Λάµψον καὶ ἡµῖν τοῖς ἁµαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιο
Γράφει
Ο Αρχιµανδρίτης του οικουµενικού θρόνου εφηµέριος Στερνών
π Μελχισεδέκ Αµπελικάκης
Η Μεταµόρφωση του Κυρίου ηµών Ιησού Χριστού στο όρος Θαβώρ αποτελεί ένα από τα πλέον θεοφάνεια γεγονότα της Εκκλησίας µας. Ο Χριστός, «λαβὼν τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην», ανήλθε στο όρος, «κατ’ ἰδίαν», και «µετεµορφώθη ἔµπροσθεν αὐτῶν· ἔλαµψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱµάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς» (Ματθ. 17, 1-2).
Οι µαθητές γίνονται µάρτυρες της θείας δόξας του Χριστού —της ενυπόστατης θεότητάς Του— όσο µπορούν να αντέξουν τα ανθρώπινα µάτια. ∆εν πρόκειται για αλλαγή της φύσεως του Κυρίου, αλλά για φανέρωση της θεότητας Του, που µέχρι τότε ήταν κεκαλυµµένη «διὰ τοῦ σχήµατος τοῦ δούλου». Το γεγονός αυτό δεν αφορά µόνο τους τρεις Μαθητές· αφορά και όλους εµάς. Γιατί η Μεταµόρφωση του Κυρίου είναι πρόσκληση και υπόσχεση. Πρόσκληση να γίνουµε µέτοχοι της Θαβώριας δόξας, και υπόσχεση ότι η µεταµόρφωση δεν είναι µόνο έργο του Θεού, αλλά και καρπός της συνέργειας του ανθρώπου µε τη θεία χάρη.
Όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας, ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου είναι η θέωση. Να λάµψει και ο ίδιος «ὡς τὸ φῶς», όχι µε δικό του φως, αλλά µε τη µετοχή στο ἄκτιστο φῶς του Θεού. Αυτή η µετοχή δεν είναι µια αφηρηµένη έννοια, αλλά καρπός άσκησης, καθάρσεως, φωτισµού και εν τέλει ένωσης µε τον Θεό.
Στην εποχή µας, µέσα στη σύγχυση και το σκοτάδι, η προσδοκία και η επιδίωξη της µετοχής στη Θαβώρια εµπειρία είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Ο Χριστός δεν µεταµορφώθηκε µόνο τότε, µια φορά, για τρεις µαθητές. Συνεχίζει να µεταµορφώνεται σε κάθε Θεία Λειτουργία, σε κάθε ψυχή που είναι καθαρή, ταπεινή και δεκτική του Θείου Φωτός. Η Μεταµόρφωση δεν είναι µια ανάµνηση· είναι βίωµα. Και η δόξα του Θεού είναι φως που καίει και καθαίρει, αλλά και φωτίζει και µεταµορφώνει. Είθε να γίνουµε και εµείς µέτοχοι αυτού του φωτός. Όχι θεατές, αλλά συµµέτοχοι, φίλοι, οικείοι και υιοί του Φωτός.
Η Μεταµόρφωση του Χριστού στο όρος Θαβώρ αποτελεί γεγονός αποκαλυπτικό και σωτηριολογικό, καθοριστικό όχι µόνο για τους τρεις Μαθητές που την έζησαν (Πέτρο, Ιάκωβο και Ιωάννη), αλλά και για ολόκληρη την Εκκλησία, καθώς αναδεικνύει την κλήση του ανθρώπου να γίνει µέτοχος της δόξας του Θεού.
Το Φως της Μεταµορφώσεως: Όχι αισθητό, αλλά άκτιστο
Η Πατερική θεολογία, ιδίως µέσα από τον Άγιο Γρηγόριο Παλαµά (14ος αι.), τονίζει ότι το φως της Μεταµορφώσεως δεν ήταν ένα φυσικό, κτιστό φως, αλλά το άκτιστο φως της Θεότητος. Ο Χριστός δεν µεταµορφώθηκε σε κάτι που δεν ήταν, αλλά απεκάλυψε ό,τι ήδη ήταν, τη θεότητά Του µέσα στην ανθρώπινη φύση Του.
«Οὐ τὴν θείαν φύσιν αὐτοῦ ἐνέδειξεν, ἀλλὰ τὴν ἀκτίστου δόξης ἐλλάµψιν· τῷ φωτὶ τούτῳ οἱ µέλλοντες δοξάζεσθαι δοξάζονται.»
– Ἅγ. Γρηγόριος Παλαµᾶς, Ὁµιλία εἰς τὴν Μεταµόρφωσιν
Εδώ βλέπουµε ότι οι Μαθητές δεν είδαν την ουσία του Θεού (που είναι αµέθεκτη), αλλά την ενέργειά Του, που προσφέρεται προς µετοχή. Αυτή η διάκριση ουσίας και ενεργειών —που είναι θεµέλιο της Ορθόδοξης θεολογίας— αποτελεί τη βάση της θεώσεως.
Η εµπειρία της θεώσεως ως µετοχή στο Φως
Ο Άγιος Μάξιµος ο Οµολογητής εξηγεί ότι η θέωση είναι η τελική αποκατάσταση του ανθρώπου µέσα στην αγαπητική σχέση του µε τον Θεό. Ο άνθρωπος δεν γίνεται θεός κατά φύση, αλλά κατά χάριν, δια της µετοχής στις θεοπρεπείς ενέργειες.
«Θέωσις ἐστὶν ἡ κατὰ χάριν ἔνωσις τοῦ νοῦ µετὰ τοῦ Θεοῦ, δι’ ἧς ὁ νοῦς καθίσταται ὅλος Θεός, µὴ φύσει ἀλλὰ χάριτι.»
– Ἅγ. Μάξιµος ὁ Ὁµολογητής
Στο όρος Θαβώρ, οι Μαθητές βίωσαν για λίγο αυτή τη θεία κατάσταση. Όχι από θεωρητική διδασκαλία, αλλά δια του φωτισµού της Χάριτος, που καθαρίζει τον νου και ανοίγει τα µάτια της καρδιάς. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο Παλαµά, το φως αυτό δεν είναι µόνον όραµα του µέλλοντος αιώνος, αλλά εµπειρία παρούσα, ζώσα, λειτουργική.
Ο σκοπός της Εκκλησίας: Η µετοχή στη δόξα
Ο σκοπός της Εκκλησίας είναι να µυήσει τον άνθρωπο στην εµπειρία της Μεταµορφώσεως — όχι µόνο ως ιστορικού γεγονότος, αλλά ως υπαρξιακής µεταβολής. Ο άνθρωπος καλείται να καθαρθεί από τα πάθη (κάθαρσις), να φωτισθεί (φωτισµός) και να θεωθεί (θέωσις).
Ο Άγιος Ιωάννης ο ∆αµασκηνός µάς διδάσκει ότι το σώµα και η ψυχή του ανθρώπου δύνανται να γίνουν δοχεία της Χάριτος, και η σωτηρία δεν είναι διανοητική ή ηθική, αλλά οντολογική µεταµόρφωση του ανθρώπου.
«Ὁ Θεὸς ἐνανθρωπήσας ἐποίησε τὸ φθαρτὸν ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ ἐπιγειον οὐράνιον.»
– Ἅγ. Ἰωάννης ὁ ∆αµασκηνός.
Ο Λειτουργικός χαρακτήρας της Μεταµορφώσεως
Στη Θεία Λειτουργία, ο πιστός γίνεται σύγχρονος του Θαβώρ. Ο Χριστός µεταµορφώνεται και πάλι, όχι σε ύλη ή µορφή, αλλά προσφέρει τον εαυτό Του υπό µορφή άρτου και οίνου, και καλεί τους πιστούς να κοινωνήσουν του φωτός.
Το φως του Θαβώρ είναι το ίδιο φως που ακτινοβολεί στο «Φῶς ἱλαρόν», στους ύµνους της εορτής, και στο πρόσωπο κάθε αγίου που έζησε τη θέωση. ∆εν είναι τυχαίο ότι πολλοί άγιοι κατά τη διάρκεια της προσευχής τους ελάµπρυναν —όπως και ο Κύριος— µε άκτιστο φως (π.χ. ο Άγιος Σεραφείµ του Σάρωφ).
Κλήση σε προσωπική µεταµόρφωση
Η Μεταµόρφωση του Χριστού είναι ταυτόχρονα φανέρωση της θεότητάς Του και αποκάλυψη της δυνατότητας του ανθρώπου να µετάσχει στη θεία ζωή. ∆εν είναι ένα µυθικό ή συµβολικό γεγονός, αλλά πρόσκληση σε ζωή Θεού. Όπως λέει ο Άγιος Συµεών ο Νέος Θεολόγος: «Ἐγὼ ἐγίγνοµαι φῶς, ἐκείνος γίνεται φῶς, καὶ τὰ δύο φῶτα ἕν φῶς γίνεται· καὶ ὁράω µε ἐν αὐτῷ καὶ αὐτὸν ἐν ἐµοί».
Μια αισιόδοξη προοπτική και για µας
Η Μεταµόρφωση παραµένει γεγονός αιώνιο και ακατάλυτο, στο οποίο µε τρόπο µυστικό και ακατάληπτο, οδηγούµενοι από τη φωτιστική και την αλάνθαστη Χάρη του Αγίου Πνεύµατος, καλούµαστε να εισέλθουµε και εµείς.
Σ’ αυτή τη δόξα θέλει να µας κάνει µετόχους ο Θεός. Μας καλεί στη θέωση. Να γίνουµε «θείας κοινωνοί φύσεως, …συν αυτώ όντες εν τω όρει τω αγίω», όχι µία µόνο φορά, αλλά διηνεκώς «εις την αιώνιον βασιλείαν του Κυρίου ηµών και Σωτήρος Ιησού Χριστού, …επόπται (αυτόπτες) γενηθέντες της εκείνου µεγαλειότητος», όπως και οι τρεις του απόστολοι στο Θαβώρ (Β Πέτρ. κεφ. 1). Η ένωση της δικής µας φύσης γίνεται όχι µε την ουσία, αλλά µε την (άκτιστη) ενέργεια του Θεού, τη Θεία Χάρη και γινόµαστε θεοί κατά χάριν. Μόνο στο πρόσωπο-υπόσταση του Χριστού ενώνονται (υποστατικά) οι δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη, γι’ αυτό και ο Χριστός είναι ο µόνος Θεάνθρωπος.
Αν ακούσουµε τα προστάγµατα του Χριστού, όπως µας παραγγέλλει η φωνή του Θεού Πατρός απ’ τη νεφέλη («αυτού ακούετε»), θα συνανέλθουµε µαζί του στο Θαβώρ. Θα εισέλθουµε στη φωτεινή νεφέλη. Θα λάµψουµε κι εµείς από το φως του, σαν τον ήλιο στη Βασιλεία του.
Και για να εισέλθουµε σ’ αυτό το άκτιστο (άυλο, υπερκόσµιο) φως του, ο Χριστός ένα µόνο ζητάει από µας: «Αυτή είναι η αρχική του παραγγελία και ταύτην την εντολήν έχοµεν απ’ αυτού, ίνα ο αγαπών τον Θεόν αγαπά και τον αδελφόν αυτού» (Α΄ Ιω. 3, 11 και 4, 19).
Είθε, µε τη χάρη Του, να γίνουµε και εµείς µέτοχοι της Θαβώριας Μεταµορφώσεως, όχι µε τα µάτια της σάρκας, αλλά µε τον νου καθαρό, φωτισµένο, ανοιγµένο στην κοινωνία µε τον Άκτιστο Θεό. Αν το επιχειρήσουµε, «οψόµεθα φως το απρόσιτον». Όλα θα γίνουν φωτεινά στη ζωή µας. Θα επισκιασθούν από τη νεφέλη του φωτός. «Φωτί» λοιπόν «προσλάβωµεν φως». Μακάρι να το πετύχουµε. Αµήν.
Η αλλαγή στην ηµεροµηνία
Μέχρι τον 4ο αιώνα η Μεταµόρφωση του Χριστού γιορταζόταν πριν από το Πάσχα, αλλά από την ηµέρα των εγκαινίων του Ναού της Μεταµορφώσεως, τον οποίο έχτισε η Αγία Ελένη στο όρος Θαβώρ, επικράτησε ο εορτασµός του γεγονότος να γίνεται στις 6 Αυγούστου.
Απολυτίκιο Εορτής
Μετεµορφώθηςἐντῷ ὄρει Χριστὲ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τὴνδόξαν σου, καθὼς ἠ δύναντο. Λάµψον καὶ ἡµῖν τοῖς ἁµαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸἀΐδιον, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδόταδόξα σοι.
