» Octavia Butler (µτφρ. Βαγγέλης Πούλιος, εκδόσεις Αίολος)
Όταν, πέντε χρόνια πριν, κυκλοφορούσε το Εξ αίµατος της Οκτάβια Μπάτλερ, για πρώτη φορά στα ελληνικά, δεν µπορούσα να φανταστώ πόσο πολύ θα µου άρεσε. Εκείνοι που γνώριζαν το έργο της ήταν σίγουροι, οι εκδόσεις Αίολος πάντοτε είναι εγγύηση, ειδικά σε ό,τι έχει να κάνει µε την επιστηµονική φαντασία, είχα κάποιες προσδοκίες, λοιπόν, δεν ήξερα όµως τι µε περίµενε. Ύστερα ήρθε η ανάγνωση και το σοκ ήταν εφάµιλλο της πρώτης πρώτης εµπειρίας µε το έργο της Λε Γκεν, αντιλαµβάνεστε για τι ύψη κάνω λόγο.
∆ιόλου τυχαία δεν αναφέροµαι στη σπουδαία Λε Γκεν. Είναι το είδος της πολιτικής, κοινωνιολογικής και ανθρωπολογικής επιστηµονικής φαντασίας που µε συναρπάζει, και ας µε αφήνει µε το στοµάχι σε άσχηµη κατάσταση, σε απαραίτητο συνδυασµό µε τη λογοτεχνική αρτιότητα, σύµφωνη πάντα µε τα ειδολογικά χαρακτηριστικά εντός του οποίου χτίζονται οι φανταστικοί, αλλά αναλογικά αναγνωρίσιµοι κόσµοι στους οποίους διαδραµατίζεται η πλοκή. Στο βιβλίο αυτό, η εκλεκτική συγγένεια µεταξύ των δύο αποκαλύφθηκε.
Η Παραβολή του Σπορέα, µυθιστόρηµα γραµµένο το 1993, διαδραµατίζεται το 2024, σε ένα εγγύς µέλλον, για µας παρόν, στο οποίο η κοινωνική, οικονοµική και πολιτική αποσάθρωση στη Βόρεια Αµερική είναι συντριπτική. Μικρές εστίες κοινοτήτων επιχειρούν να διαφυλάξουν τα ελάχιστα που έχουν στη διάθεσή τους από οµάδες ατόµων σε ακόµα χειρότερη κατάσταση, δοµές και υπηρεσίες δεν υπάρχουν, η αυτοοργάνωση είναι η µόνο δίοδος, ενώ είναι σχεδόν αδύνατο να βρει κανείς µια δουλειά και να πληρώνεται µε χρήµατα. Αντίθετα µε την πλειοψηφία των λογοτεχνικών, και όχι µόνο, έργων που διαπραγµατεύονται µια µελλοντική δυστοπία, εδώ δεν αφήνεται να υπονοηθεί κάποια καταστροφή, κάποιος ιός, για παράδειγµα, η οποία να ευθύνεται, αλλά είναι ξεκάθαρο, γεγονός που καθιστά το µυθιστόρηµα άκρως πολιτικό, πως η µελλοντική εκείνη συνθήκη είναι απλή εξέλιξη του καπιταλιστικού τρόπου διαχείρισης.
Όταν η Μπάτλερ έγραφε το βιβλίο αυτό, τη δεκαετία του ‘90, η πλειοψηφία των συστηµικών διανοούµενων έβλεπε µια ανοιχτή λεωφόρο αέναης ανάπτυξης να απλώνεται στα πόδια της ανθρωπότητας, κανένα σύννεφο δεν σκίαζε τον γαλανό ουρανό, ούτε καν αυτός δεν αποτελούσε όριο, η φιλοδοξία έφτανε µέχρι τον εποικισµό σε άλλους πλανήτες, ακόµα και στην οριστική νίκη επί του θανάτου. Ελάχιστοι, µε την ταµπέλα του γραφικού ή του καταστροφολόγου, του αρνητή της προόδου ή του συντηρητικού, περιθωριακοί και υπόγειοι, µιλούσαν και προειδοποιούσαν για την άσχηµη τροχιά. Εδώ είναι που κάποιοι θα κοτσάρουν το επίθετο προφητικός για βιβλία και συγγραφείς, το πλέον αταίριαστο και διόλου επιθυµητό επίθετο. Κάποιοι είδαν και µε τον τρόπο τους µίλησαν, δεν ήθελαν να αποδειχτούν σωστοί, αλλά να πέσουν έξω, η αρτιότητα των βιβλίων τους να είναι αµιγώς λογοτεχνική, ακόµα και αφελής, ένα παραµύθι και τίποτα άλλο. Η ανθρωπινότητα στην τέχνη είναι κάτι που συχνά παραµερίζεται, όλα, εδώ και χρόνια, είναι θέµα αριθµών και ποσοτικών αποτυπώσεων.
Η δεκαοχτάχρονη Λόρεν, κόρη ενός µαύρου πάστορα, γεννηµένη µ’ ένα σύνδροµο υπερευαισθησίας, καταγράφει στο ηµερολόγιο της την καθηµερινότητα στην κοινότητα αυτή. Όταν η οικογένειά της χαθεί, δεν έχει άλλη επιλογή από το να πάρει τον δρόµο προς τον Βορρά, προς αναζήτηση ενός καταφυγίου που θα της επιτρέψει να επιβιώσει.
∆εν ήταν απαραίτητο για την Μπάτλερ να ταξιδέψει τριάντα χρόνια αργότερα ώστε να βρει τις ζοφερές συνθήκες που θέτουν τη ζωή ενός ατόµου σε διαρκή απειλή και που το αναγκάζουν να αναζητήσει µακριά από τη γη του την ελπίδα. Όλη η ιστορία της ανθρωπότητας είναι µια τέτοια περίπτωση. Η απόφασή της, ωστόσο, έρχεται έγκαιρα και µε οξυδέρκεια να διακρίνει την άβυσσο επί της οποίας κρέµεται από µια ελάχιστη ίνα κλωστής το πλέον δυνατό κράτος του κόσµου, µια αιώρηση που απειλεί τη µεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων, ασχέτως φύλου, φυλής ή και τάξης ως ένα βαθµό. Η Παραβολή του Σπορέα, αντίθετα µε το Εξ αίµατος, δεν περιορίζεται στα δεινά των αφροαµερικανών και στις ιδιαιτερότητες της αφροαµερικανικής κοινότητας, αλλά ανοίγει τη βεντάλια και συµπεριλαµβάνει µεγάλο µέρος του πληθυσµού που σταδιακά απολύει τα όποια προνόµια διέθετε.
Οι σύγχρονοι δούλοι δεν αµοίβονται µε χρήµατα αλλά µε κουπόνια τα οποία χρησιµοποιούν για τα απαραίτητα που τα αγοράζουν από τους εργοδότες τους, ένας φαύλος κύκλος χρέους που τους κρατά εγκλωβισµένους, χωρίς αλυσίδες και µαστίγια, καταφεύγουν και παραµένουν σε πόλεις ιδιωτικές, µε ιδιωτικό στρατό και οικονοµία, χωρίς πραγµατικά να έχουν κάποια καλύτερη προοπτική, όχι βιώσιµη τέλος πάντων. Συχνά πυκνά, στην απέναντι ακτή από τους «προφητικούς» στέκουν εκείνοι µε τον µεγεθυντικό φακό γυρεύουν αντιστοιχίες µία προς µία, για να καταλήξουν στην αφέλεια και την κινδυνολογία του ενός ή του άλλου έργου, αρνούµενοι να διακρίνουν τις αναλογίες, µ’ ένα βλέµµα κοντόφθαλµο. Βάζουν τελεία στο τα πράγµατα πάνε καλύτερα. Θέση που σε γενικές γραµµές έχει σπόρους αλήθειας. Η ζωή των µαύρων για παράδειγµα, ποιος δεν θα έλεγε πως έχει βελτιωθεί µέσα στα χρόνια; Βάζουν ωστόσο τελεία πριν εξετάσουν αν αυτή η κατά τα φαινόµενα βελτίωση οδηγεί προς µια συνθήκη αδιέξοδη, ένα τέλος οδυνηρό, µια κατηφόρα ιλιγγιώδη.
Σηµαντικό κοµµάτι του βιβλίου είναι η θρησκευτική πίστη, η ανάγκη, καλύτερα ειπωµένο, για πίστη σε κάτι ανώτερο, ένα αποκούµπι ελπίδας και νοήµατος. Οι παλιοί Θεοί δεν δείχνουν πια δυνατοί, ίσως και να έχουν αποσυρθεί αφήνοντας τον άνθρωπο έρµαιο του ανθρώπου. Αυτή η ανάγκη για κάτι νέο, έρχεται να ενισχύσει την οικτρή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο κόσµος, τώρα που ακόµα και η ιδιωτεία ελάχιστα προσφέρει, τώρα που η δηµιουργία κοινοτήτων είναι η µόνη ίσως πιθανότητα επιβίωσης. Όσο παράδοξο και αν µοιάζει, το θρησκευτικό αίσθηµα είναι αντιστρόφως ανάλογο των προνοµίων, όσο πιο πένης τόσο πιο θρήσκος που έλεγε και ένας ηλικιωµένος φίλος µου, όσο πιο απελπισµένος τόσο πιο ευάλωτος στην αόριστη και µεταφυσική ελπίδα, όσο πιο άνυδρο και στείρο το παρόν έδαφος, τόσο µεγαλύτερη η ανάγκη για ένα εύφορο µεταθανάτιο τόπο. Παράλληλα µε το ηµερολόγιο της, το οποίο η Λόρεν ενηµερώνει σε κάθε ευκαιρία, συντάσσει ένα πιστεύω, τους Γαιόσπορους, εκεί αναζητά µια ελπίδα επίγεια, ένα σύστηµα αξιών και ηθικής, τους σπόρους µιας νέας κοινωνίας.
Ο τρόπος µε τον οποίο η Μπάτλερ µέσα από τη Λόρεν διαπραγµατεύεται το κοµµάτι της µεταφυσικής πίστης, της ανάγκης ύπαρξής της, του εξανθρωπισµού της, της χρηστικότητάς της, της φιλοσοφικής της διάστασης, είναι έξοχος, καταφέρνοντας να αναδείξει ακόµα περισσότερο την κατάσταση που επικρατεί, χωρίς να χρειάζεται να την περιγράψει µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια. Και επιπλέον, η ανάγκη για πίστη και το ένστικτο για επιβίωση είναι οι δύο πυλώνες επί των οποίων στηρίζεται η αληθοφάνεια των ανθρώπων εδώ, οι αγωνίες, οι φόβοι ακόµα και οι ελπίδες τους, οι πόθοι και τα πάθη τους, µας είναι γνώριµα και ας µην µοιάζουν ακόµα οι συνθήκες να είναι τόσο ζοφερές, όχι για εµάς τους προνοµιούχους τουλάχιστον.
Η Μπάτλερ διαθέτει µια πρόζα τροµερά καθηλωτική, η αντίστιξη ανάµεσα σε όσα ζοφερά περιγράφει και στον γοητευτικό τρόπο µε τον οποίο τα περιγράφει είναι τροµακτικής έντασης και διαρκώς παρούσα, το ερώτηµα πώς γίνεται να απολαµβάνω αυτό που διαβάζω κρέµεται διαρκώς πάνω από τον σκυµµένο στην ανάγνωση αυχένα.
