Η έκβαση του πολέµου στην Ουκρανία δεν είναι µόνο ευρωπαϊκή υπόθεση αλλά αναδιαµορφώνει τον παγκόσµιο συσχετισµό ισχύος, τα ενεργειακά ρεύµατα και τα πρότυπα κυρώσεων.
∆ύο ασιατικές δυνάµεις, η Κίνα και η Ινδία, έχουν επωφεληθεί οικονοµικά από τις ανακατατάξεις, αλλά αντιµετωπίζουν αντιφατικά κίνητρα ως προς µια ενδεχόµενη ειρήνευση. Η Κίνα προβάλλει ρητορικά την πολιτική διευθέτηση και δηλώνει «ουδετερότητα», ενώ ταυτόχρονα έχει βαθύνει τη στρατηγική σύµπλευση µε τη Ρωσία και απολαµβάνει εκπτώσεις ενέργειας και γεωπολιτική ανάσα όσο οι ΗΠΑ παραµένουν απορροφηµένες στην Ευρώπη. Η Ινδία, από την πλευρά της, εκµεταλλεύτηκε τις εκπτώσεις στο ρωσικό αργό για να θωρακίσει την ανάπτυξή της, αλλά πληρώνει αυξανόµενο διπλωµατικό και εµπορικό κόστος στη σχέση της µε τις ΗΠΑ και την ΕΕ.
Η κινεζική οπτική
Επισήµως, η Κίνα από 2022 υποστηρίζει πολιτική διευθέτηση, µε την 12-σηµεία πρότασή της (σεβασµός κυριαρχίας, κατάπαυση πυρός, επανέναρξη συνοµιλιών, άρση «νοοτροπίας Ψυχρού Πολέµου» κ.ο.κ.). Η διατύπωση αυτή επιτρέπει στην Κίνα να εµφανίζεται ως πιθανός µεσολαβητής χωρίς να καταδικάζει τη Ρωσία, αφήνοντας χώρο σε βάσιµες ανησυχίες ασφαλείας όλων των πλευρών. Πολιτικά, η πρόταση αποτελεί περισσότερο πλαίσιο αρχών παρά εφαρµόσιµο οδικό χάρτη, αλλά προσφέρει στην Κίνα διπλωµατικό κεφάλαιο σε Ευρώπη και Παγκόσµιο Νότο.
Στο πεδίο των υλικών συµφερόντων, µια παρατεταµένη σύγκρουση εξυπηρετεί αρκετές κινεζικές επιδιώξεις. Όσο οι ΗΠΑ επικεντρώνονται στην Ευρώπη, µειώνεται η πίεση στην Ανατολική Ασία οπότε η Κίνα δεν θέλει ρωσική ήττα. Η Ρωσία αναπροσανατόλισε εξαγωγές πολλών προϊόντων προς Ασία, µε την Κίνα να απορροφά µεγάλους όγκους πετρελαίου, αποκοµίζοντας εκπτώσεις και ενισχύοντας την ενεργειακή της ασφάλεια. Η επιβολή ολοένα αυστηρότερων ευρωπαϊκών µέτρων (π.χ. περιορισµοί στα «προϊόντα διύλισης από ρωσικό αργό» µέσω τρίτων χωρών) µεταβάλλει τις ροές ντίζελ και αναδιατάσσει την αγορά προς όφελος ασιατικών διυλιστηρίων και εµπόρων που µπορούν να «κινούνται δηµιουργικά».
Μια ειρήνευση για την Κίνα θα είχε αρκετά οφέλη. Βραχυπρόθεσµα θα µείωνε τον κίνδυνο κλιµάκωσης δευτερογενών κυρώσεων κατά κινεζικών εταιρειών, θα σταθεροποιούσε τις ευρωπαϊκές αγορές όπου η Κίνα επιδιώκει επανεκκίνηση επενδυτικών σχέσεων και θα περιόριζε τη νοµική πολιτική έκθεση γύρω από το αθέµιτο διεθνές εµπόριο. Μεσοπρόθεσµα θα έφερνε πίσω την αµερικανική προσοχή στην Ινδο-Ειρηνική, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και στην Ταϊβάν, µια εξέλιξη που η Κίνα δεν επιθυµεί. ∆ιπλωµατικά η Κίνα θα επιχειρούσε να «καρπωθεί» την ειρήνη προβάλλοντας τον δικό της ρόλο µεσολάβησης και συµµετέχοντας σε ανοικοδόµηση και στις υποδοµές.
Η Κίνα έχει αντικρουόµενα κίνητρα. Ρητορικά υποστηρίζει τη διπλωµατία αλλά στην πραγµατικότητα ωφελείται από µια χαµηλού ρίσκου παράταση που κρατά την Ουάσιγκτον απασχοληµένη. Αν όµως διαφανεί αξιόπιστος ορίζοντας ειρήνης µε εγγυήσεις ασφαλείας, η Κίνα θα επιδιώξει να επισηµοποιήσει τον ρόλο της ως εγγυήτριας και ως χρηµατοδότης ανοικοδόµησης για να κερδίσει επιρροή στην Ευρώπη και στον Παγκόσµιο Νότο.
Η ινδική οπτική
Η Ινδία ακολουθεί γραµµή στρατηγικής αυτονοµίας κάνοντας διάλογο µε όλες τις πλευρές, αποφεύγει καταδίκη της Ρωσίας, αλλά δίνει συνεχή έµφαση στη διπλωµατία και τον διάλογο. Η εµβληµατική φράση του Μόντι προς τον Πούτιν «η σηµερινή εποχή δεν είναι εποχή πολέµου» το 2022 αποτύπωσε τη δηµόσια θέση της Ινδίας.
Ο πόλεµος, ωστόσο, δηµιούργησε παράθυρο ευκαιρίας. Έτσι η Ινδία έγινε κορυφαίος αγοραστής ρωσικού αργού, µειώνοντας δραστικά το κόστος εισαγωγών, προστατεύοντας την ανάπτυξη και κερδίζοντας υψηλά διυλιστικά περιθώρια εξάγοντας προϊόντα (ντίζελ, κηροζίνη) σε αγορές που περιόρισαν τις άµεσες ρωσικές ροές. Πριν από τον πόλεµο στην Ουκρανία, η Ινδία αγόραζε µόλις το 1% του ρωσικού αργού πετρελαίου. Σήµερα το ποσοστό αυτό είναι 42%. Η Μόσχα δήλωσε επίσηµα ότι οι έξτρα δασµοί και οι λεγόµενες ποινές είναι απαράδεκτες και ανακοίνωσε έκπτωση 5% στο αργό πετρέλαιο για την Ινδία. Έτσι, ενώ ο Τραµπ προσπαθεί να τιµωρήσει την Ινδία, παίρνει φθηνότερο πετρέλαιο. Από την άλλη µεριά η έκπτωση αυτή δείχνει ότι η Ρωσία ανησυχεί από τυχόν µείωση των εξαγωγών πετρελαίου προς την Ινδία. Η έκπτωση 5% σηµαίνει περίπου 2 δολάρια λιγότερα ανά βαρέλι µε τις σηµερινές τιµές.
Αυτό το ενεργειακό arbitrage έχει όµως κόστος για την Ινδία καθώς αντιµετωπίζει µια νέα πραγµατικότητα. Πρώτον οι κυρώσεις από τις ΗΠΑ καθώς έχουν αυξήσει την πίεση προς την Ινδία, µε την απόφαση τις 6 Αυγούστου για υψηλούς δασµούς έως 50% σε ορισµένα ινδικά προϊόντα που εξάγονται στις ΗΠΑ, λόγω συνεχιζόµενων αγορών ρωσικού πετρελαίου, γεγονός που ήδη επιβαρύνει το κλίµα. ∆εύτερον πίεση από την ΕΕ καθώς τα νέα πακέτα κυρώσεων της ΕΕ επιχειρούν να κλείσουν το παράθυρο για καύσιµα που έχουν διυλιστεί από ρωσικό αργό σε τρίτες χώρες, πλήττοντας ιδίως ιδιωτικά διυλιστήρια της Ινδίας. Και τέλος διεξάγει προβληµατικές συναλλαγές εκτός δολαρίου καθώς οι πληρωµές σε ρουπίες ή ρούβλια αποδείχθηκαν πιο περίπλοκες απ’ όσο διαφηµίστηκαν, καθώς η Ρωσία έχει περιορισµένη δυνατότητα να «ανακυκλώσει» ρουπίες και συχνά προτιµώνται άλλα νοµίσµατα µε αποτέλεσµα να υπάρχουν συναλλακτικές τριβές λόγω της αστάθειας των άλλων νοµισµάτων ως προς το δολλάριο.
Μια ειρήνευση θα είχε αρκετά οφέλη και για την Ινδία. Θα υπάρξει σταθερότητα τιµών καθώς µια διατηρήσιµη κατάπαυση πυρών θα µείωνε τα ασφάλιστρα σε πετρέλαιο και ναύλα, περιορίζοντας τις ασφαλιστικές στρεβλώσεις και τη «σκιώδη» ναυτιλία, στην οποία καταφεύγουν ήδη ορισµένες χώρες υπό την πίεση ευρωπαϊκών µέτρων. Με την οµαλοποίηση, οι εκπτώσεις στα ρωσικά πετρέλαια πιθανότατα θα συµπιεστούν. Άρα, η Ινδία θα χάσει µέρος του άµεσου οφέλους από φθηνό πετρέλαιο, αλλά θα κερδίσει από την ευρύτερη σταθερότητα, τη µείωση των εµπορικών και πολιτικών κινδύνων και την ανάκτηση πρόσβασης σε ευρωπαϊκές αγορές καυσίµων. Η αποκλιµάκωση θα διευκολύνει τη συνέχιση µεγάλων πρωτοβουλιών οικονοµικής διασύνδεσης όπως ο Ινδικός δρόµος του µεταξιού, ο Ινδο-Μέσος Ανατολή–Ευρώπη Οικονοµικός ∆ιάδροµος (IMEC), που ανακοινώθηκε στο G20 του 2023 και φιλοδοξεί να συνδέσει Ινδία–Κόλπο–ΕΕ (µε κατάληξη και στην Ελλάδα), αντισταθµίζοντας γεωοικονοµικά τον κινεζικό δρόµο του µεταξιού (BRI).
Η Κίνα και η Ινδία ακολουθούν διαφορετικές αλλά εξίσου πραγµατιστικές διαδροµές απέναντι στην προοπτική ειρήνευσης στην Ουκρανία. Η Κίνα επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει διπλωµατικά µια λύση που δεν θα µετατρέψει την Ουκρανία σε εφαλτήριο πλήρους αµερικανικής αναδίπλωσης προς την Ασία. Στο µεταξύ, η παρατεταµένη χαµηλής έντασης σύγκρουση της επιτρέπει να κερδίζει χρόνο και επιρροή. Η Ινδία, αντιθέτως, έχει άµεσο οικονοµικό όφελος από τις εκπτώσεις, αλλά αντιλαµβάνεται ότι η µακροπρόθεσµη ευηµερία της περνά από σταθερές σχέσεις µε τη ∆ύση, σαφή πλαίσια συµµόρφωσης και µεγάλα διασυνδετικά πρότζεκτ όπως ο IMEC.
Εντέλει, η ειρήνευση δεν θα κριθεί µόνο από τα χαρακώµατα στην Ανατολική Ευρώπη αλλά θα κριθεί και από το εάν οι αποφάσεις στην Κίνα και στην Ινδία θα προκρίνουν σταθερότητα µε κανόνες έναντι βραχυπρόθεσµων κερδών. Οι αποφάσεις εξαρτούνται και από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, οι οποίες κατά την επιβολή κυρώσεων θα πρέπει να αποφεύγουν την τιµωρητική µονοµέρεια, ώστε να µην ωθούνται καίριοι εταίροι σε «γκρίζες» πρακτικές. Οι κυρώσεις θα πρέπει να πιέζουν οικονοµικά την Ρωσία έως ότου υπογράψει ειρήνη. Στην Ρωσία ο βασικός τραπεζικός δανεισµός είναι εξαιρετικά προβληµατικός µαζί µε τα άλλα οικονοµικά προβλήµατα αυτό είναι το αδύναµο σηµείο της ρωσικής οικονοµίας. Πάνω από το 20% των ενεργειακών της υποδοµών έχουν χτυπηθεί από την Ουκρανία τους τελευταίους µήνες. Οι ΗΠΑ και οι σύµµαχοί τους µπορούν να πιέσουν περαιτέρω την οικονοµία της ρωσίας µε τους δευτερογενείς δασµούς έως την επίτευξη ειρήνης.
Μόνο έτσι η ειρήνη θα µπορούσε να επιτευχθεί στην Ουκρανία και να γίνει καταλύτης για µια πιο ανθεκτική διεθνή οικονοµική τάξη και όχι µια ακόµη αφορµή για κατακερµατισµό. Το µήνυµα πρέπει να είναι κατανοητό προς όλους: όλοι είµαστε µέρος αυτού του κόσµου σε ένα παγκόσµιο σύστηµα. Αν αυτός ο πλανήτης καταρρεύσει, θα χάσουν κι εκείνοι που έχουν αναθεωρητικές φιλοδοξίες µαζί µε όλους τους άλλους. Η ∆ύση φαίνεται ότι περισσότερο από ποτέ έχει κατανοήσει ότι πρέπει να συνεργαστεί για να αντιµετωπίσει τις αναθεωρητικές χώρες.
*Ο Ατσαλάκης Γιώργος Οικονοµολόγος,
Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης,
Εργαστήριο Επιστηµονικών ∆εδοµένων
