Ο πολιτισµός αλλάζει φάσεις όταν η τεχνολογία αλλάζει τα εργαλεία που µπορεί να χρησιµοποιήσει ο άνθρωπος για την πρόοδο του. Περάσαµε από τον παλαιολιθικό πολιτισµό στο νεολιθικό πολιτισµό, στην εποχή του σιδήρου, την εποχή του χαλκού, την εποχή της τυπογραφίας, την εποχή του ηλεκτρισµού, και σήµερα έχουµε εισέλθει στην εποχή της τεχνητής νοηµοσύνης η οποία ως νέο εργαλείο, ίσως το πιο επαναστατικό µέχρι σήµερα, σηµατοδοτεί αλλαγή πολιτισµού, εποµένως τα γνώριµα πεδία έχουν αµφισβητηθεί και εκ των πραγµάτων αλλάζουν.
Ο προηγούµενος οικονοµικός /τεχνολογικός µεγάκυκλος των ετών 1968-2024, έκλεισε και ένας νέος δηµιουργείται από το 2025 έως το 2080, µέσα από εντάσεις, απειλές, ανακατατάξεις, αστάθεια, πολεµικές συρράξεις και διαδοχικές κρίσεις αλλά και ευκαιρίες για τους διορατικούς και τολµηρούς. Ο νέος κύκλος έχει χαρακτηριστικά πολιτισµικής διαµάχης µεταξύ δηµοκρατικών συστηµάτων διακυβέρνησης που έχει αναπτύξει ο ∆υτικός πολιτισµός και αυταρχικών χωρών, των οποίων οι υπέρµετρα φιλόδοξες ηγεσίες τους ονειροπολούν να αναβιώσουν τις χαµένες αυτοκρατορίες τους (Τουρκία, Ιράν, Ρωσία, Κίνα κλπ.).
Η κυριαρχία στη θάλασσα είναι η δύναµη και η άµυνα της Ελλάδος από την Μινωική εποχή µέχρι σήµερα. Γι’ αυτό η βασική µας στρατηγική πρέπει να είναι ο έλεγχος των θαλασσών. Οι θαλάσσιες δυνάµεις είναι αυτές που προοδεύουν και ευηµερούν, ενώ οι ηπειρωτικές λογικές έχουν περιορισµένη ανάπτυξη εντός των συνόρων τους. Η ασφάλειά των θαλασσίων χωρών διασφαλίζεται µε την µεγιστοποιήσει των έσοδων από το εµπόριο, γιατί τότε µπορούν να αγοράσουν ναυτικό, να προσεγγίσουν συµµάχους µε στρατούς, και να συντηρήσουν τη δύναµή τους.
Παρόλο που το διάστηµα γίνεται η στρατηγική υποδοµή του µέλλοντος, µε την τεχνητή νοηµοσύνη να βοηθάει προς αυτήν την κατεύθυνση, ότι συµβαίνει σήµερα στην Μεσόγειο θάλασσα πρέπει να αναλυθεί σε βάθος και να προβλέψουµε και να αξιοποιήσουµε τις ευκαιρίες και να προστατευθούµε από τις απειλές.
Η Ελλάδα βρίσκεται µπροστά σε µια συγκυρία που ενδέχεται να αλλάξει ριζικά την πορεία της χώρας, όχι απλώς ως ανάκαµψη από την πολυετή κρίση χρέους, αλλά ως πλήρη αναγέννηση. Οι διεθνείς εξελίξεις, το µεταβαλλόµενο γεωπολιτικό περιβάλλον και η αναδιαµόρφωση των παγκόσµιων εµπορικών και ενεργειακών δικτύων, τα νέα εργαλεία της τεχνολογίας όπως η τεχνητή νοηµοσύνη, οι τεχνολογίες νέων υλικών, η κβαντική υπολογιστική κλπ., προσφέρουν στην Ελλάδα µια µοναδική ευκαιρία να εξελιχθεί σε οικονοµική υπερδύναµη, µε δυνατότητα να αυξήσει το ΑΕΠ της πάνω από 50% την επόµενη δεκαπενταετία.
Τέσσερις είναι οι βασικοί παράγοντες που κάνουν αυτή την περίοδο ιστορικά κρίσιµη:
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναζητά νέες, ασφαλείς και αξιόπιστες εµπορικές και ενεργειακές διαδροµές, και διαδροµές για δεδοµένα που θα αποτελέσουν την «τροφή µάθησης» της τεχνητής νοηµοσύνης µακριά από αβέβαιες γεωπολιτικές ζώνες και κυρίως µακριά από αυταρχικά καθεστώτα µη φιλικά προς τον δυτικό πολιτισµό.
Οι διεθνείς επενδυτές αναζητούν αγορές µε προοπτική ανάπτυξης και σταθερότητας, και η Ελλάδα µπορεί να αποτελέσει στρατηγικό κόµβο σε πολλούς τοµείς της οικονοµίας.
Το γεωπολιτικό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου µεταβάλλεται, µε την Ελλάδα να αποκτά πλεονεκτική θέση έναντι ανταγωνιστών, εφόσον κινηθεί έγκαιρα. Η ∆ύση για λόγους ασφαλείας δεν θα αφήσει τον έλεγχο της Μεσογείου και των ενεργειακών και ψηφιακών υποδοµών σε αυταρχικά κράτη που συνεχώς υπονοµεύουν την ∆ύση (Τουρκία, Κίνα κλπ.).
Η αναγκαιότητα για πολιτισµική συνοχή. Η επιθυµία µεταναστευτικών ροών να κυριαρχήσουν αντί να ενσωµατωθούν στις κοινωνίες που τόσο απλόχερα τις φιλοξενούν, αναβλύζει την ανάγκη διατήρησης της πολιτισµικής συνοχής των ∆υτικών κοινωνιών.
Η πρόκληση είναι τεράστια: η χώρα καλείται να µετατραπεί από περιφερειακό παίκτη σε έναν νέο λιµάνι της Μεσογείου ισάξιο µε αυτά της βόρειας Ευρώπης (Αµβούργο Ρότερνταµ, κλπ.), ένα κεντρικό σηµείο συνάντησης παγκόσµιου εµπορίου, ενέργειας, ψηφιακών δικτύων και υποδοµών τεχνητής νοηµοσύνης.
Η δηµιουργία του Ινδο-Μεσανατολικο-Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ∆ιαδρόµου (IMEC), γνωστό ως ο Ινδικός δρόµος του µεταξιού, αναµένεται να ανακατευθύνει σηµαντικό µέρος του εµπορίου Ασίας–Ευρώπης, µε την Ελλάδα να βρίσκεται στο κέντρο αυτής της νέας διαδροµής. Τα λιµάνια του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και κυρίως της Αλεξανδρούπολης µπορούν να εξελιχθούν σε πυλώνες διαµετακοµιστικού εµπορίου, δηµιουργώντας πολλαπλάσια έσοδα από λιµενικά τέλη, υποστηρικτικές υπηρεσίες και διασυνδεδεµένες επενδύσεις σε εφοδιαστικές αλυσίδες και υποδοµές. Όµως η σηµασία δεν περιορίζεται στην εµπορική διάσταση. Η ενέργεια αποτελεί το πραγµατικό στρατηγικό χαρτί της Ελλάδας. Ο τερµατικός σταθµός LNG στη Ρεβυθούσα και ο πλωτός τερµατικός σταθµός της Αλεξανδρούπολης, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2024, καθιστούν τη χώρα βασικό τροφοδότη αρκετών χωρών σε Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, µε δυνατότητα διακίνησης 5,5 δισ. κυβικών µέτρων φυσικού αερίου ετησίως. Η µελλοντική ενσωµάτωση αγωγών και ηλεκτρικών καλωδίων µπορεί να µετατρέψει την Ελλάδα στον κύριο δίαυλο πράσινης ενέργειας της Ευρώπης, αυξάνοντας τη στρατηγική της βαρύτητα. Τα τεράστια αποθέµατα ενέργειας νότια της Κρήτης και στο Ιόνιο, πέρα από την οικονοµική συµβολή, θα αλλάξουν την ισχύ της χώρας και θα την απεξαρτήσουν ενεργειακά από άλλες χώρες.
Η πρόσβαση σε ενέργεια εξ αιτίας των τεράστιων ποσοτήτων που είναι απαραίτητες για την πρωτοκαθεδρία στην τεχνητή νοηµοσύνη, θα είναι το κλειδί της αντιπαράθεσης στον πολιτισµικό ανταγωνισµό των αυταρχικών κρατών µε την ∆ύση. Η πρωτοκαθεδρία στην τεχνητή νοηµοσύνη θα δώσει και το προβάδισµα στο διάστηµα. Για αυτό ο αγώνας θα είναι µακρύς σκληρός και ανελέητος. Η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ κατά ένα βαθµό, εξαρτάται από τα ενεργειακά κοιτάσµατα της Ελλάδος και της Ανατολικής Μεσογείου.
Παράλληλα, η ψηφιακή επανάσταση προσφέρει ένα ακόµα πεδίο ισχύος. Οι αυξανόµενες γεωπολιτικές εντάσεις και οι κίνδυνοι για παραδοσιακές τηλεπικοινωνιακές διαδροµές ωθούν µεγάλες τεχνολογικές εταιρείες να εξετάσουν την Ελλάδα ως ασφαλή κόµβο για υποθαλάσσια καλώδια και data hubs, µετατρέποντάς την σε βασικό «ψηφιακό υπερ-διάδροµο» που θα ενώνει Ευρώπη και Ασία. Επίσης η ανάπτυξη του σιδηροδροµικού διαδρόµου Θεσσαλονίκης υπόσχεται απρόσκοπτη σύνδεση ελληνικών λιµανιών µε την βόρεια Ευρώπη και τα βιοµηχανικά κέντρα της Κεντρικής Ευρώπης, παρακάµπτοντας χρονοβόρες διαδροµές.
∆εν είναι αρκετό να είµαστε πλούσιοι. Πρέπει να έχουµε και πολιτισµική συνοχή. ∆εν είναι αρκετό να έχουµε τεχνολογία. Πρέπει να έχουµε και αξίες. ∆εν είναι αρκετό να έχουµε στρατό. Πρέπει να έχουµε και όραµα υπεράσπισης των κοινωνιών µας. ∆υστυχώς οι δυτικές ελίτ τόσο πολιτισµικά όσο και πολιτικά ζουν σε ψευδαισθήσεις. Τυφλωµένες από µεταµοντέρνες ιδεολογίες, πιστεύουν ότι όλοι οι πολιτισµοί είναι ίσοι, ότι όλοι οι άνθρωποι αγωνίζονται για τα ίδια ιδανικά µε τους ∆υτικούς. Οι ελίτ µας σκέφτονται µε κοινωνικοοικονοµικούς όρους τους οποίους επιβάλλουν στο περιβάλλον τους αγνοώντας την πραγµατικότητα. Αλλά δεν είναι σε θέση να κοιτάξουν τις σκοτεινές πρακτικές κάποιων πολιτισµών. Υπάρχουν χώρες, που ότι αξίζει δεν θα το αφήσουν να επιβιώσει, θα το καταστρέψουν µε τη µορφή συλλογικής δικαίωσης. Οι ελίτ µας, δυστυχώς δεν βλέπουν τίποτα, µένουν σιωπηλές, έχουν γίνει προ πολλού απαθείς για ότι αρνητικό έρχεται.
Η εδραίωση της Ελλάδας ως εµπορικού, ενεργειακού και ψηφιακού κόµβου δεν θα σηµαίνει µόνο έσοδα, αλλά και πρωτόγνωρη διαπραγµατευτική ισχύ. Με τον IMEC σε πλήρη λειτουργία, η ΕΕ θα αναγκαστεί να λαµβάνει σοβαρά υπόψη τις ελληνικές θέσεις σε ζητήµατα εµπορίου και ενέργειας. Το ΝΑΤΟ θα πρέπει να εξετάζει πιο προσεκτικά τις ελληνικές ανησυχίες, καθώς η χώρα θα ελέγχει κρίσιµες υποδοµές και διαδροµές. Η Ελλάδα θα µεταβεί από τον ρόλο του «ακολούθου» σε αυτόν του συνεταίρου στη χάραξη της ευρωπαϊκής και διεθνούς πολιτικής.
Ωστόσο, η ενίσχυση αυτής της ισχύος δεν θα είναι αναίµακτη. Για κάθε χώρα που ωφελείται, υπάρχουν άλλες που απειλούνται. Οι αντιδράσεις θα έρθουν κυρίως από την Τουρκία και την Κίνα. Η Τουρκία κινδυνεύει να χάσει το ρόλο της ως κύρια γέφυρα Ασίας–Ευρώπης. Οι δρόµοι του µεταξιού της Κίνας διοχέτευσαν δισεκατοµµύρια µέσω της Κωνσταντινούπολης, εδραιώνοντας την σηµασία της Τουρκίας. Η ανακατεύθυνση εµπορικών ροών µέσω Ελλάδας συνεπάγεται απώλεια εσόδων, αλλά κυρίως απώλεια πολιτικής επιρροής για την Τουρκία.
Αναµένονται αντιδράσεις σε πολλαπλά µέτωπα: ∆ιπλωµατικές κινήσεις για αποδυνάµωση της συνεργασίας Ελλάδας–Ισραήλ. Επανεµφάνιση των αµφιλεγόµενων θαλάσσιων διεκδικήσεων, όπως το τουρκολυβικό µνηµόνιο και πλήρη χρήση της Λιβύης ως πληρεξούσιος της Τουρκίας κατά της Ελλάδος. Κλιµάκωση στο Αιγαίο µε απειλές και στρατιωτικές επιδείξεις δύναµης. Η Τουρκία ήδη λειτουργεί κατά τα πρότυπα του Ιράν το οποίο, είχε ως πληρεξουσίους για να ανακτήσει τον έλεγχο της περιοχής, την Χαµάς, την Χεζµπολάχ, την Συρία, τους Χούθι κλπ. Η Τουρκία αναπτύσσει τους δικούς της πληρεξουσίους, την Λιβύη, την Αλβανία, τα Σκόπια, την Σοµαλία κ.λπ. για να αναβιώσει την οθωµανική αυτοκρατορία, απειλώντας µε γαλάζιες πατρίδες, µε περικύκλωση των πληρεξουσίων τόσο την Ελλάδα όσο και το Ισραήλ που είναι τα µεγαλύτερα εµπόδια της στα αυτοκρατορικά της όνειρα στην Μεσόγειο. ∆εν διδάχθηκε από την τύχη του Ιράν, ούτε κατανοεί ότι σήµερα πλέον, δεν είναι οι καιροί για αναβίωση χαµένων αυτοκρατοριών. Η Τουρκία µέχρι τώρα έκανε «υπερεπέκταση» χωρίς να το πληρώνει!. Τώρα πλησιάζει η ώρα να αρχίσει να πληρώνει… καταλαβαίνει ότι µπορεί να είναι ο επόµενος στόχος – όχι λόγω µόνο της αντιπαράθεσης µε το Ισραήλ, αλλά επειδή ο ρόλος της να ξεσηκώνει τον θρησκευτικό φονταµενταλισµό, πλέον είναι δοµικά ασύµβατος µε τη νέα σταθερότητα που χτίζεται στην περιοχή.
Η Κίνα επίσης αντιµετωπίζει πρόβληµα, καθώς έχει επενδύσει στην Τουρκία ως κύριο µεσογειακό κόµβο για το δρόµο του µεταξιού. Ενδέχεται να επιλέξει σιωπηρή αποδοχή και αναπροσαρµογή στρατηγικής ή να ασκήσει οικονοµική και πολιτική πίεση ώστε να διατηρήσει την επιρροή της στη Μεσόγειο.
Υπάρχουν πολλά εµπόδια για την Ελλάδα, και για αυτό η επιτυχία δεν είναι δεδοµένη. Η Ελλάδα έχει να αντιµετωπίσει χρόνιες παθογένειες, όπως: α) την γραφειοκρατία που λειτουργεί µε βραδύτητα, καθυστερώντας επενδύσεις και έργα, β) την πολιτική αστάθεια και διχόνοια, που εµποδίζουν τη διαµόρφωση ενιαίας εθνικής στρατηγικής και γ) Υποβαθµισµένες υποδοµές που απαιτούν άµεσες επενδύσεις, αλλά συχνά καθυστερούν λόγω νοµικών και διοικητικών εµποδίων.
Χωρίς ταχεία υιοθέτηση της τεχνητής νοηµοσύνης, χωρίς γρήγορη αναβάθµιση των λιµανιών, δηµιουργία ζωνών ελεύθερου εµπορίου και επανεκκίνηση της διεθνούς εικόνας της χώρας – από «τουριστικός παράδεισος» σε στρατηγική επιχειρηµατική πύλη της Ευρώπης ως σταυροδρόµι τριών ηπείρων – η ευκαιρία µπορεί να χαθεί. Αν η Ελλάδα διστάσει, η διαδροµή θα βρει άλλους κόµβους όπως Ιταλία, Βαλκάνια ή ακόµα και εναλλακτικές θαλάσσιες διαδροµές.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονοµολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείο Κρήτης,
** Η Ιωάννα Ατσαλάκη είναι ∆ιαδάσκουσα
Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Επιστηµονικών ∆εδοµένων
