Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Cnicus benedictus (Κνίκος ο βενέδικτος). Το συναντούµε όµως και µε τις ονοµασίες Centaurea benedicta L. και Atractylis hirsutior. Στη χώρα µας το βρίσκουµε µε τις ονοµασίες αγιάγκαθο, καρδοσάντο, καλάγκαθο. Ανήκει στην οικογένεια των συνθέτων και στο γένος των ακανθών. Είναι αυτοφυές σε όλη την Ευρώπη και τη δυτική Ασία.
Στη χώρα µας αυτοφύεται σε πεδινά µέρη. Είναι ετήσιο φυτό, χνουδωτό, τριχωτό και λίγο ακανθώδες. Φτάνει σε ύψος τα 40 εκατοστά. Τα φύλλα του είναι µεγάλα, µε νευρώσεις λευκές, πτεροειδείς και εξέχουσες και ακανθωτά. Τα άνθη του είναι κιτρινόλευκα. Είναι ερµαφρόδιτα και επικονιάζονται από τα έντοµα. Είναι µελισσοτροφικό φυτό. Τα φύλλα του χρησιµοποιούνται στη ζυθοποιία και είναι δυνατόν να αντικαταστήσουν το ζυθοβότανο.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το βότανο περιέχει άλας µηλικού οξέος και ασβεστίου, λιπαρή πράσινη στερεή ουσία, µία πικρή ουσία που λέγεται κνικίνη, η οποία είναι τερπενική λακτόνη, ταννίνη, λακτόνη, χλωροφύλλη, πτητικό έλαιο, ρητινώδη ουσία, λευκωµατίνη και διάφορα µεταλλικά άλατα, όπως και ίχνη θείου. Η κνικίνη είναι πικρή και ορεκτική. Ισχυρές δόσεις από αυτήν µπορούν να προκαλέσουν καψίµατα στο στόµα και τον οισοφάγο, καθώς και ισχυρές διάρροιες.
Ιστορικά στοιχεία
Ο Κνίκος χρησιµοποιήθηκε από την εποχή του µεσαίωνα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Θεωρήθηκε µάλιστα ως σοβαρό φάρµακο µε πλατιά θεραπευτική αρµοδιότητα. Οι Χάρτεφελς και Όττο το 1859 το συνέστησαν σαν καταπραϋντικό, ισχυρό αντιφλεγµονώδες, αντικαρκινικό, προφυλακτικό για την πανώλη, την ευλογιά και την ιλαρά. Οι πρακτικοί είχαν οργιάσει διαφηµίζοντάς το ως πανάκεια για κάθε ασθένεια.
Ο Λιούις, ο Λινναίος και ο Γκίλµπερτ το θεωρούσαν κατάλληλο για προβλήµατα ατονίας στοµάχου, ανορεξία, ατονική δυσπεψία, διαλείποντες πυρετούς και ίκτερο.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιµοποιούσαν το αφέψηµα των φύλλων εξωτερικά πάνω σε εξελκωµένα καρκινώµατα.
Άνθιση – συλλογή – χρησιµοποιούµενα µέρη
Ανθίζει από τέλη Μαΐου έως τον Αύγουστο. Οι σπόροι του ωριµάζουν από τον Ιούλιο µέχρι τον Οκτώβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται όλα τα µέρη του φυτού. Συλλέγεται κατά τον Ιούλιο, πριν ανθίσει καλά και ξεραίνεται σε µάτσα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι βότανο στυπτικό και πικρό. ∆ρα ως τονωτικό, αντιπυρετικό, χολαγωγό, διουρητικό, έντονα εµετικό (σε µεγάλες δόσεις), γαλακταγωγό, διεγερτικό, στοµαχικό, ανθελµινθικό και εφιδρωτικό. Όταν το πάρουµε σε µεγάλες δόσεις και δροσιστικό. Είναι κατάλληλο για προβλήµατα δυσπεψίας, αδυναµίας του στοµάχου, ευκοιλιότητα, ανορεξία, διαλείποντες πυρετούς, πλευρίτιδα, πνευµονία, χρυσή, πέτρες, κρυολογήµατα, αρθρίτιδα και γενική ατονία. Η χρήση του στις θηλάζουσες αυξάνει την ροή του γάλατος.
Στην οµοιοπαθητική το βάµµα που παρασκευάζεται από το νωπό φυτό χρησιµοποιείται για να καταπολεµηθεί η ηπατίτιδα, ο ίκτερος και η αρθρίτιδα. Στην λαϊκή ιατρική (ιδιαίτερα στην Ήπειρο) χρησιµοποιείται το αφέψηµα του ξηρού φυτού σε εξωτερική χρήση για να καταπολεµηθούν οι χιονίστρες και σε εσωτερική χρήση ως εµετικό, αποχρεµπτικό, εφιδρωτικό και διουρητικό.
Παρασκευή και δοσολογία
Εσωτερικά λαµβάνεται ως αφέψηµα (οι καρποί) ή έγχυµα (τα φύλλα). Για το έγχυµα ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 8 γραµµάρια ξηρού βοτάνου (φύλλα) το σκεπάζουµε για 10 λεπτά, σουρώνουµε και πίνουµε 2-3 φορές την ηµέρα. Για παιδιά η ηµερήσια δόση δεν πρέπει να ξεπερνά τις 5 κουταλιές της σούπας ηµερησίως.
Προφυλάξεις
Η χρησιµοποίηση του βοτάνου στις συνιστώµενες δόσεις και για µικρό χρονικό θεωρείται ασφαλής.
Λίγες φορές έχει αναφερθεί αλλεργία που εκδηλώνεται υπό µορφή αναφυλαξίας.
Η χρήση του για την αύξηση παραγωγής γάλακτος στις θηλάζουσες δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς µέχρι σήµερα. Στο παρελθόν το βότανο το χρησιµοποιούσαν για την εξοµάλυνση της εµµηνόρροιας και για αµβλώσεις. Κατά συνέπεια απαγορεύεται η χρήση του κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης.
Η άµεση επαφή του φυτού µε το δέρµα ή τα µάτια µπορεί να προκαλέσει ερεθισµό. Σε µεγάλες δόσεις ο Κνίκος µπορεί να προκαλέσει εµετό. Η χρήση του αυξάνει την έκκριση των οξέων του στοµάχου και δεν πρέπει να χρησιµοποιείται όταν πάσχουµε από έλκος στοµάχου ή έχουµε καούρες σε στοµάχι και οισοφάγο.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
