Η εγγραφή των 6 Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων και δια αυτών του Μινωικού Πολιτισµού στον Κατάλογο Παγκόσµιας Κληρονοµιάς της UNESCO είναι το τέλος µίας µακράς διαδροµής που στην αφετηρία της είχε τη διαχείριση ενός εµβληµατικού πολιτιστικού συµβόλου. Ταυτόχρονα όµως, και ίσως κυρίως, αποτελεί το ξεκίνηµα µίας νέας που στον πυρήνα της έχει την ανάγκη η Κρήτη να απαντήσει µε επιτυχία στην κοµβική πρόκληση της ορθής διαχείρισης των τουριστικών ροών και της δηµιουργίας ενός πραγµατικά βιώσιµου µοντέλου συνύπαρξης της φυσικής και πολιτιστικής αυθεντικότητας του νησιού µε την οικονοµική διάσταση/µεγέθυνση του τουριστικού φαινοµένου.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΕΓΓΡΑΦΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΤΗΣ UNESCO
Αρχικά πρέπει να αποτυπωθεί η πορεία προς την αναµφίβολα σηµαντική επιτυχία της εγγραφής των Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων (Ζάκρος, Μάλια, Κνωσός, Φαιστός, Ζώµινθος, Κυδωνία) η οποία αποφασίστηκε το Σάββατο 12 Ιουλίου 2025 στο Παρίσι στο πλαίσιο της 47ης Συνόδου της Επιτροπής Παγκόσµιας Κληρονοµιάς της UNESCO.
Tο 2014 η Ελλάδα αναθεώρησε τον εθνικό Ενδεικτικό Κατάλογο στον οποίο περιλαµβάνονται τα πολιτιστικά µνηµεία και οι φυσικοί τόποι τα οποία ως συµβαλλόµενο κράτος στη ∆ιεθνή Σύµβαση για την Προστασία της Παγκόσµιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς του 1972 προτίθεται να προτείνει τα επόµενα χρόνια στην UNESCO για εγγραφή στον Κατάλογο. Εκεί αποτυπώθηκε για πρώτη φορά η αναθεωρηµένη πλέον προσέγγιση του αρµόδιου Υπουργείου Πολιτισµού για προετοιµασία του φακέλου όχι πλέον στη βάση ένταξης µεµονωµένα της Κνωσού αλλά στην ουσία συνολικά του Μινωικού Πολιτισµού µέσα από τη σειριακή εγγραφή πέντε Ανακτορικών του Κέντρων και συγκεκριµένα αυτών της Ζάκρου, των Μαλίων, της Κνωσού, της Φαιστού και της Κυδωνίας ενώ στην πορεία προστέθηκε και αυτό της Ζωµίνθου.
Τα επόµενα χρόνια το Υπουργείο Πολιτισµού σχηµατοποίησε τη δοµή της προσέγγισης του για τη σύνταξη του απαραίτητου φακέλου, υπογράφηκε προγραµµατική σύµβαση ανάµεσα στο ΥΠΠΟ και την Περιφέρεια Κρήτης για την υποστήριξη του εγχειρήµατος και ακολούθησε το ιδιαίτερα απαιτητικό και σύνθετο έργο της προετοιµασίας και τεκµηρίωσης της πρότασης από την οµάδα εργασίας του ΥΠΠΟ η οποία συνεργάστηκε και µε τις τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων και τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφέρεια, ∆ήµοι). Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι για το διάστηµα 2021-2025 η Ελλάδα είναι µέλος της Επιτροπής Παγκόσµιας Κληρονοµιάς ενώ τα τελευταία χρόνια το Υπουργείο Πολιτισµού διαχειρίστηκε µε επιτυχία τον επίσης σηµαντικό και απαιτητικό φάκελο εγγραφής του Πολιτιστικού Τοπίου Ζαγορίου στην Παγκόσµια Κληρονοµιά το 2023.
Την τελευταία διετία η προσπάθεια κορυφώθηκε µε την επίσηµη υποβολή της πρότασης για τα Μινωικά Ανακτορικά Κέντρα στην UNESCO, την αξιολόγησή της µε βάση τη θεσµοθετηµένη διαδικασία, την συµπλήρωσή της µε βάση τις παρατηρήσεις-επισηµάνσεις που έγιναν, την επιτόπια παρουσία στην Κρήτη τον Σεπτέµβριο του 2024 του ICOMOS (∆ιεθνές Συµβούλιο Μνηµείων και Τοποθεσιών) το οποίο γνωµοδοτεί προς την UNESCO για να φτάσουµε εντέλει στην ιστορική απόφαση της 12ης Ιουλίου 2025. Πρέπει να επισηµανθεί ότι το Υπουργείο Πολιτισµού και η Μόνιµη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην UNESCO τους τελευταίους µήνες πραγµατοποίησαν µε αποτελεσµατικότητα και επιτυχία τις απαραίτητες διπλωµατικές επαφές που πάντοτε προηγούνται των εγγραφών στον Κατάλογο Παγκόσµιας Κληρονοµιάς γεγονός που πλήρως αποτυπώθηκε κατά τη συζήτηση της υποψηφιότητας των Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων στο Παρίσι στην έδρα της UNESCO όπου πραγµατοποιήθηκε η 47η Σύνοδος της Επιτροπής Παγκόσµιας Κληρονοµιάς.
Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ UNESCO ΚΡΗΤΗΣ
Εντωµεταξύ και ήδη από το 2016 η Περιφέρεια Κρήτης στο πλαίσιο των δικών της αρµοδιοτήτων διαµόρφωσε την αυτοτελή της περιφερειακή πολιτική συνολικά για όλες τις τοπικές εγγραφές στις διάφορες συµβάσεις και προγράµµατα της UNESCO θεσµοθετώντας την Ολοκληρωµένη Χωρική Επένδυση (ΟΧΕ) Περιοχών UNESCO Κρήτης ως ένα διακριτό αναπτυξιακό πρόγραµµα µε χρηµατοδότηση από το ΕΣΠΑ της Περιφέρειας µε αναφορά αρχικά στο Απόθεµα της Βιόσφαιρας της Σαµαριάς-Λευκών Ορέων και τα Παγκόσµια Γεωπάρκα Ψηλορείτη και Σητείας ενώ στην πορεία προστέθηκε και το Απόθεµα Βιόσφαιρας των Αστερουσίων.
Στο πλαίσιο αυτού του προγράµµατος έχουν ήδη υλοποιηθεί σειρά έργων προστασίας και ανάδειξης του πολιτιστικού και φυσικού αποθέµατος στις περιοχές αυτές όπως είναι ενδεικτικά η ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου της Ζωµίνθου στον Ψηλορείτη, η αποκατάσταση του Ι.Ν. Μιχαήλ Αρχαγγέλου και Ευαγγελισµού Θεοτόκου στα Λιβάδια Μυλοποτάµου, η αποκατάσταση και ανάδειξη των 5 εκκλησιών εντός του Φαραγγιού της Σαµαριάς, η δηµιουργία δικτύων πεζοπορικών διαδροµών στους ∆ήµους Πλατανιά και Καντάνου-Σελίνου, η αστική ανάπλαση της πόλης της Σητείας και άλλα.
Ταυτόχρονα έχουν ήδη προετοιµαστεί σειρά µελετών για την επόµενη γενιά παρεµβάσεων στις περιοχές αυτές µε έργα όπως, πάλι ενδεικτικά, τα δίκτυα πεζοπορικών διαδροµών στο ∆ήµο Σφακίων και στα Γεωπάρκα Ψηλορείτη και Σητείας, η αποκατάσταση και ανάδειξη της Παναγιάς Κεράς στην Αγία Ρουµέλη και του Κουλέ στο Λουτρό Σφακίων καθώς και σειρά άλλων και στις 4 περιοχές.
Παράλληλα οι δύο αυτές πολιτικές, η εθνική του Υπουργείου Πολιτισµού για τα Μινωικά Ανακτορικά Κέντρα και η περιφερειακή για τις Περιοχές UNESCO Κρήτης σήµερα συµπορεύονται µε αποτέλεσµα η Ολοκληρωµένη Χωρική Επένδυση (ΟΧΕ) Εµβληµατικών ∆ιαδροµών Κρήτης να προσφέρει τη δυνατότητα υλοποίησης σηµαντικών έργων τόσο στα αποθέµατα Βιόσφαιρας Λευκών Ορέων και Αστερουσίων και τα Γεωπάρκα Ψηλορείτη και Σητείας όσο και πλέον στα Μνηµεία Παγκόσµιας Κληρονοµιάς των 6 Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων για τα οποία το Υπουργείο Πολιτισµού µέσα και από τους ευρωπαϊκούς πόρους της ΟΧΕ της Περιφέρειας Κρήτης προγραµµατίζει σειρά παρεµβάσεων.
ΤΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ∆ΙΑΚΥΒΕΥΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Η εγγραφή των 6 Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων στην Παγκόσµια Κληρονοµιά της UNESCO συνιστά µία σηµαντική επιτυχία και παράλληλη την αναγνώριση της εξέχουσας οικουµενικής αξίας του Μινωικού Πολιτισµού. Αποτελεί όµως ταυτόχρονα και κυρίως µια πρόκληση για την βέλτιστη διαχείριση στο παρόν και το µέλλον τόσο των συγκεκριµένων µνηµείων όσο και της Κρήτης συνολικά ως προορισµό µε δεδοµένες τις διαρκώς αυξανόµενες πιέσεις από την κλιµατική αλλαγή και τις τουριστικές ροές.
Σε αντίθεση µε άλλα µνηµεία που επιδιώκουν την εγγραφή τους στην Παγκόσµια Κληρονοµιά προκειµένου αυξήσουν την αναγνωρισιµότητα και εντέλει την επισκεψιµότητα τους η Κρήτη και ο Μινωικός Πολιτισµός αποτελούν ήδη απολύτως αναγνωρισµένες αξίες διεθνώς. Η ένταξη συνεπώς στην Παγκόσµια Κληρονοµιά θα πρέπει στην περίπτωσή µας να συνδεθεί µε την ανάγκη για την βιώσιµη ανάπτυξη του νησιού µέσα από την ορθή διαχείριση τόσο των τουριστικών ροών όσο και των ευρύτερων περιβαλλοντικών διακυβευµάτων µε κύριο αυτό της προστασίας και ανάδειξης της αυθεντικής και βιώσιµης ταυτότητας της Κρήτης σε όλες τις πτυχές της οικονοµικής δραστηριότητας και των κοινωνικών πολιτιστικών πρακτικών.
Η εγγραφή των Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων στην Παγκόσµια Κληρονοµιά θα πρέπει να φροντίσουµε όλοι µας να συµβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Είναι βέβαιο ότι πέρα από τα επί µέρους έργα προστασίας και ανάδειξης των µνηµείων και των περιοχών θα ανοίξει και ο διάλογος για την βιώσιµη ανάπτυξη της Κρήτης ο οποίος θα πρέπει να οδηγήσει σε αναπροσαρµογή υφιστάµενων πολιτικών και υιοθέτηση νέων µε το βλέµµα στο µέλλον.
Κλείνοντας το παρόν άρθρο θέλω να κάνω µία αναφορά στα στελέχη της Περιφέρειας Κρήτης από την Ειδική Υπηρεσία ∆ιαχείρισης του Προγράµµατος ”Κρήτη” του ΕΣΠΑ και από την Γενική ∆ιεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραµµατισµού µέσα από τη δουλειά των οποίων η ολοκληρωµένη περιφερειακή πολιτική για τις Περιοχές UNESCO Κρήτης µπόρεσε να δηµιουργηθεί και να υλοποιείται παίζοντας και αυτή µε τη σειρά της ένα σηµαντικό ρόλο και στην πορεία για την εγγραφή των Μινωικών Ανακτορικών Κέντρων.
Και φυσικά ξεχωριστή αναφορά στα στελέχη του Υπουργείου Πολιτισµού που µε επιστηµονική επάρκεια και επιχειρησιακή αποτελεσµατικότητα σχηµάτισαν, τεκµηρίωσαν και υποστήριξαν τον φάκελο για την Παγκόσµια Κληρονοµιά. Καθώς και αυτονόητα στους συναδέλφους τους οι οποίοι, Έλληνες και ξένοι, εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα καθηµερινά µελετούν, προστατεύουν, διαχειρίζονται, αναδεικνύουν, καθιστούν εντέλει πολύτιµο πολιτιστικό πόρο για την Κρήτη και την παγκόσµια κοινότητα τον Μινωικό Πολιτισµό σε όλες του τις πτυχές και διαστάσεις.
