Η Μέση Ανατολή βρίσκεται ξανά στο κέντρο µιας κρίσης που απειλεί να εξελιχθεί σε πόλεµο µεγάλης κλίµακας µε παγκόσµιες συνέπειες για τις οικονοµίες και τις κοινωνίες. Από την 16η Ιουνίου, οι Ηνωµένες Πολιτείες πραγµατοποιούν µια άνευ προηγουµένου στρατιωτική αερογέφυρα, µετακινώντας δεκάδες αεροσκάφη ανεφοδιασµού και οµάδες κρούσης αεροπλανοφόρων προς το µέτωπο Ισραήλ–Ιράν.
Η δυναµική που εκτυλίσσεται δείχνει ότι, για πρώτη φορά µετά από χρόνια, οι ΗΠΑ δεν αποκλείεται να εµπλακούν άµεσα — όχι ως µεσολαβητής, αλλά ως επιχειρησιακός συντελεστής.
Η αναχώρηση 32 αεροσκαφών ανεφοδιασµού από αµερικανικές βάσεις προς ευρωπαϊκούς και µεσανατολικούς κόµβους σηµαίνει ότι µια διαρκής αεροπορική επιχειρησιακή υποστήριξη, ικανή να κρατήσει περισσότερα από 200 µαχητικά στον αέρα ταυτόχρονα. Ταυτόχρονα, η αποχώρηση της οµάδας κρούσης του αεροπλανοφόρου USS Nimitz από την Ασία και η κατεύθυνσή της προς τη Μέση Ανατολή υποδηλώνει ότι οι ΗΠΑ θέλουν να έχουν πλήρη αεροναυτική υπεροχή σε περίπτωση πλήρους σύγκρουσης.
Η δηµόσια απαίτηση του Νετανιάχου για άνευ όρων παράδοση του Ιράν και οι διαρροές ότι οι ΗΠΑ ότι γνωρίζουν την ακριβή τοποθεσία του Ανώτατου Ηγέτη, αλλά δεν τον στοχεύουν ακόµη, δείχνουν µια κλιµακούµενη ψυχολογική πίεση. Στην ουσία, η Ουάσιγκτον αιωρείται µεταξύ της λογικής αποτροπής και της πολιτικής γραµµής «τέλος στους αιώνιους πολέµους». Η ρήξη στο αµερικανικό εσωτερικό είναι εµφανής: το στρατιωτικό κατεστηµένο προετοιµάζεται για άµεση εµπλοκή, ενώ το πολιτικό σύστηµα προσπαθεί να αποφύγει ένα νέο µέτωπο.
Οι ισραηλινές αεροπορικές επιθέσεις ήταν εντυπωσιακά αποτελεσµατικές σε βασικούς στόχους µε την καταστροφή κρίσιµων κτιρίων εµπλουτισµού ουρανίου στο Νατάνζ, εξόντωση κορυφαίων επιστηµόνων και παράλυση βασικών εγκαταστάσεων επεξεργασίας ουρανίου. Ωστόσο, το πραγµατικό πρόβληµα παραµένει το Fordo όπου οι εγκαταστάσεις είναι θαµµένες βαθιά στο βουνό, καλυµµένες µε οπλισµένο σκυρόδεµα, πέρα από την εµβέλεια κάθε γνωστού ισραηλινού όπλου.
Η κατασκευή ακόµη πιο βαθιών εγκαταστάσεων, όπως το Pickax Mountain Plant, επιδεινώνει το αδιέξοδο, όσο δεν υπάρχει ικανό διατρητικό οπλικό σύστηµα, η Τεχεράνη διατηρεί έναν σκληρό πυρήνα υποδοµών που δεν µπορεί να εξουδετερωθεί χωρίς αµερικανική συµβολή. Οι καλύτερες βόµβες του Ισραήλ (π.χ. GBU-28) δεν µπορούν να διαπεράσουν περισσότερο από 6 µέτρα σκυροδέµατος — ανεπαρκές για τέτοια βαθιά θωρακισµένα συγκροτήµατα. Το µοναδικό διαθέσιµο όπλο που θεωρείται ικανό να τα πλήξει είναι η GBU-57 των ΗΠΑ, που µπορεί να διαπεράσει περίπου 60 µέτρα σκυροδέµατος και µεταφέρεται αποκλειστικά από το βοµβαρδιστικό B-2. Το Ισραήλ δεν διαθέτει B-2.
Άρα, η αµερικανική εµπλοκή είναι επιχειρησιακά αναπόφευκτη, αν ο στόχος είναι η οριστική εξουδετέρωση των υπόγειων πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν.
Μέσα σε όλα αυτά, ένα νέο πολιτικό δεδοµένο αναδύεται καθώς ο εξόριστος πρίγκιπας Ρεζά Παχλαβί κάλεσε ανοιχτά τις ιρανικές δυνάµεις ασφαλείας να εγκαταλείψουν το καθεστώς και να στηρίξουν µαζική εξέγερση. Μέχρι τώρα, όλες οι εξεγέρσεις στο Ιράν απέτυχαν λόγω έλλειψης ενιαίας ηγεσίας. Με την εµπλοκή Παχλαβί, µπορεί να δηµιουργηθεί συνεκτική αντιπολίτευση — κάτι που οι σύµµαχοι του Ιράν δεν περίµεναν και οι ∆υτικοί παρακολουθούν µε προσοχή.
Το Ισραήλ φαίνεται να προετοιµάζεται για τη δεύτερη φάση του πολέµου, εφαρµόζοντας χρήση υπερβολικής ισχύος, επιθέσεις σε πολιτικές υποδοµές, εκφοβισµός του άµαχου πληθυσµού ώστε να στραφεί εναντίον τοπικών αρχών. Η λογική φαίνεται να είναι ότι αν εκτοξευτεί ρουκέτα από ένα χωριό, ολόκληρο το χωριό γίνεται νόµιµος στόχος. Αυτή η λογική ενδέχεται να εφαρµοστεί στην Τεχεράνη και εξηγεί την αποστολή επιπλέον tanker για συνεχή αεροπορική υποστήριξη. Σε αυτήν την περίπτωση η ανθρωπιστική κρίση προβλέπεται τεράστια, καθώς ήδη παρατηρείται µαζική έξοδος αµάχων.
Η συντονισµένη αερογέφυρα, η συσσώρευση στόλου και η πολιτική δυναµική στο Ιράν συνθέτουν µια εξαιρετικά ρευστή στρατηγική εικόνα:
• Αν οι ΗΠΑ εµπλακούν άµεσα, το καθεστώς µπορεί να δεχθεί πλήγµα χωρίς ιστορικό προηγούµενο.
• Αν το Ιράν χάσει την εσωτερική του συνοχή παράλληλα µε την εξωτερική πίεση, η πτώση του θα αναδιαµορφώσει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής.
• Αντίστροφα, αν το Fordo και το Pickax µείνουν άθικτα, και το καθεστώς επιβιώσει, το µήνυµα που θα σταλεί είναι ότι ο άξονας της απολυταρχίας είναι ανθεκτικός ακόµη και σε συντονισµένα πλήγµατα.
Το Ιράν έχει αποθηκεύσει το µεγαλύτερο µέρος των υπερηχητικών πυραύλων του σε υπόγεια καταφύγια, προστατευµένα από ισραηλινές επιθέσεις. Αυτοί οι πύραυλοι δεν προορίζονται για συµβολικά πλήγµατα αλλά για στοχευµένες επιθέσεις σε βάσεις στην Κύπρο, στο κέντρο διοίκησης των ΗΠΑ στο Κατάρ, σε βάσεις σε Ιράκ, Κουβέιτ, ΗΑΕ, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, στον 5ο Αµερικανικό Στόλο στο Μπαχρέιν και σε αµερικανικές οµάδες κρούσης αεροπλανοφόρων στην Ερυθρά Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο.
Σε περίπτωση ευρείας κλίµακας απάντησης, το Ιράν µπορεί να χρησιµοποιήσει «βρώµικες βόµβες» για να διασπείρει ραδιενέργεια σε στρατιωτικές βάσεις και πλοία.
Η επόµενη εβδοµάδα µπορεί να καθορίσει αν αυτή η κρίση θα µείνει στην ιστορία ως µια «ατελής νίκη» ή ως η αρχή µιας νέας τάξης πραγµάτων στην περιοχή καταγράφοντας ίσως µια ιστορική καµπή όπου, είτε το Ιράν θα υποχρεωθεί σε στρατηγική υποχώρηση, είτε θα δούµε τη γέννηση µιας πυρηνικής δύναµης υπό καθεστώς πολιορκίας. Αν το Ιράν αντεπιτεθεί σε αµερικανικά συµφέροντα, η σύγκρουση θα εξελιχθεί σε περιφερειακό πόλεµο, µε ανυπολόγιστες απώλειες.
Σε κάθε περίπτωση, η στρατηγική και η πολιτική βούληση θα καθορίσουν αν αυτή η κρίση θα κλείσει οριστικά ή αν θα ανοίξει έναν νέο, ανεξέλεγκτο κύκλο πυρηνικής αποτροπής στη Μέση Ανατολή. Ο στρατηγικός στόχος —η εξουδετέρωση του πυρηνικού δυναµικού του Ιράν— ίσως είναι η µόνη εναλλακτική για να αποφευχθεί µια µελλοντική πυρηνική Μέση Ανατολή.
Υπάρχει όµως ο κίνδυνος της ατελούς νίκης. Η ιστορία των στρατηγικών επεµβάσεων στη Μέση Ανατολή µάς διδάσκει ότι η µισή νίκη ισοδυναµεί συχνά µε ήττα. Αν το Ισραήλ, παρά την τεράστια στρατιωτική επιχείρηση και το υψηλό πολιτικό κόστος, δεν κατορθώσει να εξαλείψει πλήρως το πυρηνικό πρόγραµµα του Ιράν και αν το θεοκρατικό καθεστώς παραµείνει στο τιµόνι της χώρας, τότε το µήνυµα που θα σταλεί όχι µόνο στους Ιρανούς αλλά και σε άλλες φιλόδοξες χώρες όπως η Τουρκία είναι ξεκάθαρο: «Μπορείς να επιβιώσεις ακόµη και της πιο σκληρής εκστρατείας των ισχυρών». Αν το µήνυµα είναι ότι «το Ιράν είναι άτρωτο», τότε ένας νέος κύκλος ασταµάτητων συγκρούσεων και εξοπλισµών θα είναι αναπόφευκτος. Θα συνεχίσει η διατάραξη των εφοδιαστικών αλυσίδων και θα πάρουν θάρρος και άλλες δυνάµεις όπως η Τουρκία να συνεχίσουν τις απειλές κατά της Ελλάδος.
Αν όµως πετύχει η καταστροφή του πυρηνικού προγράµµατος του Ιράν, η Μέση Ανατολή µπορεί να δει το πρώτο βήµα προς µια ισορροπία δυνάµεων χωρίς πυρηνική απειλή και µε χώρες που ξέρουν ότι δεν µπορούν να παραβιάζουν κόκκινες γραµµές χωρίς συνέπειες. Επίσης θα αποκατασταθεί η ηρεµία στις εφοδιαστικές αλυσίδες που ωθούσε τον πληθωρισµό, θα κατασκευαστεί ο Ινδικός ∆ρόµος του Μεταξιού (IMEC), και θα επανέλθει η ειρήνη και η ευηµερία στην περιοχή. Η ισραηλινή επιχείρηση αποδεικνύει µια νέα τάση όπου οι αυταρχικές δυνάµεις (Ιράν, Ρωσία, Τουρκία) αρχίζουν να εµφανίζουν εσωτερικές ρωγµές όταν βρεθούν υπό ισχυρή στρατιωτική και οικονοµική πίεση.
Ο «άξονας του αυταρχισµού» δεν είναι πανίσχυρος — είναι εύθραυστος αν ο αντίπαλος χτυπήσει γρήγορα, στοχευµένα και αδιάκοπα. Για να έχει οφέλη η παγκόσµια οικονοµία και ή παγκόσµια κοινότητα πρέπει να εξαλειφθεί η στρατηγική του Ιράν που προκαλεί τα προβλήµατα στην περιοχή µέσω πληρεξούσιών. Το Ιράν «κολυµπάει» µέσα στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο µε τα τεράστιά αποθέµατα που έχει, δεν χρειάζεται το πυρηνικό πρόγραµµα για επί πλέον ενέργεια. Το χρειάζεται για άλλους σκοπούς που µόνο ένα αυταρχικό κράτος µπορεί να ξέρει, αλλά ο καθένας µπορεί να φανταστεί, εναντίον ποιανού θα χρησιµοποιηθεί. Και αυτό για να µην πάρουν «αέρα τα µυαλά» και άλλων δυνάµεων και θέλουν πυρηνικά όπως την Τουρκία. Αλλά θα είναι και ένα µάθηµα για την Τουρκία η οποία ίσως έρθει «η σειρά της» καθώς ακολουθεί την ίδια στρατηγική µε το Ιράν και ενισχύει στρατιωτικά διάφορους πληρεξουσίους για να αναστήσει την οθωµανική αυτοκρατορία.
*O Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
