Έχουν τα νησιά Α.Ο.Ζ. (Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη); Η περίπτωση της Ισλανδίας που ήταν πρωτοπόρος στη διεκδίκηση της Α.Ο.Ζ. των 200 ναυτικών µιλίων σίγουρα παρουσιάζει ενδιαφέρον.
15.7.1975 Η κυβέρνηση της Ισλανδίας του µεγάλου αυτού νησιού του Βόρειου Ατλαντικού, αναγγέλλει την επέκταση της ΑΟΖ στα 200 ναυτικά µίλια, απαγορεύοντας στα βρετανικά αλιευτικά ανοικτής θάλασσας να ψαρεύουν µέσα στη νέα ΑΟΖ της. Ο πόλεµος του µπακαλιάρου εισέρχεται σε νέο στάδιο.
Ο µπακαλιάρος γνωστός στην παστή του µορφή σ’ εµάς, που σ’ άλλες εποχές ήταν η τροφή των φτωχών στα χωριά µας, αλιευόταν και εξαγόταν κυρίως από Ισλανδία και Νορβηγία. Για τους Βρετανούς όµως σε νωπή τηγανητή µορφή, τα fish & chips (όπως ακριβώς το σουβλάκι για µας ή το burger για τους Αµερικανούς) αποτελούσε την εθνική τους τροφή και µια ευκαιρία να καταναλώσουν άφθονες µπίρες.
Χιλιάδες τόνοι µπακαλιάρου αλιεύονταν κάθε χρόνο από βρετανικά αλιευτικά (που εξορµούσαν κυρίως από τη Σκωτία), κοντά στις πλούσιες σε ψάρια ακτές της Ισλανδίας, που τώρα όµως αποκλείονταν.
Στη Βρετανία στο Υπουργικό Συµβούλιο, επικρατούν οι πιέσεις από τον υπουργό Γεωργίας παρά τις αντιρρήσεις του ΥΠΕΞ και η χώρα στέλνει στόλο από 22 φρεγάτες (πολλές µε ελληνικά ονόµατα όπως Ανδροµέδα, ∆ιοµήδης κ.λπ.) καθώς και πλοία συνοδείας, για να προστατεύσουν τα αλιευτικά τους. Μια πρόβα τζενεράλε πριν τα Φώκλαντ που θα ακολουθήσουν 6 χρόνια αργότερα από τη Θάτσερ.
Η Ισλανδία δεν διαθέτει πολεµικά πλοία, αλλά µόνο περιπολικά της ακτοφυλακής που έκοβαν τα σχοινιά από τις τράτες των Βρετανών. Ακολουθούν ναυµαχίες χωρίς πυρά που θυµίζουν Ελληνοπερσικούς πολέµους. Ισλανδικά περιπολικά να πέφτουν µε αυτοθυσία και να εµβολίζουν φρεγάτες, ή το αντίστροφο. Αλληλοκατηγορίες, η Ισλανδία ζητά τη σύγκληση του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, λέγοντας ότι έχει δεχτεί επίθεση και παράλληλα ζητά από το ΝΑΤΟ την ενεργοποίηση του άρθρου 5 για συνδροµή.
Από τις ναυµαχίες 55 σκάφη των εµπλεκόµενων παθαίνουν ζηµιές και αποσύρονται για επισκευές. Η ισλανδική κυβέρνηση ζητά από τις ΗΠΑ την αγορά πολεµικών πλοίων, όταν ο Κίσινγκερ της το αρνείται, τότε στρέφεται προς τη Σοβιετική Ένωση για αγορά φρεγατών.
Στις 19.2.1976 η Ισλανδία διακόπτει τις διπλωµατικές σχέσεις µε τη Βρετανία και απειλεί να κλείσει και τη βάση των ΗΠΑ στο Κέλφαβικ.
Η Ισλανδία το 1944 είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της από τη ∆ανία µε την προτροπή και την κάλυψη των ΗΠΑ και υπήρξε από τα 12 ιδρυτικά µέλη του ΝΑΤΟ το 1949.
Θορυβηµένος ο πρόεδρος Κάρτερ που µόλις έχει αναλάβει καθήκοντα, πιέζει τους Βρετανούς να κάνουν πίσω, η κατάσταση κινδυνεύει να ξεφύγει από κάθε έλεγχο και η Σοβιετική Ένωση να γίνει εµβόλιµη σφήνα στον Βόρειο Ατλαντικό, δηµιουργώντας τεράστιο ρήγµα στο ΝΑΤΟ, την εποχή του Ψυχρού πολέµου.
Στις 1.6.1976 επέρχεται η συµφωνία από τον νέο Εργατικό πρωθυπουργό της Βρετανίας Κάλαχαν, αφού ο Ουίλσον παραιτήθηκε αποζηµιώνοντας 2.500 ψαράδες της χώρας του (τον Κάλαχαν θα τον διαδεχτεί η σκληρή Συντηρητική Μ. Θάτσερ). Η Ισλανδία πρωτοπόρος αποκτά την Α.Ο.Ζ. των 200 ν.µ. που ήθελε. Η ίδια η Βρετανία εγκαταλείπει την πολιτική των ανοικτών θαλασσών και καθιερώνει την ίδια χρονιά το 1976, τη δική της ΑΟΖ, 200 µίλια γύρω από τα νησιά της, συµπεριλαµβανοµένης και της ΑΟΖ των νησιών Σέτλαντ και Όρκνευ βόρεια της Σκωτίας.
Η επίσηµη καθιέρωση των Α.Ο.Ζ. των 200 ν.µ.
Στη σύνοδο του ΟΗΕ το 10.12.1982 για το ∆ίκαιο της θάλασσας UNCLOS επισήµως υιοθετείται η Α.Ο.Ζ. (E.E.Z. Exclusive Economic Zone ) των 200 ναυτικών µιλίων. Η διαφορά από τα χωρικά ύδατα των 12 ναυτικών µιλίων, όπου υπό προυποθέσεις µπορεί να απαγορευθεί η διέλευση, είναι ότι στην ΑΟΖ, ναι µεν ό,τι υπάρχει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (ίσαλο γραµµή) ανήκει στην κυριότητα του κράτους (αλιεύµατα, ορυκτός πλούτος, παραγωγή ενέργειας κ.λπ.), αλλά η επιφάνεια (200 – 12 ν.µ.) εξακολουθεί να είναι ∆ιεθνή ύδατα.
Για τον λόγο αυτό και η Νέα Ζηλανδία απαγορεύει στα ιαπωνικά πλοία – εργοστάσια να αλιεύουν στην Α.Ο.Ζ. των 200 µιλίων της. Χαρακτηριστικό των µεγάλων αυτών αλιευτικών που οργώνουν τον Ειρηνικό, ότι δεν διαθέτουν δίχτυα ή άλλα αλιευτικά εργαλεία, αλλά τουρµπίνα αναρρόφησης του θαλασσινού νερού και φίλτρα που εγκλωβίζουν τα ψάρια. Γνωστή η αγάπη των Ιαπώνων για το ψάρι, αλλά τα πλοία αυτά είναι εξολοθρευτές της θαλάσσιας ζωής.
Την εν λόγω Σύµβαση για το ∆ίκαιο της Θάλασσας, την έχουν υπογράψει και αποδεχτεί σήµερα 168 χώρες του ΟΗΕ, εκτός λίγων εξαιρέσεων όπως η Τουρκία, η Συρία κάποιες landlock χώρες, που δεν διαθέτουν θάλασσα, όπως η Κεντρική Αφρικανική ∆ηµοκρατία, το Νότιο Σουδάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζµπεκιστάν κ.λπ. Η Λιβύη ενώ µεν την έχει υπογράψει, δεν την έχει επικυρώσει από το κοινοβούλιο της ακόµη.
Έχουν τα νησιά Α.Ο.Ζ.;
Η ∆ιεθνής παραδοχή
Φυσικά και έχουν και δεν έχει διατυπωθεί κάποιος περιορισµός για το πόσο µεγάλο πρέπει να είναι το νησί για να δικαιούνται ΑΟΖ πέριξ αυτού. Στην Ευρώπη τα νησιά Φερόε έχουν τη δική τους ΑΟΖ που παρεµβάλλεται µεταξύ Νορβηγίας και Βρετανίας, µε γνώµονα πάντα την αρχή της µέσης γραµµής, όπου υπάρχει απόσταση µικρότερη των 400 ναυτικών µιλίων. Αλλά και παντού ανά τον κόσµο τα νησιά έχουν τη δική τους ΑΟΖ. Χαρακτηριστικά στον Νότιο Ειρηνικό το λιλιπούτειο κράτος των νησιών Κουκ απαρτίζεται από 15 µικρά νησάκια διάσπαρτα, συνολικής έκτασης µόλις 236 Khm2 (περίπου όσο το δικό µας Ακρωτήρι Χανίων), εντούτοις δηµιουργούν λόγω της κατανοµής τους µια τεράστια ΑΟΖ έκτασης 1.960.027 Khm2, όσο σχεδόν ολόκληρη η ∆υτική Ευρώπη και κανείς δεν την αµφισβητεί. Το ίδιο ισχύει και µε την τεράστια ΑΟΖ της Γαλλικής Πολυνησίας, της Νέας Ζηλανδίας κ.λπ.
Προβλήµατα υπάρχουν; Ασφαλώς, αλλά είναι µικρής έκτασης, όπως τα διεκδικούµενα νησιά ανάµεσα στις ακτές της Τανζανίας και της Μαδαγασκάρης, µε κυριότερο όµως αυτό της θάλασσας της Νότιας Κίνας, όπου η Κίνα προσπαθεί να επεκτείνει τη δική της ΑΟΖ µπαίνοντας εµβόλιµη σφήνα ανάµεσα σε Φιλιππίνες και Βιετνάµ. Πώς το επιδιώκει; Καταλαµβάνοντας µικρές κοραλιογεννείς ατόλες, τις οποίες µετατρέπει σε τεχνητά νησιά µε κόστος πολλών δεκάδων εκατοµµυρίων $, σε ορισµένα δε εξ αυτών δηµιουργεί και διαδρόµους προσγείωσης.
Γιατί το κάνει αυτό; Γιατί τα νησιά ανεξαρτήτως µεγέθους δηµιουργούν πέρα από χωρικά ύδατα και ΑΟΖ για οικονοµική εκµετάλλευση, συν την εδραίωση γεωπολιτικής θέσης.
Είναι στερούµενο λογικής και διεθνούς παραδοχής ότι η Κρήτη, η Γαύδος, η Ρόδος, το σύµπλεγµα του Καστελόριζου δεν έχουν ΑΟΖ αλλά µόνο χωρικά ύδατα. Το ίδιο παράλογο ότι η λιβυκή ΑΟΖ φτάνει µέχρι τα χωρικά ύδατα της Κρήτης, καρπούµενη στην ουσία σχεδόν όλο το Λιβυκό πέλαγος.
Το δυστύχηµα µε το ∆ιεθνές Θαλάσσιο ∆ίκαιο είναι ότι δεν προβλέπεται ∆ικαστήριο, που να µπορεί µε την προσφυγή του ενός µόνο θιγόµενου κράτους να επιληφθεί της εκδίκασης σε θέµατα ΑΟΖ. Είναι φανερό ότι τα νησιά έχουν την ίδια ΑΟΖ που δικαιούνται και τα ηπειρωτικά παράλια, γι’ αυτό και η Άγκυρα και η Λιβύη, πολύ δύσκολα θα δεχτούν το καινοφανές θέµα που εγείρουν να τεθεί κοινή συναινέσει µε την Ελλάδα στο δικαστήριο της Χάγης.
Η φαιδρότητα στις ∆ιεθνείς σχέσεις
Η φαιδρότητα στις ∆ιεθνείς σχέσεις έχει όρια; Μάλλον όχι, αν θυµηθούµε ότι ο Σαντάµ Χουσεΐν στις 2.8.1990 εισέβαλε στο Κουβέιτ µε το επιχείρηµα ότι του κλέβει υπογείως τα κοιτάσµατα πετρελαίων του. Συµπτωµατικά πριν µερικούς µήνες ο Εµίρης του Κουβέιτ είχε ζητήσει πίσω τα δανεικά (αρκετά δισ. $) που του είχε δώσει κατά τη διάρκεια του δεκαετούς πολέµου µε το Ιράν. Μη σου τύχει ο κακός γείτονας που λέει ο λαός µας.
∆εν γνωρίζουµε αν µελλοντικά στο όραµα της Οθωµανικής Γαλάζιας Πατρίδας συµπεριληφθούν και ισλανδικά θαλάσσια ύδατα, δεδοµένου ότι το καλοκαίρι του 1627 ο Ολλανδός εξωµότης Murat Reis jr (Jan Jenszoon) είχε οδηγήσει τον τουρκικό πειρατικό στόλο της Μπαρµπαριάς σε απόβαση στη µακρινή Ισλανδία απ’ όπου απήγαγαν και πούλησαν στο Παζάρι του Αλγερίου 400 γυναικόπαιδα.
*Ο Ηλίας Σταµατόπουλος είναι Οικονοµολόγος MSc
