Γ’ κείμενο από το βιβλίο ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ (Η συγκυρία 1925 – 1926)
ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ
Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας στο Πάντειο Παν/μιο
Εκδόσεις Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας Σειρά: Mελέτες οικονομικής ιστορίας, Αθήνα 1982
Οπως γράψαμε στο προηγούμενο κείμενό μας, η οικονομική κρίση της Ελλάδας, κυρίως, από το 1907 – 1909 ως σήμερα, έχει ομοιότητες με τη σημερινή οικονομική κρίση που υφίσταται η χώρα από καταπιέσεις, ξένων δανειστών, αλλά και αναποτελεσματικούς χειρισμούς των κατά εποχή δικών κυβερνήσεων και πολιτικών. Κυρίως στον κρίσιμο τομέα δανεισμών για αντιμετώπιση ελλιπών προϋπολογισμών και εξοπλισμών.
Αυτά τα πολεμικά χρέη δημιουργήθηκαν από τη συμμετοχή μας στο πλευρό των συμμάχων το 1917 με απολύτως δική μας επιβάρυνση.
Με χρέη από την Αγγλία, τη Γαλλία, αλλά και την Αμερική. Ομως ο διακανονισμός αυτών των χρεών που βάρυνε την Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε δέκα περίπου χρόνια μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Για να έχουν προηγηθεί εξαντλητικές διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και τους δανειστές των πολεμικών χρεών.
Στην περίοδο της δικτατορίας 1925-1926 αντιμετωπίστηκαν με δύσκολες ενέργειες οι ρυθμίσεις του πολεμικού χρέους προς την Αγγλία. Τότε η Ελλάδα πιεζότανε από την ανάγκη συμπληρωματικού δανείου (όπως έχω, ήδη, αναφέρει σ’ ένα από τα δύο προηγούμενα άρθρα μου) για την αποκατάσταση των προσφύγων (Ελλήνων τότε και ξένων τώρα).
Ομως, η Αγγλία δεν επέτρεπε να δοθεί το συμπληρωματικό δάνειο, αν η Ελλάδα δε ρύθμιζε πρώτα τις πολεμικές της οφειλές. Σε όλη αυτή την περιπετειώδη διαπραγμάτευση, όπως αναφέρουμε στο σημερινό, τελευταίο, κείμενό μας, υπήρξαν σημαντικοί διαπραγματευτές από την ελληνική πλευρά, αλλά, και ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος με επιστολή στον Τσόρτσιλ -τότε υπουργό της Μ. Βρετανίας- όπως και ο ίδιος ο δικτάτορας Πάγκαλος, η παρέμβαση του οποίου ανησύχησε ιδιαίτερα την αγγλική πλευρά. Ομως η στυγνή σοβινιστική πολιτική της αγγλικής πλευράς απέδειξε την εκμεταλλευτική δυσμεταχείριση.
ΤΑ ΔΕΣΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ
Τα πολεμικά χρέη της Ελλάδας από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (όπως γράφει στις σελ. 92-118) απέκτησαν για πολλούς σημασία μεγαλύτερη από την απλή διευθέτηση μιας οικονομικής υποχρέωσης. Για τους Ελληνες συμβόλιζαν τα δεσμά εξάρτησης από μια μεγάλη Δύναμη, ιδιαίτερα σε εποχή πιεστικής ανάγκης για ξένες πιστώσεις.
Η Ελλάδα, έχοντας υποβληθεί στις ανυπολόγιστες υλικές και ηθικές θυσίες, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, θεωρούσαν ότι ήδη είχαν προσφέρει στους Συμμάχους περισσότερα απ’ όσα όφειλαν. Μάλιστα, ο Τ. Κοφινάς, υπουργός Οικονομικών, από τον Ιούνιο 1925 – τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, απέδιδε τα μεταπολεμικά νομισματικά προβλήματα της χώρας στην ΑΠΙΣΤΙΑ των Συμμάχων. Με την υποτίμηση της δραχμής να έχει αφετηρία την εκ μέρους των Μεγάλων συμμάχων της Ελλάδας, ΜΗ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ προς αυτήν ανειλημμένων υποχρεώσεων.
ΣΚΛΗΡΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΟΝ ΤΣΟΡΤΣΙΛ
Για να υποστηρίξει ο Κοφινάς ότι, σύμφωνα με τις συμβάσεις των 1918 και 1919, η Αγγλία όφειλε στην Ελλάδα πιστώσεις σε στερλίνες 5.355.321, η Αμερική σε δολάρια 33.236.629 και η Γαλλία σε φράγκα 300.000.000.
Ομως, έναντι των πιστώσεων αυτών, που οι σύμμαχοι αρνήθηκαν να καταβάλουν -μετά την επαναφορά του Κωνσταντίνου στον θρόνο, τον Δεκέμβριο του 1920, είχαν εκδοθεί: 578.000.000 σε δραχμές. Ποσό που δεν είχε συναλλαγματικό κάλυμμα και δημιούργησε σοβαρές πληθωριστικές πιέσεις στην αξία του ελληνικού νομίσματος.
Μετά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε επιστολή του (ημερ. 21 Ιανουαρίου 1925) προς τον υπουργό, τότε, Οικονομικών, της Αγγλίας Ουίλιαμ Τσόρτσιλ, ανέτρεχε στο ιστορικό των πολεμικών πιστώσεων. Για να αναδείξει το πολεμικό υλικό με το οποίο είχε πιστωθεί η Ελλάδα.
Ο ΥΠ.ΕΞ. ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ GURZON ΘΕΩΡΗΣΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ “ΠΛΟΥΣΙΑ” ΧΩΡΑ…
Για να υποστηρίξει ο Βενιζέλος ότι σήμερα: α) με τη σύμβαση της 10ης Φεβρουαρίου 1918, β) με τη σύμβαση της 19ης Μαΐου του 1919 και γ) του 1920 μετά την εκπνοή των συμβάσεων η αξία του υλικού: α) ανερχότανε σε στερλίνες 6.500.000 και σύμφωνα μετά το τέλος των εχθροπραξιών η Γαλλία και η Μ. Βρετανία θα αποφάσιζαν σε ποιο ύψος θα καθοριστούν τα έξοδα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τη γενική οικονομική κατάσταση της Ελλάδας.
Στο πλαίσιο αυτής της αγγλικής παλινωδίας (στις 17 Ιουνίου 1920) ο λόρδος Gurzon, υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, διατύπωσε την άποψη, όπως αποκαλύπτει ο συγγραφέας – καθηγητής Θάνος Βερέμης – γράφοντας στη σελ. 93: Ο λόρδος Gurzon, υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, διατύπωνε την άποψη ότι η Ελλάδα με τα μεγάλα εδαφικά της κέρδη και τη γενική της ανθηρή κατάσταση θα ήταν σε θέση να εξοφλήσει το σύνολο των υποχρεώσεών της, συνεπώς και όσα απέρρεαν από τη συμφωνία του Φεβρουαρίου του 1918.
Αλλά όπως απέδειξαν οι κατοπινές εξελίξεις στη Μικρά Ασία η εκτίμηση Gurzon ήταν τουλάχιστον πρόωρη…
ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ
Αλλά, η αγγλική κυβέρνηση, μετά την πτώση Βενιζέλου, άσκησε πίεση στην κυβέρνηση Γούναρη, ώστε αυτή ν’ αναγνωρίσει τα χρέη που αφορούσαν το υλικό α’ και β’.
Ο Βενιζέλος στην παρέμβασή του τόνιζε ότι καθώς ανατράπηκαν οι ευνοϊκές συγκυρίες, που εξασφάλιζε η συνθήκη των Σεβρών, η Ελλάδα είχε δικαίωμα να ζητήσει από τους συμμάχους ν’ αναθεωρήσουν μια απόφαση που έλαβαν πριν από την καταστροφή, όπου η παράγραφος της σύμβασης του 1918 αναφερόταν στη μεταπολεμική κατάσταση της Ελλάδας.
Αλλά, ο πόλεμος για τους Ελληνες, τόνιζε ο Βενιζέλος στην επιστολή του στον Τσόρτσιλ, δεν τελείωσε το 1918, αλλά το 1922.
Για να πει ακόμα στον Τσόρτσιλ με την ιδιότητα του υπουργού Αμυνας της Μ. Βρετανίας, ότι: Η ΕΥΘΥΝΗ για τη Μικρασιατική εκστρατεία δεν ήταν δυνατόν να αποδοθεί αποκλειστικά στην Ελλάδα. Και τούτο γιατί πήγαμε στη Μικρά Ασία όχι με δική μας πρωτοβουλία, αλλά μετά από πρόσκληση των Μεγάλων συμμάχων μας…
ΣΥΜΜΑΧΟΙ – ΑΣΥΜΜΑΧΟΙ
Επιπρόσθετα, ο καθηγητής Θάνος Βερέμης επισημαίνει ότι: Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί από τις συμβάσεις του 1918 και 1919, ήταν αυτό που δημιούργησε η υπόσχεση των συμμάχων να παραχωρήσουν στην Ελλάδα, πιστώσεις αξίας 850.000 χρυσών φράγκων, που θα αποτελούσαν κάλυμμα αντίστοιχης, σε αξία, έκδοσης δραχμών. Μετά όμως την επαναφορά Κωνσταντίνου, οι Σύμμαχοι (και πάντα Α-σύμμαχοι, λέμε εμείς) αρνήθηκαν να τηρήσουν την ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ τους. Ενώ η βρετανική κυβέρνηση κατάφερε να πείσει την κυβέρνηση Γούναρη να παραιτηθεί από την απαίτηση των βρετανικών πιστώσεων. Με αντάλλαγμα την παραχώρηση στην Ελλάδα άδειας διαπραγμάτευσης δανείου στη βρετανική αγορά, αξίας 15.000.000 στερλινών, όμως το δάνειο αυτό δεν πραγματοποιήθηκε ΠΟΤΕ!
Παρά αυτό, όμως, το γεγονός, οι Βρετανοί εξακολούθησαν να υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα είχε, βάσει της συμφωνίας Horne – Γούναρη, απεμπολήσει για το υπόλοιπο των βρετανικών πιστώσεων…
ΑΝΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΥΠΕΡΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ
Εν τούτοις, παρά τις αντιρρήσεις Βενιζέλου, το 1925 η κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου υπέγραψε στις 31 Αυγούστου 1925 (ω, οποία αυγουστιάτικη συγκυρία με τις σημερινές συνθήκες απαιτήσεων των συμμάχων και επιμάχων Βρυξελλών και Δ.Ν.Τ. για τη συνέχιση της ακόμα μεγαλύτερης οικονομικής αποδυνάμωσης, την οποία δημιούργησαν οι σκοτεινοί διεθνείς νομισματικοί και παρα-νομισματικοί μηχανισμοί με συνεχείς απειλές, εκβιασμούς κ.λπ., για να αφεθεί η Ελλάδα ανυπεράσπιστη στη διεθνή εκμετάλλευση…).
Στη συμφωνία αυτή του Αυγούστου του 1925, που υπέγραψε η κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου, υποχρεώθηκε η ελληνική πλευρά να αναγνωρίσει κατ’ αρχάς ότι το σύνολο του ελληνικού χρέους έφτανε στο μεγάλο ποσό των 20.710.312 στερλινών, αφήνοντας -βάσει του άρθρου 4, αυτής της συμφωνίας- στους Αγγλους την πρωτοβουλία του καθορισμού της οφειλής που απέρρεε από την επίμαχη σύμβαση του 1918.
ΚΑΙΡΟΣΚΟΠΙΚΗ, ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Αυτή η συμφωνία αποδείχθηκε δεσμευτική για τους Ελληνες διαπραγματευτές, παρά τις επιφυλάξεις που διατύπωσε ο Διομήδης, σε υπόμνημά του, προς το αγγλικό θησαυροφυλάκιο στις 24 Φεβρουαρίου 1926. Πάντως, όλη αυτή η υπόθεση της μακρόχρονης ελληνικής περιπέτειας της ελληνικής οικονομίας από την αγγλική εμμονή να πληρώσει η Ελλάδα πολεμικά χρέη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στον οποίο έλαβε -έστω αργά- μέρος.
Ομως, σε όλη αυτή την τραγωδιακή για την Ελλάδα πολύμορφη κρίση, η αγγλική πολιτική ήταν απαράδεκτα καιροσκοπική. Ιδιαίτερα για τα αγγλικά συμφέροντα και τις σκανδαλώδεις συμβάσεις (POWER & FRACTION), που υπογράφτηκαν την περίοδο της δικτατορίας Πάγκαλου, σε συνάρτηση με τις διαπραγματεύσεις των πολεμικών χρεών. Με τον Πάγκαλο, να χαρακτηρίζεται από τον τότε πρεσβευτή της Αγγλίας στην Αθήνα Sir M. Cheetham ως άσχετος σε θέματα οικονομίας και εξωτερικής πολιτικής, όντας συνεπαρμένος με το παράδειγμα του Μουσολίνι…
ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Μέσα σε όλη αυτή τη Σαϋλωκική, εκμεταλλευτική οικονομική και επικυριαρχική αγγλική πολιτική, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανέλαβε επίσημα την εκπροσώπηση των θέσεων της Ελλάδας, αφού διέψευσε δημοσίευμα των TIMES του Λονδίνου, ότι ο ίδιος είχε ζητήσει να του ανατεθεί ο ρόλος αυτός.
Βασικά, στο πολυσέλιδο υπόμνημα Βενιζέλου στις 14 Ιουνίου προς το βρετανικό θησαυροφυλάκιο, διατυπώνονταν κυρίως διαμαρτυρίες έναντι της Ιταλίας και ιδιαίτερα της Τουρκίας και της Βουλγαρίας, αφού οι δύο αυτοί συμπολεμιστές της τριπλής συμμαχίας, κατάφεραν να απαλλαγούν από τις πολεμικές υποχρεώσεις τους προς τη Γερμανία, με μεσολάβηση των Αγγλογάλλων. Για να απαιτήσει: Όπως η αγγλική κυβέρνηση, παραιτούμενη πάσης αξιώσεων επί της αξίας του πολεμικού υλικού του καλυπτόμενου υπό της συμφωνίας του 1918. Για να δεχθεί επί του υπολοίπου του χρέη της Ελλάδας να λάβει ανάλογο ποσοστό προς εκείνο που δέχθηκε να λάβει από την Ιταλία κ.λπ.
ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ 1925-1926
Θάνου Βερέμη: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ (Η συγκυρία 1925 – 1926). Ένα βιβλίο πολύτιμο για συγκρίσεις με τις συγκυρίες της δικής μας σύγχρονης οικονομικής, κοινωνικής, αλλά και ηθικής κρίσης. Ενα βιβλίο με 7 σημαντικά κεφάλαια έρευνας, με πλείστες όσες αναφορές για την ελληνική οικονομία από το 1915 ως το 1925… με αδιάψευστα στοιχεία για όλες τις κρίσιμες φάσεις αυτής της θεαματικής αφενός και της τραγικής αφετέρου ελληνικής πολιτικής.
Με όλα τα κεφάλαια και τα παραρτήματα του βιβλίου να έχουν ιδιαίτερη αξία το καθένα ξεχωριστά.
Οπου, όλα μαζί παράγουν ένα σύνολο ιδιαίτερης σημασίας και ενδιαφέροντος. Με σπουδαία σημασία του Ε’ κεφαλαίου, το οποίο εν ολίγοις παρουσιάσαμε σήμερα, με τον τίτλο: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ διάσταση των Ελληνοβρετανικών σχέσεων και η επιβάρυνση της οικονομίας μας με πολεμικά δάνεια!
