Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι FUMARIA officinalis (Καπνία η φαρµακευτική) και ανήκει στην οικογένεια των Καπνοειδών (Φουµαροειδών). Το όνοµα του φυτού οφείλεται στο ότι µοιάζει και φυτό καπνού, όταν το βλέπει κανείς από µακριά.
Το συναντούµε µε τις ονοµασίες Καπνόχορτο, Καπνιά, Καπνίτης, Στάχτερη, Χιονίστρα, Αγριοκουφίτης, Μαγιασιλόχορτο (Κύθνο), Καπνογόργιον ή Καρυδάλιον του ∆ιοσκουρίδου.
Είναι φυτό ποώδες, ετήσιο, ιθαγενές σε Ευρώπη και Βόρειο Αφρική και φύεται σε Ασία, Βόρειο Αµερική και Αυστραλία. Το συναντούµε σε κάµπους, καλλιεργηµένες γαίες, αµπέλια και περιβόλια. Φυτρώνει εύκολα σε σχισµές, ανάµεσα σε πλακόστρωτα και κενά των τοίχων.
Τα φύλλα του είναι σχισµένα σε βάθος µε τµήµατα γραµµοειδή, µακρουλά, ρυτιδωµένα, αυγοειδή, χνουδωτά.
Έχει βλαστό όρθιο, τριχωτό και περίπου ξυλώδη.
Άνθη µέτρια, ερυθρά, σε βοτρώδεις ταξιανθίες (µε 10-30 άνθη), µάλλον πυκνές, αυγοειδή, σουβλερά. Τα άνθη είναι µε πλήκτρο, δεν ξεπερνούν τα 10-14 χιλιοστά και αποτελούνται από 2 σέπαλα και 4 πέταλα εκ των οποίων τα δύο πλαϊνά και το ανώτερο φέρουν σκουροκόκκινες ανταύγειες. Τα άνθη είναι ερµαφρόδιτα (έχουν αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζονται από µέλισσες και έντοµα).
Καρπό καρδιοειδή και κολοβό στην κορυφή, εγκάρσια πλατύ. Υπάρχει και ποικιλία και λευκορόδινα άνθη. Φτάνει σε ύψος τα 40 έως 100 εκατοστά. Είναι δυνατό να καλλιεργηθεί µε σπόρο και σε σπορείο, όπως άλλα φαρµακευτικά φυτά και να φυτευτεί στο καλλιεργηµένο έδαφος κατά την άνοιξη. Απαιτεί χώµα δροσερό και παχύ.
Ιστορικά στοιχεία
Οι γιατροί της αρχαιότητας χρησιµοποιούσαν πολύ το φυτό εναντίον πολλών παθήσεων.
Ήταν γνωστό από τον Πλίνιο και τον ∆ιοσκουρίδη και αναφέρεται στα βιβλία βοτανοθεραπευτικής του Μεσαίωνα (Αβικέννιος). Σε έγγραφα µεγάλων Αράβων γιατρών και φιλοσόφων του 9ο αιώνα αναφέρεται πως όλα τα είδη του φυτού έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Ακόµη και σήµερα το βότανο έχει ευρεία χρήση στην Μέση Ανατολή.
Από την εποχή του ∆ιοσκουρίδη είχε γίνει γνωστή η ιδιότητα του βοτάνου να καθαρίζει εσωτερικά τον οργανισµό.
Στην Ευρώπη ο Gilibert και ο Hoffmann το θεωρούσαν καλό αντισκορβουτικό φάρµακο. Ο Hoffmann το έδινε απίσης κατά των εντερικών παθήσεων, της υποχονδρίας και των χοιράδων, κυρίως δε κατά των χρόνιων δερµατικών παθήσεων.
Ο ∆ρ. Γκούλεν αναφερόµενος στην αποτελεσµατικότητα του βοτάνου σε δερµατικές διαταραχές αναφέρει – «υπάρχει µια δερµατική διαταραχή η οποία αν και δεν παρουσιάζει ανησυχητικά συµπτώµατα για την ζωή του ασθενούς, θέτει σε κίνδυνο την οµορφιά του. Είναι οι έντονες φακίδες οι οποίες επεκτείνονται και πέρα από το πρόσωπο, στο σώµα του ασθενούς. Πρέπει τώρα να µάθουν όλοι όσοι ενδιαφέρονται ότι το έγχυµα των φύλλων του φυτού είναι εξαιρετικό για την αποµάκρυνση αυτών των φακίδων από το σώµα».
Γάλλοι και Γερµανοί γιατροί το προτιµούσαν από άλλα φάρµακα που υπήρχαν για τον καθαρισµό του αίµατος.
Παλαιότερα κατασκεύαζαν δισκία (Cargalin) τα οποία περιείχαν Καπνόχορτο, Καλενδούλη και Ονόπορδον ακάνθηνον τα οποία συνιστούσαν κατά των γαστραλγιών, της γαστρίτιδας, της οξείας και χρόνιας εντερίτιδας, των ελκών του στοµάχου και του δωδεκαδακτύλου και της υπερχλωρυδρίας.
Στη λαϊκή ιατρική κάπνιζαν τα φύλλα του φυτού για να αντιµετωπίσουν προβλήµατα στην περιοχή του κεφαλιού. Το θεωρούσαν πολύτιµο σε όλες τις σπλαχνικές παθήσεις, ιδιαίτερα του ήπατος. Γνώριζαν ότι δρα θετικά σε σκορβούτο και σε σοβαρές ασθένειες όπως η λέπρα.
Οι χωρικοί γνώριζαν επίσης ότι η χρήση του σαν ζωοτροφή έκανε πολύ καλό στα ζώα τους.
Στην Κρήτη το Καπνόχορτο το ονόµαζαν Ερηνάκι ή Σπυρτάκι. Τα φύλλα τα κοπανούσαν και τα επέθεταν στα µάτια, όταν ήταν φλογισµένα από το απύριασµα (θειάφισµα). Επίσης το ίδιο έκαναν και στη λεπίαση των βλεφάρων. Αφθονούσε το φυτό στην περιφέρεια του χωριού Κυθαρίδα και στους λιθόχτιστους φράχτες της Ι.Μ. Αγκαράθου.
Συστατικά – χαρακτήρας
Όταν κανείς τρίψει το φυτό αναδίδει χορτώδη οσµή. Έχει γεύση πικρή και δυσάρεστη, όταν είναι πρόσφατο. Όταν αποξηρανθεί η γεύση είναι ακόµη περισσότερο πικρή και δυσάρεστη. Περιέχει επτά αλκαλοειδή (µεταξύ των οποίων φουµαρίνη και προτοπίνη), πικρό στοιχείο, γλίσχρασµα, φουµαρικό οξύ, τανικό οξύ, κάλιο, µηλικό ασβέστιο, αµινοξέα και ρητίνη.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη
– συλλογή
Το φυτό ανθίζει από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο και ξηραίνεται µε προσοχή στον ίσκιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα αέρια µέρη του φυτού. Συλλέγονται κατά την περίοδο της ανθοφορίας, που διαρκεί όλο το καλοκαίρι.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντιρρευµατικό, αντισπασµωδικό, χολαγωγό, διουρητικό, υπακτικό, ήπιο καθαρτικό και εξοµαλυντικό. Μπορεί να δράσει και ως ήπιο υπνωτικό.
Είναι πικρό τονωτικό, το οποίο δρα στους εσωτερικούς λείους µυς, αυξάνοντας την περισταλτικότητα των εντέρων, τη διούρηση και την έκκριση της χολής, δρώντας παράλληλα ως αντιφλεγµονώδες και ελαφρώς ηρεµιστικό. Βοηθά στον µεταβολισµό τους πληθωρισµούς και παχύσαρκους και βελτιώνει την στοµαχοεντερική λειτουργία.
Το Καπνόχορτο έχει µεγάλη ιστορία στη θεραπεία δερµατικών προβληµάτων, όπως το έκζεµα και η ακµή. Η δράση του µάλλον οφείλεται σε γενικό καθαρισµό του οργανισµού και γίνεται δια µέσου των νεφρών και του ήπατος.
Μπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί για πλύσεις µατιών στην επιπεφυκίτιδα. Βοηθά στην ατονία των πεπτικών οργάνων και δρα κατά του ίκτερου, των σπλαχνικών εµφράξεων, σκορβούτου, χοιραδώσεως, ελεφαντιάσεως.
Σε φλεγµονές των γυναικείων οργάνων λαµβάνεται εσωτερικά και γίνονται πλύσεις µε το έγχυµα του φυτού.
Το έγχυµα των φύλλων είναι κατάλληλο για την πλύση της κρούστας που δηµιουργείται στο κρανίων των νηπίων.
Συνδυάζεται καλά µε το Άρκτιο, το Γάλιο και τη Σκροφουλάρια.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουµε σκεπασµένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε τουλάχιστον 3 φορές την ηµέρα (για δερµατικά προβλήµατα).
Για να δράσει ως ήπιο υπνωτικό παίρνουµε επί 20 ηµέρες 3 φλιτζάνια του καφέ ηµερησίως.
Υπό µορφή βάµµατος η δοσολογία είναι 1-2 ml βάµµατος 3 φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις
∆εν πρέπει να υπερβαίνουµε τη συνιστώµενη δοσολογία γιατί στοιχεία που περιέχει (όπως η φουµαρίνη) µπορεί να προκαλέσουν τοξική αντίδραση. Υπερβολική δόση µπορεί να προκαλέσει παράλυση του κέντρου της αναπνοής. Πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση του ασθενείς µε καταπληξία ή επιληψία. Το αποφεύγουµε κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης. ∆εν συνίσταται η χρήση του σε ασθενείς που λαµβάνουν φάρµακα για υψηλή αρτηριακή πίεση.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
