Αγγελμα* Λογοτεχνία και ζωγραφική
7α έργα με φωταύγεια
της Α. Παπατζανάκη
Μνήμη Μ. Ζομπανάκη
Δώσε μας απ το χρώμα
Εκατοντάδες αποχρώσεις
Μια πλούσια Μάνταλα για μένα
Και για σένα και για το μεταξένιο
Προστατευμένο σπιτικό σου
Ένα κεφάλι, σοφία κι ένα κρεβάτι
Κάποτε πιστεύαμε
Στις παλιές καλές μέρες
Ακόμη όμως λαμβάνουμε
Με ανεπαίσθητο δωρικό τρόπο
Τα υπάρχοντα της Ευγένιας
Και το ασάλευτο βλέφαρο
Ξέχνου και δέξου…
Από το ποίημα “Αμερικανική προσευχή”
Του James Douglas Morrison (1)
ΑΝΤΩΝΙΑ ΠΑΠΑΤΖΑΝΑΚΗ
ΦΩΤΟΜΕΤΡΙΕΣ
Ολοκληρώνεται το Σάββατο (δεν ξέρω αν θα δώσει παράταση η Δ. Πινακοθήκη), μια από τις σημαντικότερες ατομικές εκθέσεις στην Κρήτη για το 2018. Η έκθεση «Φωτομετρίες» της Αντωνίας Παπατζανάκη στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Η Αντωνία, κατάγεται από το Ανατολικό Σέλινο όπως κι εγώ (2). Τελείωσα την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών και το εργαστήρι του Γιώργου Νικολαΐδη το 1980 , ένα χρόνο αργότερα η Αντωνία εισήχθηκε στο ίδιο, και σπούδασε γλυπτική με τον ίδιο καθηγητή. Όμως οι σπουδές μας ήταν τόσο διαφορετικές αφού τα δημιουργικά μας δεδομένα συγκροτούσαν διαφορετικές αναζητήσεις, εγώ με οργανικότερη εξπρεσιονιστική αντιμετώπιση στη φόρμα, η Αντωνία, με πιο αφαιρετικές μινιμαλιστικές διατυπώσεις. Τις σπουδές της στη Βιέννη στη γλυπτική, ακoλούθησαν αντίστοιχες στη Νέα Υόρκη (3) που ήταν καθοριστικές για την εξέλιξη της. Είδαμε για πρώτη φορά έργα της στην Κρήτη το 1994 στα Νεώρια στην ομαδική έκθεση του Δημου Χανίων, «σύγχρονοι Χανιώτες Καλλιτέχνες»,, είχαν προηγηθεί δυο ατομικές στην Αθήνα και μια εξαιρετική στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκης το 1993. Από τότε, εκθέτει έργα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό κυρίως στη Νέα Υόρκη, έχουμε συν-εκθέσει σε αρκετές ομαδικές. Ζήλευα την επιλογή της να μείνει στο Κέντρο της σύγχρονης Τέχνης (4) του κόσμου τη Ν. Υόρκη, θαυμάζω το έργο της που είναι αναγνωρισμένο για την έντεχνη γεωμετρική αφαιρετική απόδοση της φόρμας με τη μαγική αξιοποίηση του εσω φωτός.
Τα χαρακτηριστικά που στοιχειοθετούν μια πλέον σπουδαία γλύπτρια, καταξιωμένη, συνοπτικά κατά τη γνώμη μου, είναι: α) πολύ καλή μαστοριά με φινιρίσματα βιομηχανικά που δίνουν την εντύπωση της τέλειας κατασκευής, τα υλικά υποτάσσονται σε μια μετασειριακή αλληλουχία, β) η Παπατζανακη λειτούργει με μια συνθετική μουσικομαθηματικη ευφυΐα που λες κι έχει βγει από την “παρτιτούρα” ενός Ι. Ξενάκη ή ενός Λ. Μπέριο, πηγαίνει από τη σύνθεση στην ανάλυση (κάτι που έχουν οι περισσότεροι άνδρες δημιουργοί) υποτάσσοντας τα επιμέρους στοιχεία της φόρμας στο σύνολο που στα περισσότερα έργα τα αφήνει να αναπνεύσουν (τηρούμενων των αναλογιών όπως ο Φρανς Μπέικον στα μεγάλα τελάρα του) δεν «κεντά» τη απλοποιημένη μορφή της, την κτίζει ιεραρχώντας τα φωτισμένα πλήρη με τα αποσιωπημένα σκιερά-συνήθως επιφάνειες- κενά της. γ) απελευθερώνει ως οικείο αντανακλαστικό ποιητικής διάστασης το αντιπεριγραφικο στοιχείο, ντεκουπάρωντας το διάφανες συνήθως πλεξιγκλάς με παραβολικές καμπύλες που κάνουν το απλό να φαντάζει ως σύνθετο λόγο της τελειότητας που επιτυγχάνει (αναγνωρίσιμες ατέλειες, άσχημα κοψίματα, γρέζια, δεν υπάρχουν) δουλεύει σε ενότητες που τις διαφοροποιεί αλλά δεν τις εξαντλεί αντιγράφοντας τον εαυτό της(5). δ) ποτισμένη από τη χώρα που έχει κάνει ταυτότητα το έντεχνο-τεχνικό χρωματιστό φως και τις πόλεις που υπερκυριαρχεί, Ν. Υόρκη, Λας Βέγκας, Σαν Φρανσίσκο… επίσης έχοντας δει τόσα έργα στα μουσεία από εκατοντάδες καλλιτέχνες της επεξεργασίας του Φωτός (μεταξύ αυτών και οι Ελληνες Χρύσα και Στάμος) η Αντωνία διαφοροποιείται προτάσσοντας έργα όπως «οι Συμπαντικές Φρυκτωρίες» που αναπτύσσονται και στα τρία επίπεδα της Δημοτικής Πινακοθήκης που χαρακτηρίζουν ένα έργο συνολικά Φωτομετρικό (με την έννοια της αξιοποίησης ρυθμικών επαναλαμβανόμενων στοιχείων που αναδεικνύει το διακριτικό Φως από μέσα χωρίς να φαίνεται η πηγή που τουναντίον καθίσταται για αυτό αντιπραγματιστική(ποιητική μεταφυσική…).
Και εν τέλει αυτό που μένει μετά την απομάκρυνση από τη θέαση του έργου της είναι η αίσθηση ότι δέχτηκε ο θεατής μια συγκλονιστική “Φωταύγεια” που αποτυπώνεται ως εσωτερική κάθαρση αφού η πνευματική διάσταση των έργων -αδιαμεσολάβητα-εναντιώνεται σε πολλαπλάσια αναπαραγόμενα υποκατάστατα της μοντέρνας εποχής του 20ου αιώνα. Περισσότερα διαφορετικά σχόλια, για το έργο της Παπατζανάκη στον εξαιρετικό κατάλογο της έκθεσης. Τελειώνοντας, οφείλω να αναφερθώ δυστυχώς στη μικρόψυχη αντιμετώπιση της σχολής Αρχιτεκτόνων του τοπικού μας Πολυτεχνείου Κρήτης, όταν έβαλε υποψηφιότητα πριν από 10 χρόνια περίπου για την έδρα της πλαστικής. (6)
Ο θάνατος του Μίνωα Ζομπανάκη , ενός σπουδαίου ανθρώπου διακεκριμένου οικονομολόγου, με ενέπνευσε να επιλέξω το αρχικό ποίημα του κειμένου (όπως κάνω πάντα) το «μια Αμερικανική προσευχή» του J.D.Morrison που συνδυάζει το «αμερικανικό-επιτυχημένο-όνειρο του Ζομπανάκη με το όνειρο της Παπατζανάκη αν και είναι φυσικό να θαυμάζω στο έργο της συναδελφικά, για τον αείμνηστο Ζομπανάκη την έλξη την δημιούργησε η αίσθηση της διαφορετικότητας αφού ξέρω ότι τα οικονομικά μου είναι «ο άγνωστος κόσμος» μου , δεδομένου ότι πάσχω ακόμα και σε ,μπακαλίστικους λογαριασμούς. Ο Μίνωας φάνταζε τη δεκαετία του ‘90 μέσα μου μέγας σαν εκείνο τον Αρχαίο, πίστευα πως είναι απρόσιτος, όταν τον γνώρισα διαπίστωσα ότι τον χαρακτήριζε καταδεκτικότητα, έλλειψη σνομπισμού, αγάπη για τους απλούς ανθρώπους, ειχε διακριτικό φιλανθρωπικό έργο όπως μου είχε πει χρόνια τώρα ο ιερέας του χωριού του Καλύβες που τόσο ειχε ευεργετήσει , πατήρ Μιχαήλ Βλαβογιλάκης, είχα επίσης ακούσει τα καλύτερα για αυτόν και από τον φίλο του γιατρό Ηλία Γαβριλάκη. Έμαθα από τον συνάδελφο Πέτρο Ξενάκη (7) πόσο αγαπούσε τη ζωγραφική, ο Πέτρος μάλιστα ειχε φιλοτεχνήσει ένα θαυμάσιο πορτραίτο του. Ο Μ. Ζομπανακης, γεννήθηκε το 1926, χρονιά που το Αμερικανικό όνειρο επένδυε και στη βιομηχανία του κινηματογράφου απογειώνοντας τον βωβό στο Χόλυγουντ. Ένας από τους οικονομικούς Μεγιστάνες ήταν και ο Τζοζεφ Κέννεντυ (8) που αφού είχε τελειώσει το Χάρβαρντ δημιούργησε την RKO με υπερπαραγωγές το 1926 1927 όπως το «σαρξ και διάβολος των μαζών». Ο Ζομπανάκης όχι μόνο τέλειωσε το ίδιο ιστορικό, μεγάλο πανεπιστήμιο, αλλά άφησε ένα ηγετικό στίγμα (9) αρκετά χρόνια αργότερα. Από το ίδιο ποίημα «μια Αμερικανική προσευχή» δανείζομαι ακόμα τρεις στίχους «…βρίζοντας ένα κόσμο δίχως φρόνηση/αηδιάζω με την αμφιβολία/ ζήσε στη φωταύγεια του βεβαίου…»
Ναι, εγώ βουτηγμένος στα ερωτηματικά, ποιητικά αιωρούμενος και την υπαρξιακή αμφιβολία ως μαξιμαλιστής, υπερρεαλιστής, προτάσσω τη γκάμα των έγχρωμων γκρίζων, ανα-γνωρίζοντας τη ΦΩΤΑΥΓΕΙΑ της Α. Παπατζανακη και την ΛΑΜΠΡΟΤΗΤΑ του Μ. Ζομπανάκη που προφανώς απορρέουν από κοσμοπολίτικα μεταπλασμένα βιώματα στη σφαίρα της καταξιωμένης βεβαιότητας, άγνωστη σε μένα του καθηλωμένου στην εντόπια διαβίωση. Το δέχομαι με ευγένεια και το ξεχνώ. Υπάρχω “εν Χανίοις”.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) J. Douglas Morrison «Μια Αμερικανική προσευχή» και άλλα “ομόδοξα” ποιήματα, εισαγωγή μετάφραση, Πάνος Δρακόπουλος, εκδ. Γαβριηλίδης
2) Γεννήθηκε στα Χανιά (όπως κι εγώ) το 1960, η καταγωγή του πάτερα της ο Καμπανός του Αν. Σελίνου
3) Master of Fine Arts, μεταπτυχιακό πρόγραμμα εξειδίκευσης στη γλυπτική Pratt Institute, Νέα Υόρκη
4)Η Ν. Υόρκη, ένα απίστευτα συμπτυγμένο χωνευτήρι πολιτισμών, αξιοποιεί Ευρωπαίους πρωτεργάτες, δημιούργησε και τον δικό της, στην επιστήμη, στις εφευρέσεις, στη Μουσικη-κυρίως Τζαζ-, στον κινηματογράφο, στην Αρτ
5) ενδεικτικές ενότητες, “Structural”, Φωτεινά ίχνη», «Tele-vision”, “light box”, “Cellular” η τελευταία ενότητα επηρεασμένη από βιολογικά πρωτογενή στοιχεία
6)Σημαντικά κείμενα αναλυτικά για τον κατάλογο έχουν γράψει ο επιμελητής Δρ. Θοδωρής Κουτσογιάννης και η Δρ. Ντανιελ Μπελάσκο Ιστορικός Τέχνης. Για το θέμα της έδρας της πλαστικής στην Αρχιτεκτονική Σχολή Πολυτεχνείου Κρήτης, έχω αναφερθεί στα Χ.Ν., και στις 18/6/18
7) Ο Μ. Ζομπανάκης έζησε την αμερικανική κουλτούρα πριν αποφασίσει να εγκατασταθεί στην Κρητη. Οι τέχνες έχουν συγκριτικά άνιση επίδραση πάνω του Αμερική-Ελλάδα, φυσικό ήταν να δεθεί με ένα καλό παραστατικό ρεαλιστή ζωγράφο, όπως ο Πέτρος. Άλλες Αμερικανικές «ενασχολήσεις¨ πήραν οι γιοι του, ο ένας μάλιστα διοικεί την ομάδα μπάσκετ του Ρεθύμνου, (κορυφαία στην Κρητη) όπου ως γνωστόν χρόνια παίζουν Αμερικανοί παίκτες.
8) Τ. Κεννεντυ, ο πατήρ φαμίλιας της δυναστείας των γνωστών πολιτικών στη στις Η.Π.Α. Συνέπεσε αυτές τις μέρες η ΕΡΤ 1 να παρουσιάζει την θαυμαστή κινηματογραφική βιομηχανία στη σειρά «Μεγιστάνας και αστέρες»
9) Μεταξύ άλλων ο Τζέιμς Γούλφενσον, πρόεδρος της παγκόσμιας Τράπεζας 1995-2005 έγραψε το βιβλίο “Μίνως Ζομπανάκης, τραπεζίτης χωρίς σύνορα” περ. Χ.Ν. 24/12/19
