Tον Φεβρουάριο του 1917 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκδίδει μια σειρά γραμματοσήμων με τη στάμπα “Προσωρινή Κυβέρνησις” ως αντιπερισπασμό στα γραμματόσημα που είχε βγάλει λίγους μήνες νωρίτερα η ελληνική κυβέρνηση εν μέσω του εθνικού διχασμού που ταλάνιζε τη χώρα. Την ίδια περίοδο κάποιος ταχυδρομεί μια καρτ ποστάλ στο εξωτερικό, μια επίσημη επιστολή αναζητά τον παραλήπτη της και μια νεαρή γυναίκα στέλνει στον αρραβωνιαστικό της στο μέτωπο μια υφαντή κουβέρτα. Τι σχέση έχουν όλα αυτά μεταξύ τους; Μικρά σπαράγματα της ταραγμένης τετραετίας 1914-1918 που σφραγίστηκε από τον Μεγάλο Πόλεμο. Κομμάτια από ένα αχανές παζλ που επιχειρεί να συμπληρώσει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο το πρόγραμμα Europeana στο οποίο συμμετέχουν η Ελλάδα αλλά και τα Χανιά μέσα από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων.
Στόχος του προγράμματος να συγκεντρωθούν και να καταγραφούν προσωπικές ιστορίες και αντικείμενα που σχετίζονται με τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Γι’ αυτό τον λόγο και το διήμερο, Παρασκευή 27 και Σάββατο 28 Ιουνίου από τις 9 το πρωί μέχρι τις 2 το μεσημέρι, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων ανοίγει τις πύλες της σε συλλέκτες και απλούς πολίτες που θέλουν να καταθέσουν τη δική τους οικογενειακή ιστορία που εκτυλίχθηκε εκείνα τα χρόνια ή να φέρουν κάποιο κειμήλιο που έφτασε έως τα χέρια τους για να φωτογραφηθεί και να αρχειοθετηθεί ψηφιακά από τους ανθρώπους της βιβλιοθήκης. «Το πρόγραμμα “Συλλογή και ψηφιοποίηση ιστοριών και αντικειμένων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου” είναι μια κοινή πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ψηφιακής Βιβλιοθήκης και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης», εξηγεί η προϊσταμένη της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Χανίων Βιβή Χουδαλάκη και προσθέτει: «Στην Ελλάδα το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται από την Εθνική Βιβλιοθήκη σε συνεργασία με τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας, τη Future Library, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και τη δημόσια βιβλιοθήκη Σερρών, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων».
Η κα Χουδαλάκη, μαζί με την υπάλληλο της βιβλιοθήκης Θεανώ Μποράκη, εκπαιδεύτηκαν ειδικά γι’ αυτό το πρόγραμμα στην Αθήνα τον περασμένο Μάιο από μια εκπρόσωπο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
«Ο λόγος που επέλεξαν τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων όπως μας είπαν είναι λόγω των σημαντικών ιστορικών γεγονότων που σημειώθηκαν στην Κρήτη και τα Χανιά την εποχή εκείνη και βέβαια λόγω του Ελευθερίου Βενιζέλου αλλά της συνολικότερης δραστηριότητας που έχει αναπτύξει η Βιβλιοθήκη μας», αναφέρει η κα Χουδαλάκη και τόνισε ότι το πρόγραμμα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις προσωπικές ιστορίες και τα αντικείμενα που απουσιάζουν ή βρίσκονται στο περιθώριο της επίσημης ιστορίας.
Στο πλαίσιο αυτό οι πολίτες καλούνται να προσκομίσουν στη Βιβλιοθήκη στις 27 και 28 Ιουνίου προσωπικά αναμνηστικά, αντικείμενα, φωτογραφίες, επιστολές, ημερολόγια, ενθύμια και ιστορίες από τον Μεγάλο Πόλεμο συμβάλλοντας ο καθένας με τον τρόπο του στη συμπλήρωση αυτού του αχανούς παζλ της ιστορίας.
Από εκεί και πέρα οι άνθρωποι της Βιβλιοθήκης θα φωτογραφήσουν και θα καταγράψουν το υλικό και στη συνέχεια θα το ανεβάσουν στην ιστοσελίδα της Europeana, ενώ όλα τα αντικείμενα που θα ψηφιοποιηθούν και θα καταγραφούν θα επιστραφούν αμέσως στους κατόχους τους.
Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ
«Το πρόγραμμα ουσιαστικά δίνει λόγο στον απλό πολίτη και καλεί τους απλούς ανθρώπους να παρουσιάσουν πτυχές από τη ζωή των οικογενειών τους», υπογραμμίζει η κα Μποράκη και συμπλήρωσε ότι μέσα από το πρόγραμμα αυτό, που έχει πανευρωπαϊκό χαρακτήρα, μπορεί να διαπιστώσει κανείς την κοινή μοίρα των ευρωπαϊκών λαών αλλά και τα σημαντικά γεγονότα, όπως ο πόλεμος, η απώλεια ή και οι χαρές που σημαδεύουν τη ζωή των απλών ανθρώπων ανεξάρτητα της εθνικότητάς τους.
«Αυτός είναι και ένας από τους στόχους του προγράμματος: να μας θυμίσει την κοινή μοίρα της Ευρώπης αλλά και τα δεινά που φέρνει ο πόλεμος», τονίζει η κα Μποράκη και συνεχίζει λέγοντας: «Αλλωστε όλη αυτή η καταγραφή δεν γίνεται για εμάς, αλλά από εμάς για τις επόμενες γενιές ώστε να μπορέσουν και να ξέρουν να αντλούν μηνύματα».
Οι άνθρωποι της Βιβλιοθήκης είναι μάλιστα διατεθειμένοι όσοι πολίτες δεν μπορούν για οποιονδήποτε λόγο να μετακινηθούν και να έρθουν στη Βιβλιοθήκη να μεταβούν οι ίδιοι στον χώρο τους ώστε να γίνει επιτόπου η καταγραφή του υλικού, ενώ αν υπάρξει μεγάλη συμμετοχή το διήμερο που έχει οριστεί για να γίνουν οι συνεντεύξεις και η φωτογράφηση των αντικειμένων στη Βιβλιοθήκη τότε δεν αποκλείεται να κανονιστούν κάποια ραντεβού για αργότερα.
Πάντως από τις πρώτες επαφές με ανθρώπους και μέλη τοπικών συλλόγων που επικοινώνησαν με τη Βιβλιοθήκη (στο τηλέφωνο 28213-41662) η ανταπόκριση ήταν θετική. Γνωστοί συλλέκτες των Χανίων, άνθρωποι των γραμμάτων και του πολιτισμού αλλά και πολίτες που τους κληροδοτήθηκαν οικογενειακά κειμήλια από τα ταραγμένα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έχουν εκδηλώσει ήδη το ενδιαφέρον τους για να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Μεταξύ αυτών, μια κυρία που έχει στην κατοχή της παραδοσιακές κρητικές ενδυμασίες των αρχών του 20ου αιώνα και μια γυναίκα που έφτασε έως αυτήν μια υφαντή κουβέρτα που είχε φτιάξει η γιαγιά της για τον αρραβωνιαστικό της που βρισκόταν στο μέτωπο…
ΣΥΜΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ
Μια ακόμα περίπτωση είναι τα μέλη του Φιλοτελικού Συλλόγου Χανίων “Ο φάρος” που αποφάσισαν να συνεισφέρουν στο πρόγραμμα με δύο σπάνιες και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες σειρές γραμματοσήμων: «Πρόκειται για τα γραμματόσημα που εξέδωσε η ελληνική κυβέρνηση τον Νοέμβριο του 1916, αλλά για να μην τα χρησιμοποιήσει η προσωρινή κυβέρνηση Βενιζέλου έβαλαν πάνω ένα Ε.Τ., δηλαδή Ελληνικά Ταχυδρομεία. Η δεύτερη σειρά είναι εκείνη που έβγαλε ο Βενιζέλος τον Φεβρουάριο του 1917 σε αντιπερισπασμό της προηγούμενης έκδοσης και η οποία έφερε την επονομασία Προσωρινή Κυβέρνησις. Έτσι ο Βενιζέλος αντιπαρήλθε την απαγόρευση της ελληνικής κυβέρνησης», εξηγεί ο πρόεδρος του Φιλοτελικού Συλλόγου Χανίων “Ο φάρος” Πολύκαρπος Αποστολάκης και διευκρινίζει ότι η εν λόγω σπάνια συλλογή ανήκει στο μέλος του Συλλόγου Γιάννη Καλορμάκη.
Στο ερώτημά μας γιατί αποφάσισαν να συμμετέχουν κι αυτοί στο πρόγραμμα και να μοιραστούν τους ιστορικούς θησαυρούς που φέρει κάθε συλλέκτης ο κ. Καλορμάκης απαντά αυθόρμητα: «Έχουμε την τρέλα του συλλέγειν αλλά δεν είμαστε σαν τους παλιούς συλλέκτες που τα είχαν όλα καταχωνιασμένα και κρυμμένα. Εμείς θέλουμε να τα δείξουμε, να φέρουμε κι άλλους κοντά και να μοιραστούμε το πάθος μας».
Μια ανάλογη “τρέλα” αλλά και διάθεση να μοιραστεί πληροφορίες και ιστορικό υλικό φέρει και ο γνωστός συλλέκτης Μανώλης Μανούσακας ο οποίος από την πρώτη στιγμή δήλωσε “παρών” στην προσπάθεια του Europeana.
Ο ίδιος ανέσυρε, μεταξύ άλλων, από το προσωπικό του αρχείο ταχυδρομημένες καρτ ποστάλ της εποχής σταλμένες από Γάλλους στρατιώτες, αλλά και μία προσωπική επιστολή μιας κοπέλας με αποδέκτη την επιστήθια φίλη της που κατοικεί «εις την γέφυραν κάτω Χαλέπας». Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα έγγραφο του 1914 όπου το Εργατικό Κέντρο εκφράζει την ευγνωμοσύνη της πατρίδας σε αυτούς που επιστρέφουν από το μέτωπο, ένα δελτίο του εράνου για το Πολεμικό Ναυτικό που απεικονίζει το “Αβέρωφ” με ημερομηνία 5-1-1914, κάποια διατάγματα του βασιλιά Κωνσταντίνου του 1914, αλλά κι ένα τηλεγράφημα του Ελευθερίου Βενιζέλου από τον Δεκέμβριο του 1915 που απευθύνεται στην Έλενα Σκυλίτση και στην οποία σχολιάζει την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και την Ευρώπη κ.ά.. «Όλα αυτά τα τεκμήρια θα λέγαμε ότι αποτελούν κι αυτά μια μαρτυρία της εποχής», σημειώνει, ενώ στην ερώτησή μας τι τον ώθησε να συμμετέχει στο πρόγραμμα σχολιάζει: «Πρέπει να μοιράζονται και ενοποιούνται τα αρχεία γιατί έτσι αποκτούν προστιθέμενη αξία. Όταν ενοποιηθούν αρχεία και υπάρξει συνεργασία μεταξύ των συλλεκτών -κάτι που είναι απαραίτητο- τότε βγαίνουν ιστορίες ανθρώπων. Είναι σαν ένα μεγάλο παζλ που τοποθετείς κομμάτια και κάποιες φορές μας βγάζει εικόνα ή μπορεί στο μέλλον να συμπληρωθεί το κομμάτι που λείπει».
«Πολύτιμη συμβολή στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης»
Ως μια πολύτιμη συμβολή στη διαμόρφωση και διάσωση της συλλογικής μνήμης περιγράφει το πρόγραμμα Europeana 1914-1918 ο γενικός διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας δρ Φίλιππος Τσιμπόγλου. Ο κ. Τσιμπόγλου μιλώντας στις “διαδρομές” περιέγραψε τους στόχους και τις φιλοδοξίες του προγράμματος, τη σημασία του για τις επόμενες γενιές αλλά και τη συμβολή των ελληνικών βιβλιοθηκών στην προσπάθεια για την καταγραφή και αρχειοθέτηση ιστορικού υλικού από την ταραγμένη 4ετία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Πού αποσκοπεί το πρόγραμμα Europeana 1914-1918;
Αποσκοπεί στη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής ψηφιακής συλλογής ιστοριών για πρόσωπα και αντικείμενα, που σχετίζονται με το Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια συλλογή που προέρχεται κυρίως από άτομα και οικογένειες που έχουν στην κατοχή τους κειμήλια και ιστορίες να προσφέρουν για καταγραφή, φωτογράφηση-ψηφιοποίηση. Θέση σε αυτή τη συλλογή έχουν όλα τα αντικείμενα της εποχής του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με αυτόν, όχι μόνο το πολεμικό υλικό. Φωτογραφίες, άλμπουμ, καρτ ποστάλ, ταυτότητες, στολές, πηλίκια, μετάλλια, επιστολές. Το πρόγραμμα Europeana 1914-1918 αποσκοπεί στη διατήρηση αυτής της συλλογής για πάντα, ώστε να καταστεί η ευρωπαϊκή συλλογική ψηφιακή μνήμη, προσβάσιμη σε ερευνητές και μαθητές αλλά και τον “απλό πολίτη” για να του θυμίζει τη θηριωδία και τον όλεθρο αυτού του πολέμου.
Γιατί είναι σημαντικό κατά τη γνώμη σας να διασωθεί ένα κομμάτι μνήμης – ντοκουμέντων από αυτή τη δύσκολη και σκοτεινή -λόγω πολέμου- περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας;
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Μεγάλος Πόλεμος όπως αποκαλέστηκε από τους συγκαιρινούς του, στοίχισε τη ζωή 19,5 εκατομμυρίων ανθρώπων! Χαρακτηρίστηκε ο πόλεμος των χαρακωμάτων. Χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά συστήματα μαζικής εξόντωσης ανθρώπινων υπάρξεων (χημικά αέρια, μαζικοί κανονιοβολισμοί, τανκς κ.λπ.), επικράτησε μια νέα ηθική (ή έλλειψη ηθικής) σε σχέση με τους προηγούμενους πολέμους. Η Ευρώπη χωρίστηκε στα δύο. Το τέλος του και οι συνθήκες που υπογράφηκαν οδήγησαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με 50 εκατομμύρια νεκρούς. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η πατρίδα μας χωρίστηκε στα δύο. Για την Ελλάδα είναι ο πόλεμος του εθνικού διχασμού, με τον Βενιζέλο από τη μια και το Βασιλιά από την άλλη, με το μεγάλωμα της Ελλάδας από τη μια και με την Μικρασιατική καταστροφή από την άλλη. Κάθε τεκμήριο που είναι χαμένο στα συρτάρια και στα ντουλάπια στα ερμάρια και στις σοφίτες ενσωματώνει τη δική του ιστορία και την ιστορία των κατόχων του. Η ανάδειξη του στη συλλογή της Europeana συμβάλλει στη διαμόρφωση της συλλογικής ιστορικής μνήμης και στη διατήρησή της στο μέλλον.
Τα τεκμήρια μπορεί όπως είπατε ακόμα και προσωπικές επιστολές ή αντικείμενα που δεν σχετίζονται με τον πόλεμο. Κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί τι μπορεί να προσθέσουν όλες αυτές οι πληροφορίες στην επίσημη ιστορία που πατάει πάνω στα μεγάλα γεγονότα της περιόδου 1914-1918;
Η διάσωση των προσωπικών ιστοριών μέσα από την ψηφιοποίηση αντικειμένων, επιστολών, φωτογραφιών, κειμηλίων, προσωπικών αντικειμένων της εποχής συμβάλλει στην ανάδειξη και άλλων πτυχών του πολέμου, πέραν των γεγονότων του μετώπου. Τα τεκμήρια αυτού του είδους φωτίζουν την καθημερινότητα της εποχής, αναδεικνύουν την προσωπική εκδοχή των επιπτώσεων του πολέμου, επιπτώσεων που δεν περιορίζονται στο μέτωπο, αλλά διαχέονται και επηρεάζουν αυτούς που μένουν στα μετόπισθεν. Προβάλλουν τις προσδοκίες, τους φόβους, τις ελπίδες, τον πόνο αλλά και το χιούμορ τους. Συμπληρώνουν (όταν δεν ανατρέπουν) την εικόνα που έχουμε για την ιστορία που “πατάει στα μεγάλα γεγονότα”. Εξάλλου τα μεγάλα γεγονότα είναι η συνισταμένη φαινομένων που ως ένα βαθμό μπορούν να αποκαλυφτούν από την ανάδειξη αυτών των μικρών, προσωπικών μαρτυριών.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος στην Ελλάδα παίζουν οι Βιβλιοθήκες. Πώς θα περιγράφατε εσείς αυτή την εμπλοκή τους; Είναι μια ακόμα δράση εξωστρέφειας;
Ακριβώς, οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες έχουν την άμεση πρόσβαση στην τοπική κοινωνία, είναι κομμάτι τους, γνωρίζονται μεταξύ τους, γι’ αυτό μπορούν να συμβάλλουν στον εντοπισμό κατόχων κειμηλίων και να συνεισφέρουν στο πανευρωπαϊκό εγχείρημα της καταγραφής. Πιο γενικά, στη δική μου θεώρηση οι Βιβλιοθήκες στην εποχή μας μπορούν να είναι ό,τι το αρχαίο θέατρο του χρυσού αιώνα στην Ελλάδα. Οργανισμοί ζωντανοί, με συνείδηση της αποστολής τους, συμμετοχικοί, επικεντρωμένοι στην κρίση θεσμών και καταστάσεων και ανοιχτοί στην κριτική των χρηστών-αναγνωστών (θεατών), που προσαρμόζουν τις λειτουργίες τους και τις υπηρεσίες τους στις ανάγκες της εποχής και των πολιτών αλλά δεν αναπαράγουν τα “γούστα τους”, δρουν δημιουργώντας συλλογική συνείδηση μέσα από την ελεύθερη σκέψη, προσπαθούν να αναδείξουν την αισθητική των και την καλαισθησία των πραγμάτων, να δημιουργήσουν ρεύμα ενημερωμένων, σκεπτόμενων πολιτών χωρίς να υποκύπτουν στον εκάστοτε συρμό.
H EΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ GOOGLE
Εuropeana: Ενα online Μουσείο Τέχνης και Πολιτισμού
Είναι e-βιβλιοθήκη, online μουσείο, διαδικτυακό αρχείο, τράπεζα φωτογραφικών και βιντεοσκοπημένων ντοκουμέντων και ίσως το εγκυρότερο κέντρο ψηφιακών αναζητήσεων.
Ο λόγος για την europeana (www.europeana.eu) που αποτελεί πραγματικό θησαυρό γνώσεων και τέχνης και περιλαμβάνει στις “προθήκες” της φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, σκίτσα, σχέδια, χάρτες, απεικονίσεις μουσειακών εκθεμάτων, κείμενα, βιβλία, σκαναρισμένες επιστολές, εφημερίδες, ημερολόγια, αρχειακά έγγραφα ιστορικής σημασίας, μαγνητοσκοπημένες εκπομπές ραδιοφώνου και κάθε είδους ηχητικό ντοκουμέντο που μπορείτε -αλλά και δεν μπορείτε- να φανταστείτε.
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πανίσχυρο αρχείο, μια τράπεζα δεδομένων που ενημερώνεται διαρκώς και στόχο έχει να χρησιμοποιείται από όλους όσοι θέλουν να μαθαίνουν λεπτομέρειες σχετικά με κάθε τομέα της παγκόσμιας τέχνης.
Ο ιστότοπος, ένα μεγάλο διαδικτυακό μουσείο της Ευρώπης προσθέτει ασταμάτητα υλικό στις συλλογές του, ενώ πρόσφατα έχουν προστεθεί στους θησαυρούς του ψηφιοποιημένα βιβλία, εκθέσεις, εκτενές αφιέρωμα στην ελληνική μυθολογία και ένα σωρό ακόμα ενδιαφέροντα στοιχεία.
Ο ευρωπαϊκός ιστότοπος, έχει ήδη συγκεντρώσει χιλιάδες έργα ζωγραφικής, μουσικά κομμάτια, βιβλία, αντικείμενα τέχνης, φωτογραφικά και ηχητικά ντοκουμέντα, ιστορικά στοιχεία, γλυπτά, αρχιτεκτονικά αριστουργήματα και γενικότερα e-εκθέματα τέχνης, πολιτισμού και επιστήμης.
Από τις τελευταίες προσθήκες στον ιστότοπο, είναι ψηφιοποιημένα αρχεία που αφορούν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και προέρχονται από κάθε γωνιά της Ευρώπης.
Οσοι ενδιαφέρεστε, μπορείτε αφού επισκεφθείτε το site να εγγραφείτε συνδρομητές και να δημιουργήσετε το δικό σας προσωπικό χώρο όπου θα έχετε τα αγαπημένα σας “εκθέματα” για να τα επισκέπτεστε όσο συχνά θέλετε. Μια προσωπική έκθεση με όλα όσα αγαπάτε, θα βρίσκεται στη διάθεσή σας 24 ώρες το 24ωρο. Ακόμα, εδώ μπορείτε να ζητήσετε να ενημερώνεστε με newsletter για κάθε καινούργιο απόκτημα της europeana.
Ενας ιστότοπος που πραγματικά αξίζει να έχει ιδιαίτερη θέση στα αγαπημένα σας.
