«Πεντηκοστήν εορτάζοµεν και Πνεύµατος επιδηµίαν…
Τούτο το Πνεύµα συνδηµιουργεί µεν Υιώ
και την κτίσιν και την ανάστασιν…»
Η αγία εορτή της Πεντηκοστής είναι ένας ξεχωριστός σταθµός στον εορτολογικό κύκλο του ενιαυτού για την Εκκλησία µας. Αυτή µαζί µε το Πάσχα αποτελούν τις αρχαιότερες εορτές, οι οποίες ανάγονται ως τους αποστολικούς χρόνους. Η µεγάλη αυτή εορτή προβάλλει ως ανακεφαλαίωση του λυτρωτικού επί γης έργου του Σωτήρος µας Χριστού και ως νέα δυναµική αφετηρία της υλοποιήσεως και ολοκληρώσεως του θείου σχεδίου για τη σωτηρία του ανθρωπίνου γένους και ολοκλήρου της δηµιουργίας.
Η εορτή της Πεντηκοστής συστήθηκε από την Εκκλησία µας, µαζί µε πολλές άλλες εορτές, υπό την επίδραση αντίστοιχης εορτής του Ιουδαϊσµού, φυσικά µε εντελώς άλλο νόηµα και περιεχόµενο, όπως τονίζει ο άγιος Αυγουστίνος (Epist.55). Οι Εβραίοι πράγµατι εόρταζαν τη δική τους Πεντηκοστή, η οποία απείχε πενήντα ηµέρες από την εορτή του νοµικού Πάσχα. Ονοµάζονταν «Εορτή των Εβδοµάδων» (Εξ.34,22 και ∆ευτ.16,10) και ποιούνταν κατ’ αυτήν η µνεία της χορηγήσεως του Νόµου στον Μωυσή, πενήντα ηµέρες από τον εορτασµό του πρώτου Πάσχα στην έρηµο του Σινά (Εξ.19,1). ∆ιαρκούσε µία ηµέρα και προσφέρονταν οι απαρχές της νέας συγκοµιδής των καρπών της γης, τα «πρωτογεννήµατα» στο ναό της Ιερουσαλήµ, ως ευχαριστία στο χορηγό των αγαθών Θεό.
Με την εορτή της νοµικής αυτής εορτής συνέπεσε το µεγάλο γεγονός της καθόδου του Παναγίου Πνεύµατος στο υπερώο της Ιερουσαλήµ, πενήντα ηµέρες µετά την λαµπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου µας Ιησού Χριστού. Όπως µας εξιστορεί µε ακρίβεια ο θεόπνευστος συγγραφέας των «Πράξεων των Αποστόλων», ευαγγελιστής Λουκάς, «εν τω συµπληρούσθαι την ηµέραν της πεντηκοστής ήσαν άπαντες (οι απόστολοι) οµοθυµαδόν επί τω αυτό. Και άφνω εκ του ουρανού ήχος ώσπερ φεροµένης πνοής βιαίας, και επλήρωσεν όλον τον οίκον ου ήσαν καθήµενοι και ώφθησαν αυτοίς διαµεριζόµεναι γλώσσαι ωσεί πυρός, εκάθισέ τε εφ’ ένα έκαστον αυτών, και επλήσθησαν άπαντες Πεύµατος Αγίου, και ήρξατο λαλείν ετέραις γλώσσαις καθώς το Πνεύµα εδίδου αυτοίς αποφθέγγεσθαι» (Πράξ.2,1-4).
Την Κυριακή λοιπόν εορτάζουµε την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύµατος, δηλαδή, εκείνη την ηµέρα ήλθε το Άγιο Πνεύµα στους Μαθητές του Χριστού.
Όπως αναφέρεται και στο Συναξάρι της ηµέρας:
Τῇ αὐτῇ ἡµέρᾳ, Κυριακῇ ὀγδόῃ ἀπὸ τοῦ Πάσχα, τὴν ἁγίαν Πεντηκοστὴν ἑορτάζοµεν.
Στίχοι
Πνοῇ βιαίᾳ γλωσσοπυρσεύτως νέµει,
Χριστὸς τὸ θεῖον Πνεῦµα τοῖς Ἀποστόλοις.
Ἐκκέχυται µεγάλῳ ἑνὶ ἤµατι Πνεῦµ’ ἁλιεῦσι.
Ταῖς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων πρεσβείαις, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡµῶν, ἐλέησον ἡµᾶς. Ἀµήν.
Την ∆ευτέρα εορτάζουµε πάλι την Αγία Τριάδα αφού γνωρίζουµε και πιστεύουµε ότι κοινή είναι η ενέργεια του Τριαδικού Θεού και ποτέ δεν µπορεί να χωρισθή και να αποµονωθή ένα Πρόσωπο από τα άλλα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Όµως οι άγιοι Πατέρες µας πού έβαλαν σε άριστη σειρά και τάξη όλα τα θέµατα της πίστεως µας, για να δώσουν τιµή στο Άγιο Πνεύµα, όρισαν να το εορτάζουµε και κατά την Πεντηκοστή, αλλά και ξεχωριστά την ∆ευτέρα.
Εµείς σήµερα πού γιορτάζουµε τη δική µας Πεντηκοστή, πρέπει να γνωρίζουµε ότι την ήµερα αυτή, όταν εορταζόταν η Πεντηκοστή των Εβραίων, ήλθε το Άγιο Πνεύµα στους Μαθητές του Χριστού.
Επειδή, λοιπόν, οι Άγιοι Πατέρες θεώρησαν καλό να ξεχωρίσουν τις γιορτές για να τιµήσουν µε τον τρόπο αυτό το µεγαλείο του Παναγίου και Ζωοποιού Πνεύµατος, γι’ αυτό την εποµένη της Πεντηκοστής, την ∆ευτέρα, εορτάζουµε το Πανάγιο Πνεύµα, πού είναι µία υπόσταση της Αγίας Τριάδος.
Ο ενοποιητικός ρόλος του Αγίου Πνεύµατος αναδεικνύεται µε σαφήνεια στο Κοντάκιο της ακολουθίας του Όρθρου: «Ὅτε καταβὰς τὰς γλώσσας συνέχεε, διεµέριζεν ἔθνη ὁ Ὕψιστος· ὅτε τοῦ πυρὸς τὰς γλώσσας διένειµεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε, καὶ συµφώνως δοξάζοµεν τὸ πανάγιον Πνεῦµα.»
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ζωή της Εκκλησίας πέρασε σε µια ριζικά νέα φάση, η οποία έχει άµεση σχέση µε την διαρκή κοινωνία του Αγίου Πνεύµατος στην εκκλησιαστική σύναξη, που έχει ως αποτέλεσµα τη διαρκή κοινωνία µεταξύ του Θεού, των µελών της Εκκλησίας καθώς και σύνολης της κτιστής πραγµατικότητας. Αναφορικά µ’ αυτήν την στενή σχέση µεταξύ του Αγίου Πνεύµατος και της Εκκλησίας, ο Άγιος Ειρηναίος Λυώνος (130-202 µ.Χ.) είχε αναφέρει τα εξής: «Όπου είναι η Εκκλησία, εκεί είναι το Πνεύµα του Θεού, και όπου είναι το Πνεύµα του Θεού, εκεί είναι η Εκκλησία και κάθε χάρη και το Πνεύµα της Αληθείας». (Κατά των Αιρέσεων, 3.24.1).
Με τη µόνιµη παρουσία του Πνεύµατος της Αληθείας στην Εκκλησία, εµείς ως πιστοί στον 21ο αιώνα, είµαστε σε θέση να ψάλλουµε: « Εἴδοµεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβοµεν Πνεῦµα ἐπουράνιον, εὕροµεν Πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γὰρ ἡµᾶς ἔσωσε». Είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε ότι µας δόθηκε η αλήθεια, διότι η αλήθεια είναι αυτή που θα µας σώσει, θα µας ελευθερώσει (πρβλ. Ιωάννης 8:31-32), και θα µας οδηγήσει στην ουράνια και αιώνια βασιλεία του Θεού.
Επιπλέον, το Άγιο Πνεύµα δεν µας οδηγεί µόνο στην πληρότητα της αλήθειας του Θεού, αλλά εξασφαλίζει και την κοινωνία µας µε τον Χριστό. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης (4ος αιώνας) γράφει ότι ο Χριστός «λάµπει µέσα στις ψυχές µας διά µέσου του Αγίου Πνεύµατος, γιατί είναι αδύνατο να θεωρηθεί διαφορετικά ο Κύριος Ιησούς, παρά µόνο µε τη χάρη του Αγίου Πνεύµατος» (Κατά Ευνοµίου 1.530-32). Κατά συνέπεια, το Άγιο Πνεύµα είναι που µας δείχνει και φωτίζει την πορεία µας µέσα στην Εκκλησία προς τον Χριστό, ανοίγοντας µας τον δρόµο για να συναντήσουµε τον Χριστό και να ζήσουµε µαζί Του. Είναι αυτό που µας ενώνει µε τον Χριστό και µεταξύ µας ως «Πνεύµα κοινωνίας» (Β΄ Κορινθίους 13:13), ούτως ώστε να είµαστε ενωµένοι γεµάτοι χαρά και µε απλότητα στην καρδιά (Πράξεις 2:46).
Ο Απόστολος Παύλος µας επισηµαίνει ότι γνωρίζουµε πως έχουµε το Πνεύµα εντός µας όταν ζούµε µε αγάπη: «ο καρπός του Αγίου Πνεύµατος είναι η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η µακροθυµία, η καλοσύνη, η αγαθότητα, η πίστη» (Προς Γαλάτας 5:22). Γι’ αυτό το λόγο, ας προσπαθήσουµε να αναζητήσουµε την αγάπη του Θεού, η οποία δεν έχει µόνο τη δύναµη να µας ενώνει µε τον Κύριο και µεταξύ µας, αλλά είναι επίσης ικανή να βρίσκει λύσεις και οδούς, όταν το µόνο που βλέπουµε µπροστά µας είναι αδιέξοδα και ανυπέρβλητα εµπόδια.
Οι γονυκλισίες κατά την ακολουθία της Κυριακής της Πεντηκοστής
Αµέσως µετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία της Πεντηκοστής, τελείται ο Εσπερινός της ∆ευτέρας του Αγίου Πνεύµατος, ο λεγόµενος «Εσπερινός της Γονυκλισίας».
Από την ηµέρα του Πάσχα µέχρι και ανήµερα της Πεντηκοστής, η γονυκλισία είναι απαγορευµένη από την Εκκλησία µας, σύµφωνα µε τους Ιερούς Κανόνες, για να υπογραµµίζεται το χαρούµενο και σωτήριο µήνυµα της Ανάστασης. Όµως κατά τον εσπερινό της γονυκλισίας το «ορθοστάδην» παραµερίζεται, για να χαιρετίσουµε θεοπρεπώς το Πανάγιο Πνεύµα, αλλά και για να οµολογήσουµε όλοι µας µε ειλικρίνεια, συντριβή, ταπείνωση και µετάνοια ότι αµαρτήσαµε, και να ζητήσουµε το έλεος και την συγγνώµη του Θεού. Άλλωστε και ο ίδιος ο Κύριος προσευχόταν γονατιστός.
Αναγιγνώσκονται µπροστά από την Ωραία Πύλη επτά ευχές, οι οποίες χωρίζονται σε τρεις οµάδες και κατά την ώρα της αναγνώσεως των ευχών αυτών όλοι κλίνουν τα γόνατα (γονατίζουν), για αυτό και οι ευχές αυτές καλούνται ευχές της γονυκλισίας. Οι επτά ευχές είναι χωρισµένες σε τρεις οµάδες, όσες και οι γονυκλισίες.
Την έναρξη κάθε γονυκλισίας κηρύσσει ο διάκονος η ο εφηµέριος µε την φράση «Έτι και έτι, κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώµεν» και τη λήξη µε την φράση «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον, ανάστησον, και διαφύλαξον ηµάς ο Θεός».
Οι επτά αυτές ευχές είναι απλές στην µορφή αλλά πλούσιες σε δογµατικό περιεχόµενο. Συντάκτης τους θεωρείται ο Μέγας Βασίλειος, ή κατ’ άλλους ο Άγιος Σωφρόνιος Ιεροσολύµων.
Α΄ Γονυκλισία
Η πρώτη ευχή απευθύνεται στο πρώτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, τον Θεό-Πατέρα, και αποτελεί µία παράκληση στον Θεό να δεχθεί την συγγνώµη για τα αµαρτήµατα µας και να µας καθαρίσει µε την ενέργεια του Αγίου Του Πνεύµατος.
Στην δεύτερη ευχή ο Λειτουργός ευλογεί τον Θεό για την ηµέρα που πέρασε, ζητώντας συγχώρηση των αµαρτιών που έγιναν κατά την διάρκειά της. Στην συνέχεια ο λειτουργός προσεύχεται για την προστασία όλων των πιστών κατά την διάρκεια της νύχτας.
Β΄ Γονυκλισία
Η τρίτη ευχή απευθύνεται στον Ιησού Χριστό και τον καλεί να µας διδάξει πώς πρέπει να προσεύχεται ο άνθρωπος.
Η τέταρτη ευχή αποτελεί µια έκκληση στον ελεήµονα Χριστό να φανεί φιλεύσπλαχνος προς το δηµιούργηµα Του, τον άνθρωπο, και να τον προστατεύει από κάθε κακό, τόσο την ήµερα όσο και την νύχτα.
Γ΄ Γονυκλισία
Η πέµπτη και η έκτη ευχή αναφέρονται στους κεκοιµηµένους. Η Εκκλησία προσεύχεται στο Θεό για την ανάπαυση και λύτρωση τους.
Τέλος η έβδοµη ευχή περιέχει δοξολογία προς τον σοφό ∆ηµιουργό και παράκληση να φυλάει τα πλάσµατά Του σε όλον τον επίγειο βίο µας και να µας διατηρεί την ελπίδα της αιωνίου ζωής. Τέλος καλείται η Παναγία Θεοτόκος να µεσιτεύσει προς τον Θεό για την συγχώρηση των αµαρτιών του λαού.
Συµπερασµατικά θα λέγαµε πως τόσο οι ίδιες οι ευχές ως προς το περιεχόµενο τους, όσο και η λειτουργική πράξη κατά την ανάγνωση τους συµβολίζουν την φωνή όλης της Εκκλησίας που ζητά από το Θεό, την ηµέρα της Πεντηκοστής,Κατά την λαµπρή ακολουθία της γονυκλισίας, η οποία τελείται µε ευλάβεια στους ναούς αυτή τη µεγάλη ηµέρα, κλίνουµε ταπεινά τα γόνατά µας, προκειµένου να προσκυνήσουµε τον ουράνιο Βασιλέα, το Θεό Παράκλητο, να µας αγιάσει.
Να έλθει να σκηνώσει στις ψυχοσωµατικές µας υπάρξεις και να µας καθαρίσει από όλες τις βρωµερές κηλίδες, που λερώνουν την αυθεντική θεοδηµιούργητη φύση µας. Τον παρακαλούµε ευλαβικά να φωτίσει τη σκοτισµένη από την αµαρτία και τις αµαρτωλές µας έξεις διάνοιά µας και να µας πληρώσει µε θείο φωτισµό γνώσεως και επίγνωσης του µόνου αληθινού Θεού. Τον ικετεύουµε να µας πληµµυρίσει µε τα ακένωτα θεία χαρίσµατά Του και να µας γεµίσει µε τις ουράνιες θεόσταλτες δωρεές Του, ώστε η ύπαρξή µας να µεταβληθεί σε θεοειδές έσπερο της δικής Του καθαρότητας και αγιότητας.
Έχουµε απόλυτη ανάγκη της διαρκούς παρουσίας Του στη ζωή µας για να µπορούµε, χάρις σ’ Αυτόν, να πορευόµαστε στον επίγειο και εφήµερο βίο µας µε ασφάλεια, να αντιµετωπίζουµε τον κόσµο, ο οποίος «όλος εν τω πονηρώ κείται» (Α΄Ιωάν.5,19) νικηφόρα και να σωζόµαστε από «της γενεάς της σκολιάς ταύτης» (Πράξ.2,41), ασφαλώς, όπως τρανώς διακήρυξε ο απόστολος Πέτρος την αγία ηµέρα της Πεντηκοστής.
Το Πανάγιο Πνεύµα να ζήσει µέσα στις καρδιές µας. Να µας φωτίσει και να µας αγιάσει. Νά µας δώσει δύναµιν και υποµονή ώστε αντιµετωπίσουµε τα προβλήµατα και τις δοκιµασίες αυτής της ζωής µε ελπίδα και υποµονή, και νά µας αξιώσει να επιτύχουµε τήν σωτηρία της ψυχής µας, τήν κατάκτηση του Παραδείσου και νά ζήσουµε αιώνια θεώµενοι την θέαν του Τριαδικού Θεού, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύµατος, Αµήν.
