Μargaret MacΜillan
κοσμήτωρ του Trinith College,
καθηγήτρια ιστορίας στο Παν/μιο του Τορόντο, συγγραφέας
Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ Σειρά Ιστορική Βιβλιοθήκη
Μετάφραση: ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΚΟΥΛΟΣ
Φωτ. εξωφύλλου: HULTON NARCHIVE
Ενα επίκαιρο βαρυσήμαντο βιβλίο και ταυτόχρονα ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που προσφέρει μια πολυεδρική εικόνα της ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗΣ – Μετά το τέλος του Α’ τραγικού Παγκοσμίου Πολέμου, που είχε εκατομμύρια νεκρούς στην κεντρική Ευρώπη, αλλά και σε όλα τα μέτωπα του κόσμου.
Μια συνδιάσκεψη για τη διαμόρφωση της Συνθήκης Ειρήνης, μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον οποίο άρχισε η Γερμανία, η οποία έπρεπε, μετά την ήττα της να ελεγχθεί και να τιμωρηθεί από τους νικητές: Αγγλία, Γαλλία, Αμερική και (ολίγον) Ιταλία.
Αυτή η συνεχής Συνδιάσκεψη Ειρήνης άρχισε από τον Ιανουάριο του 1919 για να ολοκληρωθεί τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου. Για μια συνθήκη Ειρήνης μετά τον καταστροφικό αυτό πόλεμο που θα έβαζε τέλος σε όλους τους πολέμους, χωρίς βέβαια να επιτευχθεί ένα τέτοιο όραμα, αφού, αυτή η συνθήκη αποτέλεσε την αιτία για την επιτάχυνση πραγματοποίησης του ολέθριου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στη μέγιστη τελετή για την τελική υπογραφή της συνθήκης ΕΙΡΗΝΗΣ στην “αίθουσα των κατόπτρων” συγκεντρώθηκαν άντρες και γυναίκες -διάσημοι και ημιδιάσημοι από ολόκληρο τον κόσμο, βασιλιάδες, πρωθυπουργοί, υπουργοί Εξωτερικών, σύμβουλοι κλπ., μεγάλοι ιστορικοί, όπως ο Αρνολντ Τόυνμπη καθώς και ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Εκείνη τη μέρα στην αίθουσα δέσποζαν οι ηγέτες των τριών μεγάλων νικητήριων κρατών, οι οποίοι τιμήθηκαν με διάφορα βραβεία, αλλά, όπως αναφέρω στο κείμενο, πέθαναν απογοητευμένοι γιατί το όραμά τους για μια κοινωνία των εθνών χωρίς πολέμους ήταν μια τρομακτική – εφιαλτική ουτοπία. Τώρα που συνεχίζεται μια νέα ψυχροπολεμική τραγωδία στην Ευρώπη και στον κόσμο και πλησιάζουν και οι μέρες μνήμης της μεγάλης μικρασιατικής καταστροφής, τρία χρόνια μετά τη συνθήκη Ειρήνης στις Βερσαλίες, κρίναμε σκόπιμο να ασχοληθούμε με προηγούμενα λάθη και εγκλήματα που άναψαν πολεμικές φωτιές καταστροφής, που τραγικά συνεχίζονται τώρα!
OI ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ – ΟΙ ΕΞΙ ΜΗΝΕΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Αλλά ποιοι ήταν (είναι) αυτοί οι ειρηνοποιοί και πότε δράσανε και επιδράσανε οι έξι μήνες που άλλαξαν τον κόσμο;
Ποιον κόσμο; Αυτό τον πολεμοχαρή; Πάντως οι ειρηνοποιοί είχαν ν’ αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, όχι υποθετικές εκδοχές. Πάλεψαν με προβλήματα τεράστια και δύσκολα…
Ομως πώς μπορούν να συγκρατηθούν τα ανορθολογικά πάθη που γεννιούνται από τον εθνικισμό ή τη θρησκεία, προτού προκαλέσουν μεγαλύτερη καταστροφή; Ομως, πώς μπορούμε να θέσουμε εκτός νόμου τον πόλεμο;
Εξακολουθούμε να θέτουμε αυτά τα ερωτήματα, αλήθεια ποιοι μπορούν ν’ απαντήσουν σ’ αυτά;
Πάντως, το διεθνούς κύρους αγγλικό περιοδικό Economist στο τεύχος του 31/12/1999, τελευταία μέρα του 20ού αιώνα, έγραψε ότι: ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ για τη χιλιετία (όχι μόνο για τον τρομερό 20ό αιώνα) ήταν “η Συνθήκη των Βερσαλιών, που οι σκληροί όροι της έκαναν βέβαιο έναν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο”.
Με αυτό να ισοδυναμεί με το να παραβλέπει κανείς τις πράξεις όλων των πολιτικών ηγετών, διπλωματών, στρατιωτικών, κοινών ψηφοφόρων -για μια ολόκληρη εικοσαετία, μεταξύ 1919 και 1939, αλλά ο Χίτλερ δεν εξαπέλυσε τον πόλεμο εξαιτίας της Συνθήκης των Βερσαλιών.
Οπως γράφει στην ακαδημαϊκή έρευνα – διατριβή της (657 σελίδων, μεγάλου σχήματος) η Margaret Olwen MacMillan, κοσμήτορας του Trinity College και καθηγήτρια της ιστορίας στο Παν/μιο του Τορόντο. Για να προσθέσει ότι ο Χίτλερ θεώρησε θεόσταλτη την ύπαρξη της συνθήκης των Βερσαλιών για την προπαγάνδα του. Ο Χίτλερ δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να θεραπεύσει τις σοβαρότερες συνέπειες που, η πιο παράλογη απ’ όλες τις απαγορευμένες συνθήκες στην ιστορία, επέβαλε σ’ ένα έθνος κι στην πραγματικότητα σε όλη την Ευρώπη…
ΤΑ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΥΠΕΡ – ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ
Για να επιμείνει η καθηγήτρια και συγγραφέας μιας ιδιαίτερα σημαντικής μελέτης για τη συνθήκη Ειρήνης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (σελ. 626) ένα γενικό ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ, 7 σελίδων, για ένα τεράστιας σημασίας θέμα, της Ειρηνοποιίας και των ειρηνοποιών, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τριών μεγάλων ηγετών, που όλοι τελικά παραγνωρίστηκαν και πέθαναν, με πλήρη αγνωμοσύνη, τόσο τραγικά.
Η επιμονή, λοιπόν, της συγγραφέως Margaret MacMillan, αφορά στα ευρύτερα κίνητρα του υπερ-εξουσιαστικού Χίτλερ. Για να γράψει στη σελ. 626 ότι ακόμα κι αν είχαν αφεθεί στη Γερμανία τα παλιά της σύνορα, ακόμα κι αν της είχε επιτραπεί να διατηρήσει όποιες στρατιωτικές δυνάμεις ήθελε, ακόμα κι αν της είχε επιτραπεί να ενωθεί με την Αυστρία, ο Χίτλερ θα ζητούσε κάτι περισσότερο: Τη διάλυση της Πολωνίας, τον έλεγχο της Τσεχοσλοβακίας και πάνω απ’ όλα την κατάκτηση της Σοβιετικής Ενωσης.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΠΟΥ ΚΟΜΜΑΤΙΑΣΕ ΤΙΣ ΣΑΡΚΕΣ ΤΗΣ
1919, το Παρίσι ήταν η πρωτεύουσα του κόσμου. Η ειρηνευτική συνδιάσκεψη ήταν η σημαντικότερη παγκόσμια υπόθεση.
Οι ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ, οι ισχυρότεροι άνθρωποι στον κόσμο. Συνεδρίαζαν κάθε μέρα. Επιχειρηματολογούσαν, διαφωνούσαν, τσακώνονταν και πάλι από την αρχή. Εκαναν διαπραγματεύσεις. Εγραφαν συνθήκες. Δημιουργούσαν νέες χώρες και νέους οργανισμούς. Δειπνούσαν μαζί και πήγαιναν μαζί στο θέατρο. Για έξι μήνες από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο το Παρίσι ήταν ταυτόχρονα η κυβέρνηση, το ανώτατο δικαστήριο και το Κοινοβούλιο του κόσμου. Το κέντρο των φόβων και των ελπίδων του. Επίσημα η ειρηνευτική διάσκεψη κράτησε ακόμα περισσότερο ως το 1920, αλλά οι πρώτοι μήνες ήταν εκείνοι που μέτρησαν. Τότε πάρθηκαν οι βασικές αποφάσεις και μπήκε σε κίνηση η κρίσιμη αλληλουχία των γεγονότων. Ο κόσμος δεν είχε δει ποτέ κάτι παρόμοιο, ούτε θα το έβλεπε ξανά.
ΟΙ ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ βρέθηκαν εκεί επειδή η περήφανη, σίγουρη, πλούσια Ευρώπη είχε κομματιάσει τις ΣΑΡΚΕΣ της.
ΟΚΤΩ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΝΕΚΡΟΙ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΣΦΑΓΙΑΣΜΟ ΤΟΥ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Η Ευρώπη που είχε κομματιάσει τις σάρκες της ξεκίνησε αυτό τον κομματιασμό με τον πόλεμο που είχε ξεκινήσει το 1914. Βασική αφορμή ήταν η διαμάχη για εξουσία και επιρροή στα Βαλκάνια. Είχε παρασύρει στη δίνη αυτού του τόσο εγκληματικού πολέμου, σε εκατομμύρια κορμιά όλες τις μεγάλες Δυνάμεις από την τσαρική Ρωσία στην Ανατολή και τη Βρετανία στη Δύση και στις περισσότερες από τις μικρότερες, οι εχθροπραξίες έγιναν σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο. Ομως οι περισσότερες έγιναν σε ευρωπαϊκό έδαφος, σε όλο το μήκος ενός απίστευτου δικτύου χαρακωμάτων που απλωνότανε από το Βέλγιο στον Βορρά ως τις Άλπεις στον Νότο, σε ολόκληρη τη ρωσική μεθόριο προς Γερμανία και τη σύμμαχό της Αυστροουγγαρία και στα ίδια τα Βαλκάνια. Αλλά, μακριά από τα πεδία των μαχών οι πόλεις έμειναν άθικτες, με τεράστιες ανθρώπινες απώλειες. Αντίθετα με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που τίποτα δεν έμεινε όρθιο… Με θρηνητικό αποτέλεσμα 8 περίπου εκατομμύρια νεκρούς, χωρίς τα εκατομμύρια των τραυματισμένων.
ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΣΦΑΓΗ Η ΕΥΡΩΠΗ ΕΧΑΣΕ ΤΗΝ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Σε τούτη τη μέγιστη ευρωπαϊκή και διεθνή ανθρωποσφαγή, σε τέσσερα χρόνια πολέμου, συγκλόνισαν μια για πάντα την ολύμπια αυτοπεποίθηση που είχε χαρίσει στην Ευρώπη την παγκόσμια κυριαρχία της. Μετά όμως αυτό το απάνθρωπο και παράλογο ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ευρωπαίοι δεν μπορούσαν πια να μιλούν για την εκπολιτιστική αποστολή τους στον κόσμο. Αυτός ο τόσο εφιαλτικός πόλεμος των εκατομμυρίων πτωμάτων, πέσανε κυβερνήσεις, εξαφανίστηκαν αυτοκρατορίες, όπως η Οθωμανική, η αυτοκρατορική γερμανική, για να ξεπηδήσουν από τη λήθη τους ιστορίες και να επανέλθουν στη ζωή νέα έθνη.
Όμως, μέσα σ’ αυτό τον χαμό η Παρισινή Ειρηνευτική Συνδιάσκεψη μνημονεύεται συνήθως σε σχέση με τη συνθήκη της Γερμανίας, που υπογράφτηκε στις Βερσαλίες τον Ιούνιο του 1919. Τότε, υπήρχε η αίσθηση μιας αναδυόμενης νέας τάξης καθώς τα σύνορα άλλαζαν ξαφνικά και νέες οικονομικές και πολιτικές ιδέες βρίσκονταν στον αέρα…
Ο ΣΗΜΕΡΙΝΟΣ ΤΡΟΜΟΣ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΟΠΩΣ ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ ΗΤΑΝ Ο ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΙΣΜΟΣ
Ήταν συναρπαστικό μας λέει η καθηγήτρια – συγγραφέας Margaret MacMillan. Αλλά ήταν και τρομακτικό να ζεις μέσα σ’ έναν κόσμο που έμοιαζε επικίνδυνα εύθραυστος.
Σήμερα, όμως, τονίζει (μεταφερόμενη στο παρόν της νέας παγκόσμιας κρίσης) ότι τώρα, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, η απειλή συνίσταται στην επιστροφή του Ισλάμ, όπως το 1919 η απειλή ήταν ο ρωσικός Μπολσεβικισμός. Ομως, η διαφορά σήμερα είναι ότι δεν έγινε ειρηνευτική διάσκεψη. Δεν υπάρχει χρόνος. Οι πολιτικοί και οι σύμβουλοί τους βρίσκονται σε σύντομες συναντήσεις για δύο, ίσως, τρεις ημέρες…
Όμως, ποιος ξέρει αν αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να διευθετηθούν τα παγκόσμια προβλήματα; Όμως υπάρχουν πολλές συνδέσεις και ομοιότητες ανάμεσα στον σύγχρονο κόσμο μας κι εκείνον του 1919. Πάντως, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε σταθεί μια πράξη μνημειώδους τρέλας και σπατάλης και ασφαλώς οι Ειρηνοποιοί είχαν να συντάξουν τις συνθήκες. Η Γερμανία προφανώς έπρεπε να τιμωρηθεί επειδή ξεκίνησε τον πόλεμο (ή όπως υποψιάζονταν πολλοί, απλώς επειδή τον έχασε;)…
Ωστόσο, οι προσδοκίες από την ειρηνευτική διάσκεψη ήταν ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ, με αντίστοιχα μεγάλο κίνδυνο της απογοήτευσης. Πολλά συμφέροντα των ίδιων των τεσσάρων “ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΩΝ”, δημιούργησαν μεγάλα προβλήματα. Για να παραπονεθεί ανοικτά ο “τίγρης” της Γαλλίας, ο πολύς Κλεμανσό λέγοντας: Είναι πολύ ευκολότερο να κάνεις πόλεμο παρά ΕΙΡΗΝΗ.
ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΝ ΤΡΟΜΕΡΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΠΟΙΟΥΣ
Αλλά, παρ’ όλα αυτά οι ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ μέσα στους μήνες της παραμονής τους στο Παρίσι έμελλε να πετύχουν πολλά, αποφαίνεται (στη σελ. 25) η συγγραφέας Margaret MacMillan. Όπως: Μια ειρηνευτική συνθήκη με τη Γερμανία και τις βάσεις της Ευρώπης με την Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία, χάραξαν νέα σύνορα στη μισή Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή. Όμως, ένα μεγάλο μέρος από το έργο τους δεν είχε συνέχεια.
Για να πουν μερικοί, τότε, και άλλοι επανέλαβαν το εξής, πως οι Ειρηνοποιοί έκαναν πάρα πολλά και τα έκαναν λάθος. Και είχε γίνει κοινός τόπος να λέγεται ότι οι ειρηνευτικές διευθετήσεις του 1919 ήταν αποτυχημένες και οδήγησαν κατ’ ευθείαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ομως η συνθήκη Ειρήνης για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που υπογράφηκε στο Παρίσι στην πάμφωτη “αίθουσα των κατόπτρων”, ήταν ένα διάταγμα που δεν είχε πόδια. Γιατί στη σύνταξη αυτού του διατάγματος οι συντάκτες του οι ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ κουβαλούσαν τα εθνικά τους συμφέροντα, αλλά και τις προσωπικές τους συμπάθειες και αντιπάθειες. Και πουθενά αλλού ΑΥΤΕΣ δεν ήταν σημαντικότερες απ’ ό,τι στους ισχυρούς άντρες -ιδιαίτερα στους Κλεμανσό, Λόιντ Τζορτζ και Γουίλσον που κάθισαν στο ίδιο τραπέζι στο Παρίσι…
Έτσι τελειώνει στην εισαγωγή της η συγγραφέας… Μια ιστορική διάσκεψη, στην οποία συμμετείχε, όπως χαρακτηρίζεται στο 7ο κεφ. του βιβλίου: Ο Μεγαλύτερος Έλληνας πολιτικός μετά την εποχή του Περικλή, ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ.
Με αυτό το κεφάλαιο θα συνεχίσουμε στο επόμενο άρθρο μας… ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ, ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ ΤΟΤΕ, ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΠΟΙΟΥΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΩΡΑ ΜΟΝΟ ΤΕΤΟΙΟΥΣ;
