Βασισµένοι στην οικο-περιβαλλοντική λογική, νοµιµοποιούµεθα να επικυρώσουµε την αναγκαιότητα προστασίας της «όποιας» ζωής και της ποικιλότητάς της, όπως αυτή υπαγορεύεται από τις αρχές της οικολογικής προβληµατικής και τις σχέσεις της µε τις ηθικές αξίες και κανόνες του διεθνούς και µη δικαίου.
Η διατήρηση και προστασία της τοπικής, εθνικής και πλανητικής βιοποικιλότητας, συχνά πραγµατώνεται από ανθρώπινους πληθυσµούς, που ζουν σε περιοχές πλούσιας βιοποικιλότητας και διακατέχονται από υψηλό επίπεδο οικολογικής συνείδησης και ευθύνης. Ωστόσο η συνείδηση αυτή ενισχύεται από µια αντίληψη, επιστηµονικά αποδεκτή, που θεωρεί ότι κάθε ζωντανός, ανθρώπινος και µη, οργανισµός, συνιστά µέρος της πλανητικής βιοποικιλότητας, η καταστροφή της οποίας θραύει την αρτιµέλεια και λειτουργία της οικολογικής αλυσίδας, στην οποίαν ο οργανισµός είναι περιπεπλεγµένος, µε αποτέλεσµα να θίγεται, να υποβαθµίζεται ή και να αφανίζεται η ύπαρξη της ζωής. Αλλά και στο επίπεδο της ανθρώπινης κλίµακας, οι αλληλοσχετίσεις και αλληλεπιδράσεις του ανθρώπου µε το φυσικό και ολιστικό του περιβάλλον, οδηγούν σε µια πολιτισµική ποικιλότητα, η οποία, τις περισσότερες φορές, διασυνδέεται αρµονικά, µε τη βιοποικιλότητα των παραδοσιακών, κυρίως, περιοχών. Η συνύπαρξη αυτή υψηλής βιοποικιλότητας και πολιτισµικής εξέλιξης ικανοποιεί τις πνευµατικές, ψυχολογικές, αισθητικές, µορφωτικές και εκπαιδευτικές ανάγκες των ανθρώπινων πληθυσµών που κατοικούν σε βιοτόπους οικολογικής και πολιτισµικής αξίας. Γι’ αυτό και οι περιοχές αυτές αποτελούν χρήσιµα και αποτελεσµατικά εργαστήρια οικο-περιβαλλοντικής σπουδής, µελέτης, έρευνας και αγωγής, που µπορούν να οικοδοµήσουν στους σηµερινούς και αυριανούς πολίτες της ελληνικής και πλανητικής κοινωνίας, φιλοπεριβαλλοντικές γνώσεις, ικανότητες, στάσεις, αντιλήψεις και συµπεριφορές.
Ωστόσο, η διατήρηση και διαχείριση της βιοποικιλότητας απαιτεί την εφαρµογή διαδικασιών, διεργασιών και µέτρων που προσεγγίζουν την αρχή της αειφορικής χρήσης, αλλά και έρευνα, µετρήσεις και εκτιµήσεις για είδη, συστατικά και αξίες που προσφέρουν οι λειτουργίες των οικοσυστηµάτων. Απαιτεί όµως η διαχείριση αυτή και εφικτές στρατηγικές υλοποίησής της, για να πείσει τις πολιτικές, οικονοµικές και επιστηµονικές ηγεσίες του πλανήτη µας να δράσουν υπεύθυνα και αειφορικά για τη βιολογική αξιοπρέπεια διατήρησης και προστασίας των βιοκοινωνιών του, οι οποίες του προσδίδουν δύναµη, αξία, οµορφιά, πληρότητα, επάρκεια και αίγλη. Έστω και αν η διατήρηση της βιοποικιλότητας γονιδίων, ειδών και οικοσυστηµάτων, είναι δύσκολο να στηριχτεί, µε όρους οικονοµικής οφελιµότητας, από τις τεχνοκρατικές αντιλήψεις επιστηµόνων και πολιτικών ηγεσιών, που συνήθως αποφασίζουν. Γιατί µπορεί εύκολα να αποτιµηθεί η αξία των ειδών άµεσης οικονοµικής σηµασίας, αλλά όχι όµως και η αξία των έµµεσων οφελειών που αναδύονται από τις οικοσυστηµικές λειτουργίες της βιοποικιλότητας, όπως είναι ο σχηµατισµός των εδαφών, η προστασία των υδατικών αποθεµάτων, η αποδόµηση των ρύπων, η ρύθµιση του παγκόσµιου κλίµατος κ.ά.
Όµως για την πολιτισµική αξία της βιοποικιλότητας, χρειάζεται να υπενθυµιθεί, ότι οι ανθρώπινοι πολιτισµοί συνεξελίχθηκαν µε το περιβάλλον των περιοχών τους. Η συνεξέλιξη αυτή διαµόρφωσε πολιτισµική ποικιλότητα, όπως προηγουµένως αναφέρθηκε, η διατήρηση της οποίας, για πολλούς µελετητές της ιστορίας και κοινωνιολογίας, συνιστά επιχείρηµα ανάλογο µε αυτό της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Η αναλογία των δύο αυτών ποικιλοτήτων, βιολογικού και πολιτισµικού χαρακτήρα, δεν αποτελεί ιδεολόγηµα, αλλά παράγοντα κρίσιµο για την ιστορική, κοινωνική και οικονοµική υπόσταση παραδοσιακών κυρίως περιοχών και οικισµών, που αναπτύσσονται σε περιοχές απείρου φυσικού κάλλους, καλύπτοντας έτσι τις πολλαπλές και ποικίλες ανάγκες των ανθρώπινων πληθυσµών τους.
Η σχέση του πολυποίκιλου φυσικού περιβάλλοντος µε τον πολιτισµό, ιδιαιτέρως, επισηµαίνεται στην ελληνική µυθολογία. Έτσι οι δώδεκα θεοί της αρχαίας Ελλάδας κατοικούσαν στην υψηλότερη κορυφή του Ολύµπου, ενώ η λίµνη Στυµφαλία µε ναό αφιερωµένο στην Αρτέµιδα, υπήρξε το πρώτο ελληνικό καταφύγιο άγριας πανίδας. Ακόµη οι άθλοι του Ηρακλή µε τις Στυµφαλίδες Όρνιθες, τη Λερναία Ύδρα και την κόπρο του Αυγείου, αφορούν υγροτόπους, ενώ πολλοί ποταµοί είχαν θεοποιηθεί. Οι πολιτισµικές αυτές αναφορές συσχετισµένες µε την έννοια της ποικιλότητας, ως οικολογικής πραγµατικότητας και φυσικού πόρου υψίστης αξίας, που χρήζει φροντίδας, προστασίας και διατήρησης, δείχνουν ότι η βιοποικιλότητα φυσικών περιοχών συνιστά γνωστική περιοχή περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης όχι µόνο για τις θεσµικές βαθµίδες εκπαίδευσης, αλλά και διαδικασία (άτυπη και µη) δια βίου εκπαίδευσης για όλους τους πολίτες της ελληνικής και πλανητικής κοινωνίας. Η εκπαίδευση αυτή όχι µόνο στο επίπεδο οικοδόµησης της γνώσης, αλλά και της διαµόρφωσης φιλοπεριβαλλοντικών στάσεων, αντιλήψεων, συµπεριφορών και αξιών µπορεί να πείσει τον µελλοντικό πολίτη, να προστατεύει την όποια µορφή ζωής. Η υποχρέωση αυτή, που απορρέει από την ηθική του περιβάλλοντος, τεκµηριώνει πρακτικά την επιτακτική αναγκαιότητα διατήρησης της βιολογικής ποικιλότητας.
Όµως η ηθική του περιβάλλοντος διατηρεί µεγάλο εύρος που εξαρτάται από τη διαφορετικότητα και ποικιλότητα των ανθρώπινων πολιτισµών. Γιατί η ηθική αυτή, ως ανθρώπινη προσωπική ευθύνη, λειτουργεί διαφορετικά για ανθρώπινους πληθυσµούς που εξοντώνουν ένα ελέφαντα, ή ένα στρείδι, ή ένα κοτόπουλο, ή ένα ψάρι, ή ένα φυτό, µε αποτέλεσµα κάθε παρέµβαση να στηρίζεται σε διαφορετικά επιχειρήµατα, ανάλογα µε το αξιακό της βάρος. Οι διαφοροποιηµένες αυτές, αξιακά, ανθρώπινες δράσεις, δείχνουν την ποικιλία των ανθρώπινων περιβαλλοντικών συµπεριφορών στις αναπτυγµένες, αναπτυσσόµενες ή υπανάπτυκτες χώρες, στις οποίες το πρόβληµα της επιβίωσης παρουσιάζει διαφορετικά οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτισµικά χαρακτηριστικά, γεγονός που επηρεάζει, στις χώρες αυτές, τις διαδικασίες διατήρησης και προστασίας της βιολογικής τους ποικιλότητας. Πέρα όµως από τις ερµηνείες αυτές, αναµφισβήτητη παραµένει η αξία της παραδοχής που θεωρεί µη ηθική την συµπεριφορά εγκατάλειψης ενός βιόκοσµου στις µελλοντικές γενιές, ο οποίος έχει απωλέσει τη βιοποικιλότητά του.
*Ο Αρτέµης Μιχ. Αθανασάκης είναι ∆ρ. M.Sc., M.Ed., καθηγητής
Φυσικών & Περιβαλλοντικών Επιστηµών
ΠΗΓΕΣ
Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντική Αγωγή στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα, ΧΡ. ∆ΑΡ∆ΑΝΟΣ, Αθήνα 2010.
Αθανασάκης Α., Περιβάλλον – Αγωγή και Εκπαίδευση, LIBERAL BOOKS, Αθήνα 2016.
Βερεσόγλου ∆., Βιοποικιλότητα, Οικολογική Κίνηση ∆ράµας, ∆ράµα 2005.
Begon M. et al, Ecology: Individuals, Populations and Communities, BLACKWELL, Oxford 1996.
Mac Arthur R., Wilson E., The theory of island biogeography, PRINCETON UNIVERSITY PRESS, New York 1967.
May R., Thresholds and breakpoints in ecosystem with a multiplicity of stable states, NATURE, 269, 1977.
