Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Ανθρωποτοπωνύμια της τ. κοινότητας Ασφένδου

Με αφορμή το βιβλίο “Ανθρωπο-τοπωνύμια” του κ. Θεοχάρη Φραγκιουδάκη, που είχε παρουσιαστεί από τη  συνεργάτιδά μας κα Αθηνά Κανιτσάκη στο φύλλο της 18ης Μαρτίου, λάβαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα επιστολή από τον επίσης παλιό συνεργάτη της εφημερίδος μας, γνωστό Σφακιανό λαογράφο και συγγραφέα Κανάκη Γερωνυμάκη για τα ανθρωπο-τοπωνύμια της τ. Κοινότητας Ασφένδου, τα οποία δημοσιεύουμε σήμερα συμφωνώντας απολύτως με τα γραφόμενά του ότι: «πρέπει να μην αφήσουμε τα τοπωνύμια να ξεχαστούν γιατί αυτά αποτελούν μέρος της ιστορικής και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Εξάλλου στην επιστολή του ο ίδιος σημειώνει ότι παραθέτει μόνο δέκα από τα πολλά ανθρωποτοπωνύμια που θα μπορούσε να αναφέρει, αφού, όπως χαρακτηριστικά γράφει, «όσα δεν έχουν ειδικό ενδιαφέρον, ίσως δεν αξίζει να σπαταλούν τη σελίδα». Τα δέκα αυτά ανθρωπο-τοπωνύμια καθώς και μια σύντομη ιστορία για το καθένα είναι τα παρακάτω: «1) Στην Επανάσταση του 1866 – 69 εισβάλανε και στα Σφακιά τον δεύτερο χρόνο οι Τούρκοι και στο φαράγγι της Ίμβρου βρήκανε τους περισσότερους κατοίκους των Κομητάδων και τους σφαγίασαν όλους, πλην μιας ωραιότατης κοπέλας που την κράτησε ο αρχηγός τους. Τώρα εκεί το λέμε “Στων Κομητιανών τη Χώρα”. 2) Στο οροπεδιάκι Άμπελος, ανάμεσα Ασφένδου και Ασκύφου, έγινε μάχη την 20ή Ιουλίου 1821 και σκοτώθηκαν 960 Τούρκοι υπό τον Γερλή αγά. Οπως άκουσα από τον Γ. Δασκαλάκη, μεγαλύτερό μου καθώς είχε ακούσει από αρχαιότερους, είχε σκοτωθεί μία γυναίκα που την παρανομιάζανε “Τέντα”. Τώρα εκεί το λέμε “Στση Τέντας το Σελί”, δεν ξέρω τι σχέση είχε με τη μάχη. Ισως συμμετείχανε και γυναίκες. 3) Οι Τούρκοι σκοτώσανε στο Βελονάδο Ρεθύμνης τον Ανδρέα Μπολιώτη, ενώ κρατούσανε τρεις Τούρκους αιχμαλώτους οι Σφακιανοί, σκοτώσανε και τους τρεις στο φαράγγι του Κάπνη για εκδίκηση. Τον ένα τον λέγανε Σκαντάλη. Εκεί που τον σκοτώσανε ήταν ένας πρίνος και τώρα το λένε “Στου Σκαντάλη τον Πρίνο”. 4) Στις Κομητάδες, στη θέση που είναι τώρα το κατάστημα του Τσικουράκη, πριν χτιστεί το κατάστημα ήτανε τοπωνύμιο “Στου παπά Βαρδή το Αλώνι”. Ο παπα-Βαρδής ήτανε μεταξύ των 14 ιερέων που συμμετείχανε στην εκστρατεία εξοντώσεως του Αληδάκη στον Εμπρόσνερο. Εκεί σκοτώθηκε όπου και αναφέρεται στο σχετικό επικό ποίημα. 5) Στην παραλία του Βουβά, στη θέση Χάλαρα, είναι ένα τεράστιο σπήλαιο σπανιότατο κρησφύγετο, όπου χρησιμοποιήθηκε πάρα πολλές φορές από επαναστάτες και από πειρατές. Εκεί, όπως άκουσα από γέρους, όταν ήμουνα παιδί, πέθανε ένας πειρατής που τον λέγανε Αναράψη.

Τώρα το λέμε “Στου Αναράψη το Σπήλαιο”. 6) Τοπωνύμιο “Στου Γλέζου”. Οπως γράφει ο Γ. Ζευγολης στο βραβευμένο από την Ακαδημία των Αθηνών βιβλίο του “Εποικοι Κρητικοί στ’ Απεράνθου της Νάξου”. Οι Γλέζοι της Νάξου έχουν βαθύτερες ρίζες από τα Σφακιά. Φύγανε από τα Σφακιά και πήγανε στην Καρωτή Ρεθύμνης και από εκεί ένας κλάδος έφυγε στη Νάξο και απόγονός του είναι ο ιστορικός Μανόλης Γλέζος. Στην Καρωτή είναι ακόμα Γλέζοι. Στα Σφακιά είναι μόνο το τοπωνύμιο “Στου Γλέζου” κοντά στον Αγ. Γεώργιο Σφακίων. 7) Στους Δαμάκους ήτανε οι Τούρκοι, δυτικά από των Τρυπών τον Λαγκό και οι επαναστάτες ήτανε από την ανατολική μεριά στα Βασιλοχώραφα και δώσανε μάχη τον Ιούλιο του 1867, πιο πάνω από τον Βουβά. Εκεί σκοτώθηκε ένας εθελοντής από τους άντρες του Πετροπουλάκη. Εκεί τον θάψανε και το τοπωνύμιο είναι σήμερα “Στου Θελοντή το Μνήμα”. 8) Στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη η μόνη οργανωμένη ομάδα που έλαβε μέρος από τους μη Σφακιανούς ήταν ο Κώστας Μπασιάς από το Σέλινο, οπλαρχηγός με τους άντρες του. Αυτός τραυματίστηκε στην Ανώπολη και τον πήγανε σ’ ένα σπήλιο όπου εκεί πέθανε. Τώρα ακούγεται “Του Μπασιά ο Σπήλιος”. 9) Ο Ιωάννης Πρωτόπαπας από την Ανώπολη, ήταν θείος του Δασκαλογιάννη και στέλεχος της Επανάστασης.

Οταν ήτανε φυλακισμένος στον Κουλέ του Ηρακλείου, μαζί με άλλους 74 Σφακιανούς, μετά από τρία χρόνια, αποδράσανε μερικοί μεταξύ των οποίων και ο Πρωτόπαπας. Δεν κατάφερε όμως να πάει στα Σφακιά, γιατί τον έπιασε μια χιονιά στον Ρούβα, πιο πάνω από τη Γέργερη και πέθανε εκεί μαζί με δύο συντρόφους του. Τώρα τον λένε “Στου καλογέρου την Τρύπα” εκείνο τον σπήλιο. 10) Κατά τον 19ο αι. τη λέπρα τη λέγανε μεσκινιά στον τόπο μου. Ητανε ανίατη και μεταδοτική ασθένεια και τότε δεν λειτουργούσε το νησί των λεπρών στη Σπιναλόγκα και όποιος είχε την τρομερή ατυχία ν’ αρπάξει αυτό το κακό έπρεπε να απομακρυνθεί και από τους οικείους του.

Μια γυναίκα που γίνηκε “μεσκίνισσα” από τον Βουβά, την πήγανε σ’ ένα σπήλιο πιο κάτω από το χωριό με όσα ρούχα και σκεύη της ήτανε απαραίτητα και μετά της πηγαίνανε φαΐ και για να μην την πλησιάζουνε είχανε ένα μακρύ ξύλο με έναν γάντζο στην άκρη όπου τα κρεμούσαν με ένα καλαθάκι και τα παραλάβαινε. Ευτύχημα μέσα στη μεγάλη της ατυχία, ήτανε ότι μπροστά από το σπήλιο της περνούσε κεντρικός δρόμος από Χώρα Σφακίων προς τα ανατολικά Σφακιά και έβλεπε κάπου – κάπου τους διαβάτες που περνούσανε και αυτό ήτανε η επαφή της με την κοινωνία. Τώρα το λέμε “Στση Μεσκίνισσας το Σπηλιάρι”».


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα