30 Σεπτεµβρίου 1935, 10 χιλιάδες κόσµος παρά τους 40 βαθµούς θερµοκρασία έχει συγκεντρωθεί στην έρηµο, στα σύνορα Νεβάδας και Αριζόνας, προκειµένου να δουν τον Πρόεδρο Ρούσβελτ ο οποίος παρουσία του προκατόχου του Ηerbert Hoover πρόκειται να εγκαινιάσει το µεγάλο φράγµα του ποταµού Κολοράντο.
Αποτελεί για την εποχή του ένα κολοσσιαίο έργο, το µεγαλύτερο υδροηλεκτρικό φράγµα στον κόσµο, που πρόκειται να προσφέρει φθηνή ηλεκτρική ενέργεια αλλά και άφθονο νερό σε 3 πολιτείες Καλιφόρνια, Αριζόνα και Νεβάδα.
Ο τύπος της εποχής το αποκαλεί η σύγχρονη πυραµίδα της Αµερικής παροµοιάζοντας το εξ αιτίας του τεράστιου µεγέθους του µε τις πυραµίδες της Αιγύπτου.
Σχεδιασµός και υλοποίηση
Η ιστορία ξεκινά το 1922 όταν ο Ηerbert Ηoover ήταν υπουργός Εµπορίου, τότε αναπτύσσεται η ιδέα της δηµιουργίας ενός φράγµατος στον ποταµό Κολοράντο που πηγάζει από τα Βραχώδη όρη και εκβάλει στο Μεξικό. Τα οφέλη για την οικονοµία θα είναι σε 3 επίπεδα.
1) Άφθονη φθηνή ηλεκτρική ενέργεια για να καλυφθούν οι ανάγκες της Νότιας Καλιφόρνιας που αυξάνονται αλµατωδώς. Άλλωστε εδώ και χρόνια από τις αρχές του 20ου αιώνα, χάρις στον ταλαντούχο µηχανικό Νίκολα Τέσλα (καµιά σχέση µε τα αυτοκίνητα), η αξιοποίηση της δύναµης του νερού αρχής γενοµένης από τους καταρράκτες του Νιαγάρα, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µε υδροτουρµπίνες είναι γεγονός.
2) Ο έλεγχος των υδάτων του ποταµού προκειµένου να χρησιµοποιηθούν τόσο για την ύδρευση του Λος Άντζελες, όσο και για να αρδεύονται πολλές χιλιάδες στρέµµατα στην έρηµο της Ν. Καλιφόρνιας αλλά και της Αριζόνα, γι αυτό και οι συνολικά 30.000 εργάτες που δούλεψαν στην κατασκευή του, αποκαλούνται ως αυτοί που έκαναν την έρηµο να ανθήσει.
3) Να σταµατήσουν οι καταστροφικές πληµµύρες που η υπερχείλιση του ποταµού κατά καιρούς προκαλούσε, µε συνέπεια τις αποζηµιώσεις και τα έργα αποκατάστασης.
Ο Ηerbert Hoover δεν ανήκε στους επαγγελµατίες πολιτικούς, αφού όπως και ο Αιζενχάουερ δεν είχε εκλεγεί ποτέ σε κάποιο αξίωµα. Ορφανός και αυτοδηµιούργητος τεχνοκράτης, οραµατιστής µηχανικός που εργάστηκε και στην Κίνα την εποχή της επανάστασης των Μπόξερ, απόκτησε όνοµα και δηµοφιλία ως υπουργός Εµπορίου. Κατεβαίνει για πρώτη φορά ως υποψήφιος των Ρεπουµπλικάνων στις εκλογές του 1928 και εκλέγεται µε µεγάλη πλειοψηφία. Ένα χρόνο µετά θα καταρεύσει επί προεδρίας του το χρηµατιστήριο της ΝΥ, το περίφηµο Κραχ του 29 και ο ίδιος θα γίνει στις εκλογές του 1932 ο αποδιοποµπαίος τράγος, χαρίζοντας µια εύκολη νίκη στον Φρ. Ρούζβελτ.
Το 1930 ως Πρόεδρος πλέον, ενώ η οικονοµία είναι σε ύφεση δεν εγκαταλείπει το όραµα του, παρ όλη την κριτική που δέχεται στο κογκρέσο από Βουλευτές για το πολυέξοδο αυτό έργο, που πρόκειται στην ουσία να ωφελήσει µόνο την Καλιφόρνια. Συντάσσονται οι τεχνικές προδιαγραφές, τελειώνει η δηµοπράτηση και το έργο κατοχυρώνεται σε µια Κοινοπραξία 6 εταιριών, υπογράφεται η σύµβαση των 100 σελίδων και ο ανάδοχος ξεκινά εργασίες αρχές του 1931, µε ασφυκτικά χρονοδιαγράµµατα και ρήτρες παράδοσης του έργου εντός 7 ετών.
Ο Ρούσβελτ οπαδός της Κευσιανής θεωρίας, µε την εκλογή του το 1932 θα εντάξει το µεγάλο αυτό έργο, στο οικονοµικό του πρόγραµµα New Deal, για την αναθέρµανση της οικονοµίας και της απασχόλησης και θα το συνεχίσει µε απίστευτα γρήγορους ρυθµούς.
Τεχνικά χαρακτηριστικά και δυσκολίες
Ο χώρος που επιλέχθηκε για την κατασκευή του καµπυλωτού φράγµατος από οπλισµένο σκυρόδεµα, βρίσκεται 50 χιλιόµετρα νότια του Λας Βέγκας. Το σηµείο είναι µέσα σ ένα φαράγγι απ όπου διέρχεται ο ποταµός Κολοράντο και αποτελεί το σύνορο ανάµεσα στις Πολιτείες Νεβάδα και Αριζόνα.
Για να µπορέσουν να πέσουν όλοι αυτοί οι τόνοι του σκυροδέµατος και να δηµιουργηθεί το φράγµα ύψους 221 µέτρων, πρέπει να γίνει εκτροπή του ποταµού, ένα ξεχωριστό έργο που από µόνο του είναι τεράστιο. ∆ιανοίγονται 4 τούνελ, 2 από κάθε πλευρά του φαραγγιού µήκους 5 χιλιοµέτρων και διαµέτρου 17 µέτρων το καθ ένα, απ όπου θα διέρχονται τα νερά µέχρι την αποπεράτωση του φράγµατος. Το χρονικό διάστηµα είναι µικρό για την κατασκευή των τούνελ, καθώς µόνο το φθινόπωρο η στάθµη του ποταµού κατέρχεται, παράλληλα για µεγαλύτερη ασφάλεια των χιλιάδων εργατών που δουλεύουν µέσα στο στεγνό σηµείο του πυθµένα, αποφασίζεται να δηµιουργηθούν και 2 µικροφράγµατα µετά το σηµείο εκτροπής του ποταµού προς τα τούνελ.
Πάνω από 1 εκατοµµύριο κυβικά µέτρα πέτρες αποµακρύνονται από τον πυθµένα του φράγµατος που στεγανοποιείται , αλλά η σηµαντική εργασία που συντελείται είναι στα τοιχώµατα του φαραγγιού που χρησιµεύουν ως πλευρές λιµνοδεξαµενής του φράγµατος. Καθαρίζονται επιµελώς από εργάτες που κρέµονται από σχοινιά στον γκρεµό και µε κοµπρεσέρ και µικροδυναµίτες αποµακρύνουν σαθρά πετρώµατα, µέχρι να βρεθεί καθαρός βράχος και να καλυφθούν στην συνέχεια τα κενά από ενέσεις ενισχυµένου µπετό όπως και ο πυθµένας.
Στην κατασκευή του φράγµατος εφαρµόζονται για πρώτη φορά και τα hard hats τα µεταλλικά αλουµινένια κράνη εργασίας, που σήµερα στην πλαστική τους µορφή χρησιµοποιούνται σ όλα τα εργοτάξια.
Το πρώτο µπετό έπεσε το 1933 2,5 εκατοµµύρια κυβικά µέτρα µπετό ρίχθηκαν συνολικά για την κατασκευή του φράγµατος, συν 850 χιλιάδες κυβικά για το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας και άλλες εργασίες. Ειδική µέριµνα λήφθηκε µέσα από σωλήνες για την πήξη του µπετό σε τόσο µεγάλο πάχος. Στην οροφή το πλάτος είναι 14 µέτρα, αρκετό για τον αυτοκινητόδροµο 2 λωρίδων που διέρχεται πάνω στην οροφή, συν τον πεζόδροµο, ενώ στην βάση του φράγµατος είναι 200 µέτρα. Για να έχει κάποιος την αίσθηση της ποσότητας, µε το µπετό αυτό θα µπορούσε να κατασκευαστεί αυτοκινητόδροµος µε 2 λωρίδες κυκλοφορίας, από την Αθήνα µέχρι το Λονδίνο, η δε µακρόστενη τεχνητή λίµνη που δηµιουργήθηκε µέσα στο φαράγγι έχει µήκος 185 χιλιόµετρα, (από τα Χανιά µέχρι Αγ Νικόλαο περίπου) και αποτελεί σήµερα µια από τις µεγαλύτερες τεχνητές λίµνες στον κόσµο.
Το µπετό ήταν άριστης ποιότητας τόσο που σε δειγµατοληψία του 1995 δεν παρουσίασε η ανάλυση του καµία υποχώρηση της αντοχής του.
Αληθινοί ήρωες οι εργάτες που δούλεψαν στην κατασκευή του και πολλοί από αυτούς έδωσαν την ζωή τους, µόνο από θερµοπληξία πέθαναν 16 άτοµα, χώρια τα άλλα εργατικά ατυχήµατα. ∆εν έλειψαν και οι απεργίες για καλυτέρευση των συνθηκών διαµονής στην έρηµο των εργατών και των οικογενειών τους. Σε µια εποχή που υπήρχε άφθονο εργατικό δυναµικό εξ αιτίας της µεγάλης οικονοµικής ύφεσης από το Κραχ του 1929.
Η αξιοποίηση του έργου
Ο υδροηλεκτρικός σταθµός έχει 16 γεννήτριες 8 σε κάθε πλευρά του φράγµατος. Το νερό φτάνει µε ορµή 140 Khm/h και παράγει ενέργεια της τάξεως των 2.080 ΜW την ώρα, η οποία λούζει στο φως το γειτονικό Λας Βέγκας, αλλά και όλη την Νότια Καλιφόρνια.
Το νερό του φράγµατος παράλληλα χρησιµοποιείται για την ύδρευση 18 εκατοµµυρίων κατοίκων, αλλά και για την άρδευση 4 εκατοµµυρίων καλλιεργήσιµων στρεµµάτων µέσα στην έρηµο µέσω αρδευτικών καναλιών. Αφού διατήρησε επί σειρά ετών την πρωτοκαθεδρία ως το µεγαλύτερο υδροηλεκτρικό έργο, σήµερα βρίσκεται στην 7η θέση ανάµεσα στα φράγµατα των ΗΠΑ.
Πρώτο παγκοσµίως σήµερα όσον αφορά την ενέργεια, βρίσκεται το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο 3 Gorges στην Κίνα µε 22.500 MW, η δε Κίνα όχι µόνο κατέχει και το 2 µεγαλύτερο υδροηλεκτρικό µε 16.000 MW, αλλά και ανάµεσα στα 10 µεγαλύτερα παγκοσµίως τα 5 είναι Κινέζικα. Παράλληλα έχει υπό κατασκευή από το 2014 ένα τερατώδες υδροηλεκτρικό 50.000 MW µε συνολική ετήσια παραγωγή 111,8 ΤeraW. Μπορεί η Κίνα να είναι ο µεγαλύτερος ρυπαντής του πλανήτη λόγω των στερεών καυσίµων, φροντίζει όµως να αξιοποιεί και το υδάτινο δυναµικό των µεγάλων ποταµών της.
Ως προς τα µεγέθη 1 MW =1.000 KW 1 GW = 1.000 MW ή ένα εκατοµµύριο ΚW και 1 ΤeraW =1.000 GW σύµφωνα δε µε τους ειδικούς
1 GW αρκεί για να παρέχει ενέργεια σε µια βιοµηχανική πόλη 1 εκατοµµυρίου κατοίκων, ενώ οι σταθµοί πυρηνικής ενέργειας των ΗΠΑ είναι δυναµικότητας 500- 1300 ΜW ήτοι παράγουν µικρότερη ενέργεια από το φράγµα Ηoover.
Παρότι το φράγµα Ηoover έχει ξεπεραστεί από την σύγχρονη τεχνολογία, είναι τόση η αίγλη που ασκεί το εµβληµατικό αυτό έργο, που ακόµα και σήµερα κάθε χρόνο 7 εκατοµµύρια Αµερικανοί επισκέπτονται το φράγµα και οδηγούν η περπατούν πάνω στο δρόµο που βρίσκεται στην κορυφή του φράγµατος.
Η διαχείριση του φράγµατος ανήκει στο Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ. Τώρα γιατί η χώρα µας για να διοικηθεί χρειάζεται περισσότερα υπουργεία από τις ΗΠΑ, αυτό είναι ένα άλλο θέµα.
Το δικό µας φράγµα Βαλσαµιώτη
Άρχισε να κατασκευάζεται το 2005 κοντά στον Βατόλακο, µε τους καλύτερους οιωνούς και προοπτικές για την ανάπτυξη της γεωργίας συγκεντρώνοντας τα νερά της γύρω περιοχής. Έχει µήκος 335 µέτρα και ύψος 67 µέτρα, αποτελεί δε ένα από τα µεγαλύτερα και υψηλότερα φράγµατα στην κατηγορία του στην χώρα µας, µε θεωρητική χωρητικότητα 6 εκατοµµυρίων κυβικών µέτρων νερού. Η ολοκλήρωση του έγινε σε 9 χρόνια το 2014, µε εκταµίευση χρηµάτων από 2 προγράµµατα της ΕΕ καθώς και από τον Ελληνικό προυπολογισµό.
Το 2015 όταν άρχισε να γεµίζει µε νερό παρατηρήθηκαν διαρροές της τάξεως των 700 κυβικών την ώρα, µε αποτέλεσµα σήµερα 11 ολόκληρα χρόνια µετά την αποπεράτωση του, ένα µεγάλο µέρος του φράγµατος να είναι αναξιοποίητο, την ώρα που ο τόπος χρειάζεται απεγνωσµένα το πολύτιµο νερό κάθε καλοκαίρι και περισσότερο, τόσο για τις γεωργικές καλλιέργειες (πότισµα ελαιόδεντρων όλο και περισσότερο συχνά λόγω κλιµατικών αλλαγών, αλλά και αναδιάρθρωσης καλλιεργειών µε αβοκάντο), όσο και για τις αυξηµένες ανάγκες του τουρισµού, καθώς χιλιάδες νέες ξενοδοχειακές κλίνες προστίθενται κάθε έτος.
Από την σύγκριση στην κατασκευή των παραπάνω 2 φραγµάτων προκύπτουν ορισµένα συµπεράσµατα σχετικά µε την εκτέλεση των ∆ηµόσιων Έργων, που στην πατρίδα µας είναι διαχρονικά µια πονεµένη ιστορία.
Το φράγµα Ηoover κατασκευάστηκε σε χρόνο ρεκόρ, παρά τις δυσκολίες του έργου, αντί για 7 χρόνια που ήταν η σύµβαση, σε λιγότερο από 5 είχε ολοκληρωθεί. Η σύγκριση µε την χώρα µας είναι ανεξήγητη καθώς η παράταση των παρατάσεων στα εδώ ∆ηµόσια έργα είναι ο κανόνας )
Οι ατέρµονες καθυστερήσεις στα ∆ηµόσια Έργα σε αντίθεση µε ότι συµβαίνει σε άλλες χώρες, ενίοτε έχουν και τραγικές συνέπειες στην χώρα µας, όπως µε την καθυστέρηση στην αυτοµατοποίηση του δικτύου του ΟΣΕ.
Ανεξάρτητα από την παραπάνω σύγκριση είναι αδιανόητο µε την σηµερινή πρόοδο της τεχνολογίας (στην δεκαετία του 1930 ούτε δορυφόροι υπήρχαν, ούτε Gps, ούτε τα σύγχρονα µηχανήµατα έργων της σηµερινής εποχής.) να υπάρχουν τέτοιες ατέλειες – ανεπάρκειες στο έργο ώστε να το καθιστούν µη απόλυτα λειτουργικό και το χειρότερο να µην αποκαθίστανται αυτές, αν και έχουν περάσει 10 χρόνια από την διαπίστωση τους.
Ας ελπίσουµε ότι η Πολιτεία θα ενδιαφερθεί άµεσα για την αποκατάσταση του φράγµατος, όσο και για την περαιτέρω αξιοποίηση του υδάτινου πλούτου των Χανίων που αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτηµα του τόπου, προσκαλώντας εάν υπάρχει έλλειψη τεχνογνωσίας ξένους ειδικούς (οι Ολλανδοί έχουν κάνει θαύµατα στην υδραυλική µηχανική). ∆ιαφορετικά πως θα δοθεί έµφαση στην γεωργική παραγωγή αλλά και στην τουριστική ανάπτυξη, όταν υπάρχουν ελλείψεις σε τόσο βασικές υποδοµές, όπως τα αποθέµατα νερού, καθώς κάθε καλοκαίρι το πρόβληµα της έλλειψης θα γίνεται ολοένα και διαρκώς οξύτερο
*Ο Ηλίας Σταµατόπουλος είναι οικονοµολόγος MSc
