Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, απαντώντας στις επίκαιρες ερωτήσεις του Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Χάρη Μαμουλάκη «Από την κορυφή του πολιτισμού, στο βωμό της ιδιωτικοποίησης, το ιστορικό μνημείο λόφου Παπούρα» και του Βουλευτή ΚΚΕ Μανώλη Συντυχάκη «Για την προστασία των πολύ σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων στον λόφο της Παπούρας, κοντά στο Καστέλλι Πεδιάδος, στην ΠΕ Ηρακλείου Κρήτης», υπογράμμισε ότι «η τελική λύση διασφαλίζει τόσο την πλήρη προστασία και ανάδειξη του μνημείου όσο και την ασφάλεια των πτήσεων του νέου αεροδρομίου Καστελλίου».
Παράλληλα, επεσήμανε πως «υποχρέωση και δέσμευση του Υπουργείου Πολιτισμού είναι να εξασφαλίζει τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων, ώστε η κάλυψη των αναγκών για ποιοτική διαβίωση και πρόοδο των πολιτών να συνυπάρχει αρμονικά με το μοναδικό και αναντικατάστατο κεφάλαιο της πολιτιστικής κληρονομιάς, πολύτιμο για την εξέλιξη και την ευημερία της κοινωνίας. Αυτό κάναμε στη Θεσσαλονίκη στο σταθμό Βενιζέλου και το πετύχαμε απολύτως. Αυτό κάνουμε σε πολλά άλλα έργα, αυτό θα συμβεί και με τις αρχαιότητες στο λόφο Παπούρα και το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι».
Ακολουθεί η πρωτολογία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη:
Ευχαριστώ κύριε Πρόεδρε,
Kύριε Bουλευτά,
Καταρχήν, να τοποθετηθώ και να πω ότι κανείς ποτέ – ούτε εγώ προσωπικά, αλλά ούτε και το Υπουργείο Πολιτισμού – αμφισβήτησε τη σημασία του ευρήματος. Ας ξεκινήσουμε από εκεί.
Η σημασία του ευρήματος, επειδή φαίνεται ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές από το κόμμα σας, όπως και για τα αρχαία του μετρό της Θεσσαλονίκης. Φαίνεται ότι τίποτα δεν διδαχθήκατε από την περίπτωση του μετρό της Θεσσαλονίκης, όπου και τα αρχαία προφυλάχθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, και αναδείχθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, και το κοινωφελές έργο έγινε.
Πάμε, λοιπόν, να δούμε την περίπτωση του ευρήματος στο λόφο Παπούρα, όπου, από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε, άλλαξαν τα δεδομένα για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Διερευνήθηκαν διεξοδικά εναλλακτικές λύσεις και έγιναν νέες μελέτες. Υπήρξε προσαρμογή στα νέα δεδομένα, με γνώμονα την ολοκληρωμένη προστασία του ευρήματος.
«Ολοκληρωμένη προστασία» είναι όρος που εμπεριέχει τόσο την απόλυτη προστασία, όσο και την ασφάλεια των πτήσεων στο νέο αερολιμένα. Για να δούμε, λοιπόν, ένα-ένα τι έχει συμβεί. Σας παρακαλώ, μην ανακυκλώνετε άκριτα τη δήλωσή μου της 11ης Ιουνίου 2024. Ανέφερα ότι «το έργο του νέου αεροδρομίου μπορεί να προχωρήσει και οι αρχαιότητες να προστατευτούν όπως πρέπει». Αυτή τη φράση που είπατε, και αυτή λέω. Γιατί αυτό γίνεται. Αυτό κάνει σήμερα το Υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και με το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών.
Με τη γνωμοδότησή του, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εξασφαλίζει ολοκληρωμένη και απόλυτη προστασία του μνημείου. Το μνημείο, όπως ξέρετε πολύ καλά – έχετε πάει – βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του λόφου, ο οποίος έχει απαλλοτριωθεί από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας για την τοποθέτηση των συστημάτων επιτήρησης του νέου αερολιμένα. Ακριβώς στην ίδια θέση υπήρχαν δομές από τη γερμανική κατοχή. Κρατήστε το αυτό.
Η θέση η συγκεκριμένη δεν ήταν άγνωστη. Ήταν γνωστή στους αρχαιολόγους από το 1980 και, μάλιστα, είχε ερμηνευθεί ως φρυκτωρία. Ως «φρυκτωρία» αναφέρεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, στα παλαιότερα έγγραφά της. Ως «φρυκτωρία» έχει αναφερθεί και στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού με ομόφωνες εισηγήσεις των διευθύνσεων και της Εφορείας το 2023.
Η ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε ουσιαστικά το Μάρτιο του 2024, με την αποδόμηση των γερμανικών δομών. Μετά την αποκάλυψη του μνημείου και μετά την αυτοψία που κάναμε τον Ιούνιο του 2024, ζητήθηκαν και διερευνήθηκαν πολλές εναλλακτικές λύσεις για την τοποθέτηση των ραδιοβοηθημάτων. Ακολούθησε η εξέταση του εγγύς ευρισκομένου λόφου 26, ο οποίος αποκλείστηκε κατόπιν ενδελεχούς εξέτασης, σύμφωνα με ανεξάρτητο μελετητή. Η πιθανή επιλογή αυτής της θέσης – που ήταν η πιο πιθανή – σήμαινε ότι τα αεροπλάνα δεν θα είχαν επαφή με τα ραντάρ για 24 ολόκληρα δευτερόλεπτα. Ως μηχανικός, που είπατε, νομίζω ότι το αντιλαμβάνεστε απολύτως αυτό.
Θα σας καταθέσω και τη μελέτη η οποία έγινε, αλλά και το οικείο έγγραφο της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας. Και μιλάμε για υπηρεσία του Δημοσίου, δεν μιλάμε για κανέναν ιδιώτη. Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας είναι ελληνικό δημόσιο. Η προμελέτη, λοιπόν, αυτή – η οποία δημιουργήθηκε μετά από επανειλημμένες συσκέψεις του Υπουργείου Πολιτισμού, παρουσία της Εφορείας Αρχαιοτήτων – εξετάσθηκε στις 8 Ιουλίου στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.
Η προμελέτη παρουσιάστηκε ενδελεχώς στα μέλη του συμβουλίου. Ήταν παρόντες όσοι συμφωνούσαν και την υποστήριξαν, και όσοι διαφωνούσαν. Μετά από μια πολύωρη και αναλυτική παρουσίαση του θέματος και συγκεκριμένων ερωτήσεων που τέθηκαν, τα μέλη του συμβουλίου κατέληξαν και γνωμοδότησαν θετικά (14-1) υπέρ της έγκρισης της προμελέτης προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων, σύμφωνα με την παρουσίαση της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας. Η ίδια υπηρεσία είχε ελέγξει ενδελεχώς 200 σημεία στην ευρύτερη περιοχή, τα οποία όμως δεν πληρούσαν τις αναγκαίες προδιαγραφές ασφάλειας των πτήσεων. Σας επαναλαμβάνω: το κοντινότερο σημείο, που είναι ο λόφος 26, άφηνε κενό 24 δευτερολέπτων.
Επίσης, θυμίζω ότι, σύμφωνα με την αρχική πρόταση για την εγκατάσταση του συστήματος, απαιτούνταν η διαμόρφωση πλατύσματος έκτασης 66 στρεμμάτων, η ταπείνωση του λόφου σε βάθος 30 μέτρων και η διάλυση των αρχαιοτήτων. Αυτά όλα τα αποφύγαμε, ακριβώς επειδή ζητήσαμε την απόλυτη και ολοκληρωμένη προστασία του μνημείου. Το Υπουργείο Πολιτισμού, οι υπηρεσίες του, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, δυνάμει των διατάξεων του 4858, όφειλαν να λάβουν υπόψη τους την ανάγκη της ολοκληρωμένης προστασίας του μνημείου, συγχρόνως με την ασφάλεια των πτήσεων και την προστασία, κατά τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα αεροναυτιλίας, επισκεπτών και εργαζομένων.
Το ΚΑΣ, λοιπόν, κατέληξε και γνωμοδότησε, λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά τα δεδομένα. Όλα αυτά, χωρίς καμία έκπτωση, είναι εφικτά με τη μεταφορά των ραδιοβοηθημάτων σε άλλο σημείο του λόφου. Γιατί τα μεταφέρουμε σε άλλο σημείο του λόφου; Τα μεταφέρουμε, επειδή ακριβώς μπορεί να αναπτυχθεί το μνημείο.
Ακολουθεί η δευτερολογία της Υπουργού, Λίνας Μενδώνη στην Επίκαιρη Ερώτηση αρ.1192/09.07.2025 του Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ, κ. Μαμουλάκη Χάρη:
Κύριε Βουλευτά,
Κατ’ αρχήν να σχολιάσω αυτά, τα οποία μόλις είπατε. Σας φάνηκε ότι συμφωνώ μαζί σας. Μάλλον κάνατε λάθος. Είναι ένα θέμα, το οποίο μας απασχολεί επί ένα χρόνο και έχουμε όλα τα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία τα καταθέτω στη Βουλή για τη μοναδικότητα της θέσης, έτσι όπως κατετέθησαν από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και το Υπουργείο Υποδομών.
Ανέφερα τη «φρυκτωρία» και τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για να σας πω ότι με βάση τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τη «φρυκτωρία», είχε αποφασιστεί ταπείνωση του λόφου κατά 30 μέτρα, διάλυση των αρχαιοτήτων και διαμόρφωση πλατώματος 66 στρεμμάτων. Αυτά όλα ανετράπησαν, μετά το εύρημα. Επομένως, δεν είναι ότι δεν κάναμε κάτι. Μετά το εύρημα. Έχουν ελεγχθεί αυτά τα πράγματα.
Μου λέτε ότι υπάρχουν οκτώ γήλοφοι. Σας είπα, στην εκτενή μου απάντηση, ότι εξετάστηκαν 200 θέσεις από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και από διεθνή αναγνωρισμένο μελετητή. Μπορείτε να τα δείτε. Ως μηχανικός, θα τα καταλάβετε.
Μου λέτε ότι έκανα κυβίστηση. Κατ’ αρχήν, οι κυβιστήσεις χαρακτηρίζουν το δικό σας κόμμα, ιστορικά και διεθνώς. Δεν έκανα καμία κυβίστηση και δεν παίρνω πίσω τίποτε από το Δελτίο Τύπου του 2024. Απλώς σας λέω ότι αυτό επί του οποίου γνωμοδότησε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο επιτυγχάνει την ολοκληρωμένη προστασία. Μπορεί να διαφωνείτε ή να συμφωνείτε, αλλά έτσι είναι. Αυτό είπα και αυτό υποστηρίζω. Το μνημείο εξασφαλίζεται απολύτως, ώστε να είναι προσβάσιμο και επισκέψιμο.
Επανέλαβα αρκετές φορές ότι τροποποιήθηκε όλος ο σχεδιασμός. Και αυτό το οποίο συζητάμε, αυτό το οποίο είχαμε κατά νου, ήταν ακριβώς η προστασία του μνημείου. Γι’ αυτό και έγινε επίμονη και εργώδης συνεργασία των υπηρεσιών του ΥΠΠΟ με την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και το Υπουργείο Μεταφορών. Πετύχαμε, λοιπόν, αυτό που έπρεπε να πετύχουμε . Αυτό είναι που σας ενοχλεί.
Όλα αυτά ετέθησαν στη βάσανο του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Ξέρετε, τα μέλη του Συμβουλίου είναι 17. Είναι εξέχοντες επιστήμονες, είναι μέλη των Πανεπιστημιακών μας Ιδρυμάτων και της Ακαδημίας Αθηνών.
Είναι αφελές, τουλάχιστον, να πιστεύει κανείς ότι οι 17 αυτές προσωπικότητες σύρονται άκριτα πίσω από την κυβερνητική βούληση. Είστε βαθιά νυχτωμένος αν πιστεύετε κάτι τέτοιο. Το ΚΑΣ γνωμοδότησε υπέρ της έγκρισης της προμελέτης, θέτοντας 11 όρους για τη σύνταξη εξειδικευμένων μελετών για την προστασία του μνημείου, για τη λειτουργία του ως επισκέψιμου χώρου.
Κοιτάξτε, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εκφέρει εμπεριστατωμένη επιστημονική γνώμη, λειτουργώντας πάντοτε στο πλαίσιο των διατάξεων της ισχύουσας νομοθεσίας, με γνώμονα την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και ακριβώς είναι περιβεβλημένο με ισχυρές θεσμικές εγγυήσεις αυτονομίας και ανεξαρτησίας.
Μιλάτε στην γραπτή σας ερώτηση για τη διάρρηξη της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς και ότι επέρχεται με την καταστροφή αρχαιοτήτων. Εμείς εδώ δεν πάμε να καταστρέψουμε αρχαιότητες. Εντάσσουμε τις αρχαιότητες. Τις εντάσσουμε μέσα σε κοινωφελείς σύγχρονες υποδομές. Διάρρηξη της εμπιστοσύνης των πολιτών αποφέρουν οι ιδεοληψίες, οι αγκυλώσεις και όσοι φαλκιδεύετε την αναπτυξιακή προοπτική της χώρας. Δική μας υποχρέωση και δέσμευση είναι να εξασφαλίζουμε τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων, ώστε η κάλυψη των αναγκών για ποιοτική διαβίωση και πρόοδο των πολιτών να συνυπάρχει αρμονικά με το μοναδικό και αναντικατάστατο κεφάλαιο της πολιτιστικής κληρονομιάς, πολύτιμο για την εξέλιξη και την ευημερία της κοινωνίας. Αυτό κάναμε στη Θεσσαλονίκη στο σταθμό Βενιζέλου και το πετύχαμε απολύτως. Αυτό κάνουμε σε πολλά άλλα έργα, αυτό θα συμβεί και με τις αρχαιότητες στο λόφο Παπούρα και το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι.
Ακολουθεί η δευτερολογία της Υπουργού, Λίνας Μενδώνη στην Επίκαιρη Ερώτηση αρ. 1208/14.07.2025 του Βουλευτή ΚΚΕ, κ. Συντυχάκη Μανώλη
Εσείς συνεχίζετε να επιμένετε στην απόσπαση. Απόσπαση δεν υπήρξε ποτέ και δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Εσείς εξακολουθείτε να το λέτε. Είναι οι εμμονές σας. Μετά σας κακοφαίνεται, όταν σας μιλάμε για εμμονές.
Η επισκεψιμότητα επιτρέπεται διότι υπάρχει ειδική μελέτη, η οποία συζητά την ακτινοβολία και επιπλέον μην προσπαθεί το ΚΚΕ να αντικαταστήσει όλες τις επιστήμες και όλους τους ειδικούς. Δεν γίνεται. Υπάρχουν και ειδικοί, υπάρχει και μελέτη, η οποία έχει εξασφαλίσει και εγγυάται… Θα σας την δώσω, μην ανησυχείτε, δεν συνηθίζω να μιλάω χωρίς να ξέρω τι μου γίνεται.
Δεύτερον, λέτε ότι οι μελέτες, αυτές οι οποίες έγιναν, χρηματοδοτήθηκαν όχι από το ΥΠΠΟ. Μα, αν κοιτάξετε λίγο τον αρχαιολογικό νόμο, θα βλέπατε και θα ξέρατε πάρα πολύ καλά ότι οι μελέτες των έργων αυτών χρηματοδοτούνται όχι από το ΥΠΠΟ. Όταν δηλαδή, έχουμε αρχαιότητες μέσα σε ένα έργο, το οποίο εκτελείται, δημόσιο ή ιδιωτικό -εδώ μιλάμε για δημόσιο έργο- προφανώς οι μελέτες βαραίνουν τους αναδόχους και τους κυρίους του έργου Άρα, ποιο είναι το πρόβλημα; Αυτό λέει ο νομοθέτης.
Τώρα, επιμένετε στους χαρακτηρισμούς. Σας λέω, λοιπόν, ότι ο χαρακτηρισμός σας ότι τα μέλη του ΚΑΣ είναι αναίσχυντα -γιατί αυτό είπατε, μιλήσατε για αναίσχυντη συμπεριφορά- επαναλαμβάνω ότι είναι εξαιρετικά προσβλητικός. Προσβλητικός σε επιστήμονες, οι οποίοι έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στη μελέτη, την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το επαναλαμβάνω και θα το επαναλαμβάνω.
Από εκεί και πέρα, εάν νομίζετε, ότι κάποιος, ο οποίος έχει τα εύσημα που έχουν τα μέλη του ΚΑΣ και την διακριτότητα που έχουν στην επιστημονική κοινότητα για την επιστημοσύνη τους, θα την πρόδιδαν γιατί τους ζητάει κάποιος κάτι, γιατί τους διόρισε, αυτό παραπέμπει σε δικές σας πρακτικές, όχι στις δικές μας πρακτικές.
Φαίνεται ότι έχετε συνηθίσει διαφορετικά. Κανένας σοβαρός επιστήμονας και πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για ακαδημαϊκούς δασκάλους και μέλη της Ακαδημίας Αθηνών δεν θα διακινδύνευαν το όνομα και τη φήμη τους. Αυτά γίνονται σε στρατευμένα καθεστώτα, όχι σε δημοκρατίες.
Όσο για την ΕΦΑ Ηρακλείου και λέτε ότι διαφωνεί. Ακούστε, η οποιαδήποτε Εφορεία Αρχαιοτήτων για ένα θέμα που έρχεται στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, καταθέτει απόψεις. Εάν ο νομοθέτης, ήθελε, υποχρεωτικά να εφαρμόζεται η γνώμη της εκάστοτε Εφορείας Αρχαιοτήτων, δεν θα είχε θεσπίσει τους εισηγητές και είναι ψεύδος αυτό που είπατε ότι δεν υπήρχε εισήγηση. Βεβαίως υπήρχε εισήγηση από τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων. Βεβαίως, υπήρχε εισήγηση γιατί διαφορετικά ο Νομικός Σύμβουλος του Κράτους που είναι παρών στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, δεν θα επέτρεπε να προχωρήσει το θέμα. Επομένως, μην προσπαθείτε να δημιουργείτε εντυπώσεις.
Εάν, λοιπόν, ο νομοθέτης ήθελε να ακούγεται μόνον η άποψη της Εφορείας, δεν θα είχε ούτε τους εισηγητές που είναι οι αρμόδιες Διευθύνσεις, ούτε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Επομένως, μην προσπαθείτε τα πράγματα να τα φέρετε στα δικά σας μέτρα. Και επίσης -και κλείνω με αυτό κύριε Πρόεδρε- η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου μετείχε σε όλες τις συσκέψεις, οι οποίες έγιναν με το Υπουργείο Υποδομών, με την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, με τους ιδιώτες αναδόχους του έργου, μετείχε πάντοτε. Επομένως είχε πλήρη εικόνα και είχε στη διάθεσή της, προφανώς, το σύνολο των μελετών για να μπορέσει να συντάξει το δεκασέλιδο υπόμνημα, το οποίο κατέθεσε.
