ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ
Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας στην Πάντειο
Εκδόσεις
στη σειρά: Μελέτες οικονομικής ιστορίας – Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας
Μια σημαντική, ιδιαίτερα επίκαιρη, εμβριθέστατη μελέτη του καθηγητή Θ. Βερέμη, η οποία αναπτύσσεται στα όρια της πολιτικής και οικονομικής ιστορίας.
Αναφέρεται στο συγκυριακό για να καταλήξει σε ερωτήματα που αφορούν την ίδια τη δομή της ελληνικής οικονομίας στη διάρκεια της δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου: Με το βασικό ερώτημα γύρω από το οποίο στρέφεται η έκθεση του συγγραφέα ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ στο κατά πόσο οι οικονομικοί χειρισμοί της δικτατορίας αποτελούν μια “ιδιοτυπία του ελληνικού μεσοπολέμου” ή αντίθετα υπακούουν σε δομικού τύπου αιτιότητες, οι οποίες επιτρέπουν την αποδέσμευση ενός συγκυριακού φαινομένου, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ, κατ’ εξοχήν, χαρακτήρα, αλλά έντονα προσδιορισμένου από πολιτικού τύπου επιλογές και αναγκαιότητες… που απαιτούν μία διαχρονική θεώρηση που υπερακοντίζει τα στενά χρονικά όρια εκείνης της δικτατορίας…
Ομως εμείς πιστεύουμε πως κάθε δικτατορία είναι κατάσταση στρατιωτικής βίας. Η οποία, ιδιαίτερα στην Ελλάδα (ιστορικά) έχει συνδυαστεί με μεγάλα διεθνή γεωστρατηγικά και γεωοικονομικά συμφέροντα, τα οποία επιβάλλονται σε πολιτικούς φορείς με στρατιωτικούς μηχανισμούς.
Στο πρώτο κεφάλαιο, με υπότιτλο “Οι συνθήκες επιβολής”, ο συγγραφέας αρχίζει την εκδιήγησή του με το κάτωθι κείμενο: «Ο Θεόδωρος Πάγκαλος ασφαλώς δεν άφησε αδιάφορους τους σύγχρονούς του. Οι εχθροί του έγραφαν ότι επρόκειτο περί “μάστιγας αφορήτου και πρωτοφανούς εν τη ιστορία”, “κακοήθους”, “αρχιλωποδύτου” και άλλα. Ενώ οι φίλοι και θαυμαστές του απέδιδαν “τιμήν εις τον άνδρα που μας επότισεν εις μίαν δύσκολον ώραν με την ουσίαν της αδαμάστου ψυχικής του δυνάμεως και μας εστύλωσεν τα τρέμοντα γόνατα”. Ένας χαρισματικός αξιωματικός που απέκτησε πολιτικά ερείσματα σε εποχή στρατιωτικής ήττας…».
Δικτατορία Πάγκαλου στη συγκυρία 1925-1926, με τόσο ένδοξα, παράδοξα και άδοξα, αλλά σήμερα ποιες συγκυρίες και ποιες σωτηρίες;
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΒΑΡΙΑ ΚΡΙΣΗ ΕΧΕΙ ΒΑΘΙΕΣ ΡΙΖΕΣ
Η σημερινή οικονομική βαριά κρίση στη χώρα μας (όπως και σε άλλες χώρες) έχει μια επιβαλλόμενη μορφή όσο κι αν εμφανίζεται με δημοκρατικό προσωπείο. Το έχω γράψει και το έχω ξαναγράψει όσο κι αν δεν δίνουμε σημασία σ’ αυτό τον αντιδημοκρατικό καταναγκασμό, όμως, ως υπεύθυνοι πολίτες, έχουμε μεγάλη ευθύνη όσο δεν το παραδεχόμαστε…
Βέβαια, ο σύγχρονος καταναγκασμός μιας απόλυτης συνολικής κρίσης στη χώρα μας, δεν είναι τωρινός. Είναι συνεχώς επαναλαμβανόμενος στη διαχρονία του νέου ελληνικού κράτους. Για να έχουν γραφτεί βιβλία πολλά γι’ αυτή τη συνεχιζόμενη κρίση, ανάμεσα σε μεγάλες και μικρές ιδέες και σε λαβωμένες και διεφθαρμένες Δημοκρατίες, πολέμους με νίκες και ήττες, αλλά και δικτατορίες.
Η ΠΕΡΙΕΡΓΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΠΑΓΚΑΛΟΥ
Εμείς, στο σημερινό μας κείμενο, θα αναφερθούμε σε μια περίεργη δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου. Αυτή η δικτατορία, είναι ένα βιβλίο 132 σελίδων, εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας το 1982. Το έργο αυτό είναι ενταγμένο στη σειρά του Ιδρύματος “Μελέτες Οικονομικής Ιστορίας” και έχει τίτλο: “ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ – Η συγκυρία 1925-1926”. Συγγραφέας του εξαιρετικής σημασίας αυτού μελετήματος είναι ο γνωστός καθηγητής και συγγραφέας ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ, με σπουδές στη Βοστόνη, αλλά και στην Οξφόρδη, στον τομέα πολιτικές επιστήμες, που έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα. Για να διδάξει χρόνια πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ο καθηγητής Βερέμης, με υψηλό βαθμό επιστημονικής έρευνας αρχείων, δεδομένων, επίκαιρων και διαχρονικών άλλων συγγραφών και πηγών, έχει γράψει ενδιαφέροντα βιβλία, μεταξύ των οποίων αυτό στο οποίο αναφερόμαστε σήμερα, αλλά και ένα άλλο βιβλίο με τίτλο: “ΟΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ του στρατού στην Ελληνική πολιτική 1916 – 1936”, που εκδόθηκαν το 1977.
Στο βιβλίο “ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1925-1926”, ο συγγραφέας εξετάζει σε βάθος και έκταση τη ΣΧΕΣΗ των συγκυριακών με τους δομικούς παράγοντες που αποτελούν τον θεωρητικό άξονα της μελέτης αυτής, που ασχολείται με το βραχύ χρονικό διάστημα της παγκαλικής δικτατορίας. Το βασικό ερώτημα που θέτει από την αρχή του βιβλίου ο Θ. Βερέμης είναι το κατά πόσο οι δημοσιονομικοί και νομισματικοί χειρισμοί του παγκαλικού καθεστώτος αποτέλεσαν παρέκκλιση στην ιστορία του ελληνικού μεσοπολέμου.
Για να εξετάζει το θέμα της παρέκκλισης από τη μια πλευρά, αλλά και το θέμα αν αυτοί οι χειρισμοί καθορίστηκαν από τις ισχύουσες οικονομικές δομές εκείνης της εποχής, ώστε οι χειρισμοί αυτοί να εντάσσονται στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο. Για να θεωρήσει ότι παρά την πολυφωνία των εκτελεστών της, η οικονομική πολιτική της συγκεκριμένης δικτατορίας κατέτεινε στο ίδιο αποτέλεσμα: ο κρατικός παρεμβατισμός να ενισχύει τον ιδιωτικό τομέα με νομισματικά κυρίως μέσα, όπου ο παρεμβατισμός αυτός δεν σκόπευε σπασμωδικά στο χρόνιο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου.
Έτσι οι βραχυπρόθεσμες δημοσιονομικές ανάγκες αποτέλεσαν τροχοπέδη στη σχεδιασμένη ανάπτυξη. Τότε η συγκυρία της δικτατορίας και η αντίδραση της πολιτικής ηγεσίας αποδίδουν τη ρευστότητα του πολιτικού προσανατολισμού του ελληνικού μεσοπολέμου.
Αλλά όταν η οικονομική πολιτική του Παγκάλου έθιξε τα συμφέροντα των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, αποκήρυξαν το παγκαλικό δικτατορικό καθεστώς, το οποίο πρόβαλε τη διασφάλιση της κοινωνικής γαλήνης…
ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ “ΜΗΧΑΝΕΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ”
Τα ντοκουμέντα, οι αμέτρητες σημειώσεις και το παράρτημα κειμένων, παρουσιάζουν εξαιρετικού ενδιαφέροντος αποκαλύψεις, σε όλα τα κεφάλαια και υποκεφάλαια του βιβλίου.
Για να παραπέμψουν, προεκτατικά, και στις προηγούμενες “δικτατορίες” αλλά και στις επόμενες, ως την εφτάχρονη δικτατορία των Συνταγματαρχών. Για να διαπιστώσουμε ότι στις μεταταύτες δικτατορίες, τις μαζικές δημοκρατίες και τις εν συνεχεία σύγχρονες ημιδημοκρατίες, οι δραματικές είναι καταναγκαστικές, εκμεταλλευτικές, είτε ιδιωτικές ή κρατικές, όλες όμως είναι επιβαλλόμενες και διαπλεκόμενες ως τοπικές μηχανές και διεθνείς υπερμηχανές υπερεξουσιασμών. Οι οποίοι επαναλαμβάνονται απελπιστικά όπως (και τώρα) στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στον κόσμο, με επίκεντρο τα γεωστρατηγικά συμφέροντα των μεγάλων των Άγγλων στη δικτατορία του Πάγκαλου, του Μεταξά και στη δικτατορία του 1967 που κατέληξε στην εισβολή και κατάληψη της Βόρειας Κύπρου.
Ο φίλτατος, πρώην αρχισυντάκτης στο ΒΗΜΑ και στενός συνεργάτης, αλλά και μετέπειτα υπουργός και συγγραφέας στο βιβλίο του “Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα” (τόμοι 4, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ). Ενα έργο εξαιρετικά επίκαιρο και της σύγχρονης σκληρής μας κατάστασης. Σ’ ένα σημείο (τόμ. 2), με τίτλο “Η Ελλάδα των χρεοκοπιών” (ΠΑΤΑΚΗΣ, 2012), γράφει και το εξής σημαντικό: Η έλλειψη πολιτικής συναίνεσης, όσον αφορά την οικονομική εξυγίανση της χώρας… δεν είναι μόνο σημερινό φαινόμενο. Εχει τις ρίζες της στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας και μάλιστα κατά περιόδους που επίσης, όπως και σήμερα, κρινόταν το πολιτικό, οικονομικό και γεωπολιτικό μέλλον της, για να προστεθεί ακόμα ότι: Η παράλληλη αυτή πολιτική και οικονομική ιστορία ξεκινάει από τον Μάρτιο του 1923 και φτάνει ως τις μέρες μας…
ΣΕ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΟΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΙ ΑΝΕΥΘΥΝΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΑΛΙΚΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ
Αλλά, πώς εκφράστηκε και στη δικτατορία Πάγκαλου η διαχρονική, από το 1923, οικονομική, πολιτική, κοινωνική και εξωτερική κρίση; Στα 7 κεφάλαια του βιβλίου του Θάνου Μ. Βερέμη αναλύονται όλα τα δεδομένα:
Κεφάλαιο Α’: Δικτατορία και πολιτικές επιλογές
- Οι συνθήκες επιβολής
- Κίνητρα συνεργασίας ή αποχής
- Η εξωτερική πολιτική
Κεφάλαιο Β’: Η ελληνική οικονομία από το 1915 ως το 1925
- Αγροτική οικονομία
- Βιομηχανία
- Ναυτιλία – Εμπόριο – Δημόσια οικονομικά
- Το προσφυγικό ζήτημα και το πρώτο προσφυγικό δάνειο
Κεφάλαιο Γ’: Δημοσιονομικά και νομισματικά ζητήματα, οικονομική κατάσταση
- Νόμισμα και συνάλλαγμα
- Αγροτική παραγωγή
- Το χρόνιο έλλειμμα των χρήσεων
Κεφάλαιο Δ’: Οι υπεύθυνοι για την οικονομική πολιτική της δικτατορίας
Κεφάλαιο Ε’: Η οικονομική διάσταση των ελληνοβρετανικών σχέσεων
– Τα πολεμικά χρέη προς την Αγγλία
– Η σύμβαση της Power and Fraction
Κεφάλαιο ΣΤ’: Μια ευέλικτη ιδεολογία
Κεφάλαιο Ζ’: Συμπεράσματα από την οικονομική πολιτική της δικτατορίας
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΝ ΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Στα σημαντικά παραρτήματα κειμένων του βιβλίου περιλαμβάνονται:
1) Επιστολή Ι. Δροσόπουλου, συνδιοικητή της Εθνικής Τράπεζας, προς τον υπουργό Οικονομίας Αρ. Μητσοτάκη με ημερομηνία Αθήνα 2 Ιουνίου 1924.
2) Εμπιστευτικό κρυπτογράφημα από τον υπουργό Εξωτερικών Λ. Ρούφο προς την ελληνική επιτροπή διαπραγματεύσεων για το πολεμικό χρέος Ελλάδας προς Αγγλία με ημερομηνία 9 Ιουνίου 1926.
3) Απόσπασμα επιστολής Λεωνίδα Παρασκευόπουλου προς Ελ. Βενιζέλο, ημ. Παρίσι 20 Ιουνίου 1926.
4) Επιστολή (ανέκδοτη) Βρετανού υπουργού Οικονομικών Ουίνστον Τσόρτσιλ, προς Ελ. Βενιζέλο, ημ. 30 Ιουνίου 1926, καθώς και άλλα 10 ντοκουμέντα επιστολών και εκθέσεων για όλη την κρίσιμη οικονομική κατάσταση της χώρας και την αδιαπραγμάτευτη επιμονή των Άγγλων που μας έβαλαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως συμμάχους τους για να μας πουλήσουν όπλα, χωρίς καν αποδείξεις για να μας φορτώσουν πολεμικό χρέος.
ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΤΕ ΕΞΟΠΛΙΣΜΩΝ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΠΑΓΚΑΛΟΥ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ
Πρόβλημα μεγάλο τότε για την Ελλάδα, για τους εξοπλισμούς, όπως και σήμερα, υπάρχει απ’ όλη τη Δύση το πρόβλημα του υπερδανεισμού για υπερκαταναλώσεις εξοπλισμών με τόσα σκάνδαλα γι’ αυτούς…
Για να φθάσουμε τώρα εμείς (σύμφωνα με την προχθεσινή ειδησεογραφία) να περικόπτουμε άσκοπες εξοπλιστικές δαπάνες, σε μια τόσο κρίσιμη ώρα στη μείζονα περιοχή της Μ. Ανατολής. Με ιδιαίτερη και απρόβλεπτη κρίση στην υπερ-εξοπλισμένη, αλλά και διχασμένη Τουρκία, η οποία αποτελεί για εμάς διαρκή απειλή. Ιδιαίτερα με την παράκρουση της νεο-οθωμανικής πολιτικής Ερντογάν, την οποία ασκεί σε Ανατολή και Δύση με πολυεπίπεδη δολιότητα, όπως με τη χθεσινή επίσκεψή του στη Μόσχα. Αλλά εμείς θα συνεχίσουμε με ένα ακόμα κείμενό μας για την οικονομία και ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1925 – 1926.
