Οι εικόνες καταστροφής από τις δασικές πυρκαγιές έχουν γίνει πλέον – δυστυχώς – σύνηθες θέαµα κάθε καλοκαίρι. Αυτό που όµως δεν είναι ορατό και συχνά αγνοείται είναι η χηµική ρύπανση που αφήνουν πίσω τους οι φωτιές, τόσο στον αέρα, όσο στο έδαφος και το νερό και τελικά επηρεάζουν και τον άνθρωπο αλλά και τα ζώα που ζουν σε αυτό το περιβάλλον.
Όταν καίγεται φυτική ύλη, οικιακά υλικά, πλαστικό, ελαστικά ή βιοµηχανικά προϊόντα, παράγεται ένα σύνθετο µείγµα χηµικών ουσιών. Ο καπνός και η στάχτη από τις πυρκαγιές περιέχουν σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία µπορεί να περιέχουν:
Μικροσωµατίδια (PM2.5, PM10): Υπεύθυνα για ερεθισµούς και βλάβες στο αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστηµα.
Πολυκυκλικούς Αρωµατικούς Υδρογονάνθρακες (PAHs): Καρκινογόνες ενώσεις που δηµιουργούνται από την ατελή καύση.
∆ιοξίνες και φουράνια: Τοξικές ουσίες µε πιθανή δράση ως ενδοκρινικοί διαταράκτες.
Βαρέα µέταλλα (π.χ. µόλυβδος, κάδµιο, υδράργυρος): Επικίνδυνα κυρίως µέσω συσσώρευσης στο σώµα.
Η έκθεση µέσω της εισπνοής σε αυτές τις ουσίες, ακόµα και σε χαµηλές συγκεντρώσεις, µπορεί να προκαλέσει άµεσες επιπτώσεις όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία (επί παραδείγµατι πονοκεφάλους, δύσπνοια, βήχα ενώ σε άτοµα µε χρόνιες παθήσεις να επιδεινώσει την κλινική τους εικόνα). Η χρόνια έκθεση, ακόµα και µετά την κατάσβεση της φωτιάς, συνδέεται στη βιβλιογραφία µε νευρολογικές, ενδοκρινικές και καρκινικές επιπτώσεις (Nguyen et al. 2021, Miller et al. 2024).
Τα τοξικά υπολείµµατα δεν παραµένουν στον αέρα. Κατακάθονται στο έδαφος, εισχωρούν στο υπέδαφος και τελικά περνούν στη διατροφική αλυσίδα. Καλλιέργειες που εκτίθενται σε πυκνή τέφρα ή καπνό µπορεί να περιέχουν υπολείµµατα PAHs και βαρέων µετάλλων. Η χρήση τέτοιων προϊόντων χωρίς έλεγχο είναι πιθανή πηγή χρόνιας έκθεσης στον άνθρωπο (Fernandez-Marcos 2022). Ειδικά οι διοξίνες, µπορεί να παραµείνουν και πάνω από 10 χρόνια στο ανθρώπινο σώµα, και αποθηκεύονται στο λίπος (White and Birnbaum 2009).
Ο κλάδος της περιβαλλοντικής τοξικολογίας βοηθά στον εντοπισµό, τη µέτρηση και την αξιολόγηση αυτών των κινδύνων.
Μετά από µεγάλης έκτασης πυρκαγιές θα ήταν χρήσιµο για να προληφθούν οι µακροχρόνιες επιπτώσεις στη δηµόσια υγεία να ληφθούν τα απαραίτητα µέτρα από τις αρµόδιες αρχές ώστε:
(α) Να γίνεται δειγµατοληψία αέρα, εδάφους, νερού και προϊόντων του πρωτογενή τοµέα από περιοχές που έχουν πληγεί από πυρκαγιές µεγάλης έκτασης προκειµένου να γίνεται έλεγχος της χηµικής ρύπανσης.
(β) Να γίνεται ανάλυση ρύπων και επικινδυνότητας της έκθεσης.
(γ) Να γίνονται συστάσεις µε σκοπό τον περιορισµό της ανθρώπινης έκθεσης, ειδικά σε ευάλωτους πληθυσµούς.
Είναι δεδοµένο ότι οι πυρκαγιές αποτελούν ένα τεράστιο οικολογικό πλήγµα για τον πλανήτη µας και τον άνθρωπο.
Σίγουρα λοιπόν προτεραιότητα έχουν όλες οι ενέργειες που αποσκοπούν στη πρόληψη αλλά και τη καταστολή τους.
Ωστόσο, η αόρατη αυτή απειλή που αφήνουν µεγάλες πυρκαγιές είναι σηµαντικό να ενταχθεί στο τραπέζι των προβληµάτων, ώστε να προστατευτούµε καλύτερα ατοµικά αλλά και συλλογικά.
Η επιστήµη της περιβαλλοντικής τοξικολογίας είναι εδώ για να προσφέρει αυτή τη γνώση. Το µόνο που µένει είναι να την ακούσουµε.
*Ο δρ Ματθαίος Καββαλάκης
είναι χηµικός, τοξικολόγος (PhD) (Eur. Registered Toxicologist)
διδάκτωρ Επιστηµών Υγείας,
Ιατρικής Σχολής
Πανεπιστηµίου Κρήτης
Πηγές
Nguyen HD, Azzi M, White S, Salter D, Trieu T, Morgan G, Rahman M, Watt S, Riley M, Chang LT, Barthelemy X, Fuchs D, Lieschke K, Nguyen H. (2021) The Summer 2019-2020 Wildfires in East Coast Australia and Their Impacts on Air Quality and Health in New South Wales, Australia. Int J Environ Res Public Health. 2021 Mar 29;18(7):3538.
Miller MR, Landrigan PJ, Arora M, Newby DE, Münzel T, Kovacic JC. (2024) Environmentally Not So Friendly: Global Warming, Air Pollution, and Wildfires: JACC Focus Seminar, Part 1. J Am Coll Cardiol. 2024 Jun 11;83(23):2291-2307.
Fernandez-Marcos ML. (2022) Potentially Toxic Substances and Associated Risks in Soils Affected by Wildfires: A Review. Toxics. 2022 Jan 11;10(1):31.
White SS, Birnbaum LS. (2009) An overview of the effects of dioxins and dioxin-like compounds on vertebrates, as documented in human and ecological epidemiology. J Environ Sci Health C Environ Carcinog Ecotoxicol Rev. 2009 Oct;27(4):197-211.
