκηπίου µπορεί να λεχθεί ότι το προαναφερθέν αγροτουριστικό κατάλυµα έχει µηδενικό ανθρακούχο αποτύπωµα κατά τη λειτουργία του.
Αντί επιλόγου
Η καθαρή ενεργειακή µετάβαση των τουριστικών καταλυµάτων της Κρήτης είναι σήµερα εφικτή. Το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο ευνοεί την µείωση ή την εξάλειψη των εκποµπών CO2 από αυτά. Οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (κυρίως η ηλιακή ενέργεια αλλά και η στερεά βιοµάζα) είναι άφθονες στη Κρήτη ενώ οι απαιτούµενες τεχνολογίες για την αξιοποίηση τους είναι ώριµες, αξιόπιστες και οικονοµικές ακόµη και χωρίς επιδότηση από τη πολιτεία. Αν και οι επενδύσεις σε αειφόρες ενεργειακές τεχνολογίας απαιτούν τη ύπαρξη κεφαλαίων – τα οποία δεν είναι πάντα διαθέσιµα – υπάρχουν διάφοροι τρόποι να χρηµατοδοτηθούν οι πράσινες ενεργειακές επενδύσεις σε τουριστικά καταλύµατα οι οποίες µπορούν να αποφέρουν οικονοµικό όφελος στο κατάλυµα.
*Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι χηµικός µηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
Περισσότερα στοιχεία για το θέµα αυτό είναι διαθέσιµα στο άρθρο του γράφοντος µε τίτλο “Energy consumption and carbon emissions in three small-size hotels in the island of Crete, Greece. Achieving net-zero carbon emissions” το οποίο δηµοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστηµονικό περιοδικό “Engineering and Technology Journal” , 10(6), 5472-5482, 2025.
