Βεβαιότατα σ’ ένα άρθρο δεν χωράει όλη η δράση των κληρικών και ποιµεναρχών της µεγαλονήσου κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής.
Στο παρόν κείµενο θα προσπαθήσουµε όµως να υπενθυµίσουµε, µε αφορµή την επέτειο της Μάχης της Κρήτης, περιπτώσεις ιεραρχών, ηγουµένων και ιερέων που συµµετείχαν και κάποιοι εξ αυτών θανατώθηκαν από τους εισβολείς λόγω της συµµετοχής στην µεγάλη µάχη και γενικότερα στην αντίσταση στα κατοχικά χρόνια.
Ο µητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελος Ξηρουχάκης, προσπαθεί µε πύρινους λόγους να εξυψώσει το φρόνηµα των κατοίκων και καλεί τους πολίτες σε αντίσταση πριν την έναρξη της γερµανικής επιχείρησης το 1941.
Καθ όλη τη διάρκεια της κατοχής, προσπαθεί να διασώσει φυλακισµένους και να αποκλιµακώσει την εκδικητική µανία των Ναζί, όπως έκαναν αρκετοί µητροπολίτες πανελλαδικά που παρέµειναν στην θέση τους εκείνο το χρονικό διάστηµα.
Μοναστήρια της µεγαλονήσου έγιναν θεραπευτήρια και κρησφύγετα για εγκλωβισµένους Βρετανούς στρατιώτες, αποθήκες πυροµαχικών για το κρητικό αντάρτικό, ενώ σε κάποιες τοποθετήθηκαν ασύρµατοι που επικοινωνούσαν µε το συµµαχικό στρατηγείο της Μ. Ανατολής (λ.χ η Μονή Αγ. Ιωάννη στις Κορακιές , η Μονή Τοπλού Λασιθίου κ.α)
Σηµαντική ήταν και η περίπτωση της Μονής Πρέβελη.
Σηµειώνει ο Νίκος Ψιλάκης :« Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερµανούς, άρχισαν να µαζεύονται στο µοναστήρι Άγγλοι, Νεοζηλανδοί, και Κρητικοί µαχητές της θρυλικής µάχης της Κρήτης. Από την παραλία του Πρέβελη επιβιβάστηκαν σε υποβρύχια και αναχώρησαν για τη Μέση Ανατολή. Κατά τη διάρκεια της γερµανικής Κατοχής το Μοναστήρι του Πρέβελη έγινε διάσηµο για την φιλοξενία πού παρείχε, αλλά και τις γενικότερες διευκολύνσεις – προσφορά στον εθνικό αγώνα»(1).
Ενώ ο Άγγλος ιστορικός Antony Beevor γράφει : «Ο καπετάν Pool οδηγήθηκε στον ηγούµενο της Πρέβελης, τον πατέρα Αγαθάγγελο Λαγγουβάρδο, έναν άφοβο και γοητευτικό γέροντα τεραστίων διαστάσεων, ο οποίος συµφώνησε να παραχωρήσει το µοναστήρι ως χώρο συγκεντρώσεως αυτών που επρόκειτο να φυγαδευθούν» (2).
Μεταξύ των δυνάµεων υπεράσπισης της νήσου ήταν και οι σπουδαστές της στρατιωτικής σχολής Ευελπίδων που εγκαταστάθηκαν στο Κολυµπάρι, πού παρά το νεαρό της ηλικίας τους πολέµησαν µε µεγάλο θάρρος τους Γερµανούς αλεξιπτωτιστές.
Αφού αποχώρησαν από την πρωτεύουσα και κατευθύνθηκαν προς την Πελοπόννησο και από κει νοτιότερα στα Κύθηρα «έφθασαν επιτέλους στο Κολυµπάρι του νοµού Χανίων και εγκαταστάθηκαν γύρω από τη Μονή Γωνιάς Κισσάµου. Ο επίσκοπος της επαρχίας, Ευδόκιµος (πρώην στρατιωτικός ιερέας, λογαχός Συγκελάκης), ευλόγησε τη σηµαία τους. Αφού η µάχη τελείωσε η σηµαία της Σχολής παραδόθηκε στον ηγούµενο της Μονής Γωνιάς» (3).
Ο Παύλος Γύπαρης γράφει σε βιβλίο του για το ίδιο γεγονός :«Μόλις οι Ευέλπιδες έφθασαν εις τα Χανιά ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Κισσάµου Ευδόκιµος, εγκατέστησεν αυτούς εις την Ιεράν Μονήν της Γωνιάς, η οποία ούτω µετεβλήθη, δι ολίγας ηµέρας εις Σχολήν Ευελπίδων.
Αλλά µετ΄ολίγον ήρχιζεν η προπαρασκευή διά την µάχην. Ο Επίσκοπος Ευδόκιµος ηυλόγησε την σηµαίαν της Σχολής, και οι Ευέλπιδες, «αι αυριαναί ελπίδες του Έθνους», έλαβον, αµέσως, εις Κρήτην το βάπτισµα του πυρός, φονευθέντων τριών εξ αυτών» (4).
Σε βιβλία,πλάκες και µνηµεία της Κρητικής υπαίθρου θα παρατηρήσουµε να είναι γραµµένα και χαραγµένα ονόµατα ιερέων που εκτελέστηκαν για τη προσφορά τους.
Ανάµεσα στα τόσα ονόµατα είναι και αυτό του Πλατανιανού ιερέα Γρηγορίου Προγούλη.
Κατά τον Τιµολέοντα Φραγκάκη :«Ο παπά Γρηγόρης αψηφώντας τον κίνδυνο, αντιλαµβανόµενος το ιερό αλλά και πατριωτικό του καθήκον, µεταφέρει τρόφιµα και νερό στα γυναικόπαιδα που έχουν καταφύγει στους “Σπήλιους” της περιοχής, αλλά και στους άγγλους στρατιώτες που µάχονταν. Η φιγούρα του χαρακτηριστική εντοπίζεται εύκολα από τα εχθρικά αεροπλάνα. […] Το µεσηµέρι της 24 Μαΐου, συλλαµβάνουν τον παπά Γρηγόρη µαζί µε τρεις άγγλους και τους εκτελούν εν ψυχρώ, 50 µέτρα από το σπίτι του, ενώ η µητέρα και τα αδέλφια του παρακολουθούσαν άφωνοι το τραγικό γεγονός. Ούτε το σώµα, επέτρεψαν οι κατακτητές να πάρουν οι δικοί του, παρά µόνο την επόµενη µέρα. Τον έθαψαν στο κοιµητήριο του Αγ. ∆ηµητρίου, χωρίς παπά, χωρίς δικούς και φίλους να τον κλάψουν, αφού οι µάχες συνεχιζόνταν. Έτσι µε αυτό το φρικτό τρόπο ο παπά Γρηγόρης πέρασε νεώτατος στην αιωνιότητα και την ιστορία του τόπου»(5).
Όπως αναφέραµε στην αρχή, ο κατάλογος των ιερωµένων που δεν έµειναν αµέτοχοι στον κρητικό αγώνα είναι µεγάλη και οι περιπτώσεις πολλές.
Αποφάσισαν να µην αρκεστούν µόνο στα λατρευτικά καθήκοντα τους τις δύσκολες εκείνες µέρες, και να υπερασπιστούν την ελευθερία και προ πάντων την ανθρώπινη αξιοπρέπεια που θέλησε να καταπατήσει η ναζιστική ιδεολογία κόντρα στις αρχές του ουµανισµού και του χριστιανισµού, οι οποίες αποτελούν και την βάση την νεότερης Ευρώπης.
*Ο Μιχάλης Σµυρλάκης
είναι πτυχιούχος Ιστορίας
Ιονίου Πανεπιστηµίου
Πηγές – Παραποµπές
Τα Μοναστήρια της Κρήτης Νίκου Ψιλάκη σελ. 175 Αθήνα 1986
Antony Beevor Κρήτη Η µάχη και η Αντίσταση µετάφραση : Παναγιώτης Μακρίδης σελ. 349 Γκοβόστη
Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία σειρά: Μεγάλες Μάχες – Μάχη της Κρήτης, Η πύρρειος νίκη των Γερµανών Αλεξιπτωτιστών, Ευθύµιος Ο. Τσιλιόπουλος σελ. 55 Περισκόπιο Ιούλιος 2002
Παύλου Γύπαρη Ήρωες και Ηρωισµοί στη Μάχη της Κρήτης σελ. 305 Αθήναι 1955
Τιµολέων Κ. Φραγκάκης Ο Πλατανιάς της Ιστορίας και των Αναµνήσεων σελ. 218-219 Χανιά 2013
