Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας η εκκλησιαστική μουσική, καθολική και ορθόδοξη, γνώρισε μεγάλη άνθηση. Η καθολική μουσική τους πρώτους δυο αιώνες (1211-1400 περίπου) ακολούθησε το Γρηγοριανό μέλος, δηλαδή ήταν μονοφωνική (cantus firmus). Η πολυφωνική φάση πιθανόν εμφανίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα, σύμφωνα με την αναφορά στο ρήμα μπισκαντάρω (δυο φωνές) στην ποίηση του Στέφανου Σαχλίκη. Το 1471 ιδρύθηκε σχολή καθολικής εκκλησιαστικής μουσικής στον Άγιο Τίτο στο Ηράκλειο, ενώ το όργανο το οποίο συνόδευε τους πολυφωνικούς ψαλμούς υπήρχε σε καθολικούς και ορθόδοξους ναούς. Με άλλα λόγια, υπήρχε πολυφωνική ψαλμωδία και στους ορθόδοξους ναούς στο πλαίσιο της προσπάθειας εκλατινισμού της Κρήτης. Αυτή η πολυφωνία μεταφέρθηκε από Κρήτες ψάλτες στα Επτάνησα, όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία «ως ψάλλονται παρά των Κρηταίων».
Ο πιο σημαντικός μουσικός στο Βενετοκρατούμενο Χάνδακα ήταν ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης, Il Greco (1518-1572 περίπου), καθολικός κληρικός, οργανίστας και μουσικοδιδάσκαλος στον Άγιο Τίτο. Το 1549 έγινε cantore στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας, όπου συνεργάστηκε με την θρησκευτική χορωδία του ναού, ενώ το 1560 εγκαταστάθηκε στο Μόναχο της Βαυαρίας ως Διαμαρτυρόμενος, όπου συνεργάστηκε με την χορωδία της Kapelle συνθέτοντας εκκλησιαστική και κοσμική μουσική. Το 1567 επίστρεψε στη θέση του στον Άγιο Τίτο στο Χάνδακα ως καθολικός, έχοντας εκδώσει δυο μουσικά βιβλία (1564, 1566) με 38 μοτέτα, 6 μαδριγάλια και 2 ναπολιτάνες. Την ίδια περίοδο με τον Φραγκίσκο Λεονταρίτη άκμασε κι ένας άλλος Κρητικός μουσικός βιρτουόζος του κορνέτου ο Φραγκίσκος de Laudis, ο οποίος ζούσε στη Βενετία. Κατά την περίοδο 1572-1577 εργάστηκε ως τρομπονίστας στο HopfKapele του Μονάχου, ενώ το 1591 ονομάστηκε Piffaro (φλαουτίστας) del Doge στη Βενετία.
Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική συνυπήρχε με την καθολική και δανείστηκε, όπως προαναφέρθηκε, δυο βασικά στοιχεία από αυτήν, το όργανο και την πολυφωνία. Τον 15ο αιώνα υπήρχαν ιδιωτικές σχολές βυζαντινής μουσικής στο Χάνδακα και τον 16ο αιώνα ιδρύθηκαν και δημόσιες σχολές. Η άνθιση της βυζαντινής μουσικής οφείλεται στην μετοίκηση στην Κρήτη πολλών άξιων ιεροψαλτών από την Κωνσταντινούπολη μετά την άλωση της πόλης το 1453. Έτσι, μαζί με τους: Ιωάννη Πλουσηδιανό, Ακάκιο Χαλκιόπουλο, Ιωάννη Ζαχαρία, Ιωάννης Βατατζής, Δημήτριο Τάμια ή Ντάμια (από το 1610 πρωτοψάλτης στο Χάνδακα), ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στο Χάνδακα οι κορυφαίοι Κωνσταντινοπολίτες ιεροψάλτες Ιωάννης Λάσκαρης και Μανουήλ Δούκας Χρυσάφης. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τα Χανιά, καθώς όπως είναι γνωστό δεν σώθηκε το αρχείο της πόλης κατά την τουρκική κατάληψη το 1645. Εντούτοις, είναι βέβαιο ότι οι λατρευτικές και εκκλησιαστικές συνήθειες ήταν κοινές στα μεγάλα αστικά κέντρα της μεγαλονήσου.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
Πηγές
1. Μπαμίχας Π., Δυτική μουσική στη βενετοκρατούμενη Ελλάδα. Α. Κρήτη (CANDIA), εκδ. Παπαγρηγορίου – Νάκας, Αθήνα 2015.
2. Παναγιωτάκης Ν., Η παιδεία και η μουσική κατά την Ενετοκρατία, εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Κρήτη 1990.
