ΜΙΧΑΛΗ Κ. ΜΑΚΡΑΚΗ Εκδόσεις: Αποστολικής Διακονίας
ομ. καθηγητή Φιλοσοφίας της Θρησκείας στο Παν. Αθηνών
“Πάτερ ἅγιε, τήρησον αὐτοὺς ἐν τῷ ὀνόματί σου ᾧ δέδωκάς μοι, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς” (Ιωαν. ιζ’ 11)
(Από το βιβλίο του “Λευκές χώρες”)
Πού είναι, λοιπόν, αυτό που υποσχέθηκε ο Χριστός ότι «γενήσεται μία ποίμνη, εις ποιμήν».
Αυτό είναι ένα μικρό απόσπασμα από το σημαντικό κείμενο που περιέχεται, αριθμός 22, στο βιβλίο ΛΕΥΚΕΣ ΧΩΡΕΣ: ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΛΟΓΟΥ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ για: τον άμβωνα, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και το θέατρο (εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, 1974).
Ολα αυτά τα 52 πρωτοποριακά κηρύγματα τα έκαμε ο αείμνηστος αυτάδελφός μου -καθηγητής της φιλοσοφίας της Θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών- Μιχάλης Κ. Μακράκης, στον Ι.Ν. Αγίων Ισιδώρων Λυκαβηττού, που αύριο, Κυριακή των Αγίων Πατέρων, που γίνεται το 40ήμερο μνημόσυνό του, η σελίδα “του πνεύματος” αφιερώνεται σε κείνον, έναν εκλεκτό συνεργάτη των “Χανιώτικων νέων”.
Με αναδημοσίευση, στην Κυριακή των Αγίων Πατέρων, του τόσο επίκαιρου 52ου κηρύγματός του για την ενότητα της Ορθοδοξίας και ευρύτερα του Χριστιανισμού.
Θέμα ιδιαίτερης σημασίας, λόγω και της Ορθόδοξης Συνόδου στην Ορθόδοξη Ακαδημία στα Χανιά.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ
Ιωάννου ιζ’ 1 – 13
Αν και την περασμένη Πέμπτη γιορτάσαμε την Ανάληψη του Χριστού, το σημερινό Ευαγγέλιο μάς μεταφέρει αρκετά πιο πίσω πριν κι από την Ανάστασή του ακόμα. Είναι λίγο πριν απ’ το Πάθος του, στη Γεθσημανή. Οι διάφοροι εχθροί του καραδοκούν, μέσα στην προχωρημένη νύχτα, για να ριχτούν πάνω του σα «λύκοι άρπαγες». Μπροστά στον κίνδυνο προσεύχεται στον Πατέρα του για τα λίγα πρόβατά του, για τους αγαπημένους του μαθητές, «ίνα ώσιν εν». Ομως, δε θα περάσει πολλή ώρα και θα συμβεί αυτό που προείπε ο Προφήτης: «Πατάξω τον ποιμένα και διασκορπισθήσονται τα πρόβατα της ποίμνης». Και δε θα είναι μόνο τότε. Αλλά και αργότερα, μέσα στους αιώνες, πολλοί από τους οπαδούς του θα τον εγκαταλείψουν και θ’ αποσπαστούν από την ποίμνη του. Κι είμαστε εμείς που απομένουμε σήμερα ύστερ’ από δύο χιλιάδες χρόνια, περιμένοντας ακόμα να δούμε τ’ όνειρο τόσων αιώνων: να ενοχοποιηθεί ο χριστιανικός κόσμος.
Πού είναι, λοιπόν, αυτό που υποσχέθηκε ο Χριστός ότι «γενήσεται μία ποίμνη, εις ποιμήν»;
Α
Η ποίμνη του Χριστού είχε αρχίσει να διασπάται τους πρώτους κιόλας χριστιανικούς χρόνους, όταν φανερώθηκαν «σχίσματα» ανάμεσα στους Χριστιανούς της Κορίνθου, που έλεγαν: «Εγώ μεν είμι Παύλου, εγώ δε Απολλώ, εγώ δε Κηφά, εγώ δε Χριστού». Κατόπιν, έκαμαν την εμφάνισή τους οι διάφορες μεγάλες αιρέσεις. Μια απ’ αυτές, ίσως η πιο μεγάλη, ήταν η αίρεση του Αρείου, που θέλησε να διασπάσει την ενότητα της Εκκλησίας του Χριστού, προσπαθώντας πρώτα να διασπάσει την ενότητα του ίδιου του Χριστού με τον Πατέρα του. Ο Αρειος δίδασκε ότι ο Υιός είναι απλώς «κτίσμα» του Πατρός και όχι «ομοούσιος τω Πατρί». Μια τέτοια δοξασία είναι αντίθετη μ’ αυτό που λέει ο Χριστός στην Αρχιερατική του Προσευχή, πως δηλαδή Αυτός και ο Πατήρ του είναι «εν». Γι’ αυτό κι η Εκκλησία μας καθόρισε να διαβάζεται από το Ευαγγέλιο η προσευχή αυτή την Κυριακή των Αγ. Πατέρων, τιμώντας έτσι τους 318 θεοφόρους Πατέρες, που συγκεντρώθηκαν στη Νίκαια, κατά την Α’ Οικουμενική Σύνοδο, για να καταδικάσουν την αίρεση του Αρείου.
Ομως, παρ’ όλο που καταδίκασε την αίρεση αυτή, καθώς και τις άλλες που φανερώθηκαν αργότερα, η Εκκλησία του Χριστού δεν μπόρεσε να διατηρήσει ως το τέλος την ενότητά της. Το 867, η Δυτική Εκκλησία άρχισε ν’ αποσχίζεται από την Ανατολική. Και σα να μην έφθανε αυτό, το 1517, ο Προτεσταντισμός αποσπάστηκε από τον Παπισμό. Για να φανερωθούν με τον καιρό, μέσα στον νέο αυτό κλάδο της Εκκλησίας, όλες εκείνες οι παραφυάδες, τριακόσιες περίπου. Σ’ όσες, δηλαδή, αριθμούνται στην εποχή μας οι διάφορες προτεσταντικές αιρέσεις, που κατατεμάχισαν κυριολεκτικά τον άρραφο χιτώνα του Χριστού.
Και σε τούτη κυρίως τη διάσπαση της Εκκλησίας του Χριστού βασίστηκαν οι διάφοροι εχθροί της για να την καταπολεμήσουν. Κάποιος απ’ αυτούς λέει πως, έτσι που διασπάστηκαν μεταξύ τους οι Εκκλησίες, εξαναγκάζονται να βλέπουν η μία την άλλη σαν αιρετικές· κι έτσι, στ’ όνομα της χριστιανικής θρησκείας αλληλοκαταστρέφουν ό,τι αποτελεί τη βασική αλήθεια της: την ένωση ανάμεσα στις Εκκλησίες με την αγάπη. Και δεν είναι μόνο σ’ αυτό που αντιφάσκει η Εκκλησία -σύμφωνα μ’ εκείνους που απερίσκεπτα την κατηγορούν- αλλά και στο γεγονός ότι επιδοκιμάζει τους πολέμους, μια και ευλογεί τα όπλα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να σκοτώσουν τους συνανθρώπους τους· και μάλιστα στ’ όνομα της χριστιανικής αγάπης. Τι παράδειγμα, λοιπόν, δίνει η Εκκλησία στον κόσμο, που δικαιολογημένα γι’ αυτό -λένε οι εχθροί της- αναστατώνεται κάθε τόσο και από έναν καινούργιο πόλεμο; Πού είναι, λοιπόν, η ειρήνη που έφερε ο Χριστός στη γη, όπως έψαλαν οι άγγελοι τη νύχτα που γεννήθηκε;
Β
Δυστυχώς, αν και γεννήθηκε ο Χριστός για τη σωτηρία όλου του κόσμου, δε γεννήθηκε, όμως, ακόμα σε κάθε άνθρωπο χωριστά. Δε γίνηκε δηλαδή ακόμα δεκτή από καθένα η σωτηρία που πρόσφερε σ’ αυτόν προσωπικά. Αυτός είναι κι ο λόγος που δεν μπορεί ίσαμε σήμερα, ύστερ’ από τόσες εκατοντάδες χρόνια, να επικρατήσει η «επί γης ειρήνη». Για να κυριαρχήσει η ειρήνη ανάμεσα στους ανθρώπους, για ν’ αποκτήσει ενότητα ο κόσμος, πρέπει πρώτα κάθε άνθρωπος, ιδιαίτερα σαν άτομο, να κυριαρχήσει στα διάφορα πάθη του, που αναστατώνουν και διασπούν τον εσωτερικό του κόσμο. Ανάγκη, λοιπόν, ο άνθρωπος ν’ αποκτήσει ό,τι ο φιλόσοφος Σανταγιάννα χαρακτηρίζει «εσωτερική ακεραιότητα», που αποτελεί «τον πρώτο όρο για την ένωση με καθετί άλλο».
Το ζήτημα, όμως, πως ο άνθρωπος στην εποχή μας κατάντησε να είναι ολότελα διασπασμένος: «μια μη ενότης», όπως λέει κάποιος. Κι είναι η έλλειψη αυτής της ενότητας που εγκυμονεί μέσα στον άνθρωπο έναν φοβερό κίνδυνο. Γιατί, αν τελικά παρασυρθεί, από τη φορά των παθών του, διαθέτοντας σήμερα ένα τόσο ισχυρό όπλο, όπως είναι η διάσπαση του ατόμου, θα φέρει, με τη χρησιμοποίησή του σ’ έναν μελλοντικό πόλεμο, την ολοκληρωτική καταστροφή. Ο διάσημος ιστορικός της εποχής μας Αρνολντ Τόυνμπη, κάνοντας την υπόθεση πως πέφτει μια μεγατονική βόμβα σε μια πόλη μ’ ένα εκατομμύριο κατοίκους, όπως το Μπέρμινγχαμ, προβλέπει την ακόλουθη καταστροφή: «Το τρίτο απ’ τους κατοίκους της θα πεθάνει ακαριαία από τη φωτιά και από τα εκτονωτικά κύματα, που θα γκρεμίσουν τις οικοδομές. Πολλοί άλλοι θα πεθάνουν μέσα σε δυο μέρες από μεγάλες δόσεις ραδιενέργειας. Άλλες 100.000 θα πληγωθούν τόσο σοβαρά ώστε δε θα είναι ικανοί να φροντίσουν για τον εαυτό τους…». Κι όλοι αυτοί οι θάνατοι και οι αναπηρίες, με μεγάλο βέβαια ποσοστό και σε καταστροφές οικοδομών, μονάχα γιατί θα πέσει μια και μόνη μεγατονική βόμβα. Ποια θα είναι, λοιπόν, η καταστροφή όταν θα πέσουν πάμπολλες τέτοιες βόμβες;..
Ωστόσο, η πραγματική αξία για μια τέτοια καταστροφή δε θα είναι η διάσπαση του ατόμου, όπως θα εφαρμοστεί σε πυρηνικό πόλεμο, αλλά η διάσπαση του ίδιου του ανθρώπου από τα διάφορα πάθη που θα τον παρασύρουν σε μια τέτοια εφαρμογή. Γι’ αυτό και συμβαίνει να κινδυνεύει σήμερα η ανθρωπότητα περισσότερο από τη διάσπαση αυτή του ανθρώπου παρά από τη διάσπαση του ατόμου. Δεν είναι, λοιπόν, αυτή η ίδια η ατομική βόμβα: η φωτιά και τα εκτονωτικά κύματα που θα προκαλέσει η πτώση της ή η ψύξη και οι παγετώνες που θ’ ακολουθήσουν καθώς μπορεί να μετακινηθεί ο άξονας της Γης από υπέρμετρη χρησιμοποίηση ατομικής ενέργειας. Δεν είναι ούτε η φωτιά ούτε ο πάγος που θα φέρουν το τέλος του κόσμου. Αλλά, όπως λέει κι ένας μεγάλος Αμερικανός ποιητής, ο Ρόμπερτ Φροστ, σ’ ένα προφητικό του ποίημα με τίτλο «Φωτιά και Πάγος», αυτό που θα φέρει την καταστροφή είναι από τη μια μεριά η πλεονεξία, η απληστία, η φιλοδοξία και γενικά κάθε παρόμοια επιθυμία που συμβολίζει η «φωτιά» κι από την άλλη μεριά το μίσος που συμβολίζει ο «πάγος».
Ο μόνος τρόπος για να σωθεί ο κόσμος από μια τέτοια καταστροφή είναι η ενοποίησή του, η συναδέλφωση των λαών. Και ασφαλώς αυτό δε θα ’ρθει από κανένα πολιτικό καθεστώς, όσο τέλειο κι αν είναι. Γιατί κάθε πολιτική εξουσία χρησιμοποιεί αναγκαστικά τη βία, για να μπορέσει να σταθεί. Η ενότητα του κόσμου θα ’ρθει απευθείας από τον Χριστιανισμό, που είναι θρησκεία της αγάπης. Από την ενωμένη Εκκλησία του Χριστού, δηλαδή, που είναι η βασιλεία του Θεού, η Βασιλεία της Ειρήνης πάνω στη γη. Θα πραγματοποιηθεί, όταν ο καθένας από μας, σα συνειδητό μέλος της, αγαπήσει πραγματικά τον πλησίον του σαν αδελφό. Οταν αποκτήσει εσωτερική ενότητα, επιδιώκοντας την ένωσή του με τον Θεό Πατέρα μέσω της προσευχής. Γιατί δε φτάνει που προσευχήθηκε ο Χριστός. Πρέπει να προσευχόμαστε και ‘μεις, «ίνα πάντες εν ώσιν». Πρέπει όχι μονάχα να το θέλουμε, αλλά και να συμβάλουμε σ’ αυτό, ατενίζοντας με αγάπη σε κάθε προσπάθεια για την ένωση του κόσμου στο πρόσωπο του ενός και αδιαιρέτου Χριστού. Γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει τελικά να πραγματοποιηθεί τ’ όνειρο τόσων αιώνων: «Μία ποίμνη, εις ποιμήν».
ΛΕΥΚΕΣ ΧΩΡΕΣ
Μέσα στον σύγχρονο διαλυτικό κι αντιθετικό κόσμο, στη σύγχυση γλωσσών και στην ασυνεννοησία των λαών· μέσα στην απόμακρη κλαγγή ενός μελλοντικού ίσως πολέμου, πρέπει ο λόγος του Ευαγγελίου ν’ ακουστή σαν αντίλαλος αγάπης. Να συναδελφώσει τους λαούς. Να κάμει λευκές τις χώρες του κόσμου, χώρες αγάπης. Με αυτή την έννοια, κάθε κήρυγμα του Ευαγγελίου πρέπει να είναι κήρυγμα αγάπης. Ετσι, που να μεταβάλει τους παγετώνες της έχθρας, όπου ζούμε σήμερα, σε μια χώρα πνευματικής ευφορίας. Να γίνει μια λευκή χώρα, στον χώρο του πνεύματος. Μια χώρα, όπως εκείνη που δημιούργησε στους αγρούς της Συχέμ ο Χριστός με το κήρυγμά του. Κι όπως τις άλλες ακόμα που οραματίστηκε με τη διάδοση του κηρύγματός του, όταν είδε να ’ρχωνται προς Αυτόν οι Σαμαρείτες. Τότε που είπε στους μαθητές του: «Επάρατε τους οφθαλμούς υμών και θεάσασθε τας χώρας, ότι λευκαί είσι προς θερισμόν ήδη».
ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΛΟΓΟΥ
Το εκκλησιαστικό κήρυγμα περνά σήμερα μια σοβαρή κρίση. Για να γίνει ουσιαστική η προσφορά του πρέπει να πάρει μια νέα μορφή που ν’ ανταποκρίνεται όχι μόνο στις ψυχοκοινωνικές ανάγκες του καιρού μας, μα και στους σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας. Η αναζήτηση μιας τέτοιας μορφής απασχολεί τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου, σε μιαν αναλυτική εισαγωγή του, κάτω από το φως μιας νέας έρευνας. Ακολουθούν 52 κηρύγματα (κύριο μέρος), που δημοσιεύθηκαν το 1971 – 72 σε μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα, με τον γενικό τίτλο “Εκκλησία και σύγχρονος άνθρωπος”. Και πού βελτιωμένα και με προσθήκες, προσφέρονται εδώ σαν υποδείγματα νέας μορφής λόγου στα Ευαγγέλια της Κυριακής. Στο παράρτημα του βιβλίου, με υπόδειγμα τη διασκευή ενός κηρύγματος για την τηλεόραση, δίνονται οδηγίες για την προσαρμογή του και στ’ άλλα μέσα επικοινωνίας: τον άμβωνα, το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο και το θέατρο.
